زینب دولتی فعال فرهنگی حوزه حجاب در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با اشاره به استفاده از عناصر فرهنگی و هنری در طراحی لباس‌های تولید گفت: نمی‌توان گفت کاملاً به این موضوع بی‌توجهی شده است. برخی از کسب‌وکارها و برندهای طراحی لباس، به‌صورت جدی به این مسئله می‌پردازند، اما هنوز جای کار بسیار زیادی وجود دارد. به‌عنوان مثال، اگر حدود ۱۰۰ هزار فعال در حوزه پوشاک در کشور داشته باشیم، شاید تنها ۲۰۰ نفر از آنها دغدغه استفاده از مؤلفه‌های فرهنگی را داشته باشند. این نسبت بسیار محدود است.

*رسانه تخصصی حوزه پوشاک نداریم

وی در پاسخ به این پرسش که چرا اکثر فعالان حوزه پوشاک از عناصر فرهنگی استفاده نمی‌کنند، گفت: مسئله اینجاست که به‌جز بحث حمایت‌های مالی و اقتصادی، یک نکته کلیدی وجود دارد و آن ضعف رسانه‌ای در حوزه پوشاک است. ما در کشور رسانه تخصصی برای این حوزه نداریم؛ رسانه‌ای که بتواند ترندسازی داخلی انجام دهد. درحالی‌که کشورهایی مانند کره و ترکیه از طریق سریال‌ها و رسانه‌های خود به‌صورت مؤثر مدسازی می‌کنند. در ایران، تنها در بخش محدودی از سریال‌های شبکه خانگی شاهد چنین رویکردی هستیم، اما هنوز به نقطه مطلوب نرسیده‌ایم.

فعال صنفی حوزه حجاب با اشاره تأثیر نبود رسانه تخصصی بر تولید انبوه پوشاک گفت: وقتی رسانه‌ای برای ترندسازی بومی وجود نداشته باشد، تولیدکنندگان انبوه به سمت الگوهای جهانی می‌روند بدون آن‌که بومی‌سازی انجام دهند. در نتیجه، محصولات‌شان را بر اساس ترندهای جهانی طراحی و عرضه می‌کنند. این ضعف رسانه‌ای یکی از دلایل اصلی کم‌رنگی عناصر فرهنگی در صنعت پوشاک ایران است.

وی افزود: هرچند برخی برندهای ایرانی به استفاده از مؤلفه‌های فرهنگی در طراحی لباس توجه دارند، اما این روند هنوز فراگیر نشده است. ضعف رسانه‌ای و نبود ترندسازی بومی از مهم‌ترین عوامل کمرنگ بودن این عناصر در صنعت پوشاک کشور محسوب می‌شوند.

دولتی گفت: اگر ضعف رسانه‌ای حل شود و بتوانیم با حمایت از طراحان خلاق، خروجی کار آنها را پررنگ کنیم، تولیدکنندگان انبوه نیز به سمت الگوبرداری از طرح‌های داخلی سوق پیدا خواهند کرد، نه صرفاً تقلید از ترندهای جهانی. این روند نیازمند موج‌سازی رسانه‌ای و معرفی موفقیت‌های طراحی بومی به جامعه است.

*برخی طراح‌ها را نمی‌شود عیناً استفاده کرد

تولیدکننده محصولات حجاب در پاسخ به این پرسش که آیا می‌توان از لباس اقوام مختلف ایران در طراحی پوشاک شهری استفاده کرد، گفت: مسئله این نیست که لباس اقوام را عیناً در شهرها استفاده کنیم، بلکه باید از نقوش، رودوزی‌ها و موتیف‌های آن‌ها الهام بگیریم و به‌روز کنیم. به عنوان مثال، یک دامن پرچین با رنگ‌های شاد شمال ایران ممکن است برای زندگی روزمره شهری کاربردی نباشد، اما می‌توان با الهام از طرح‌های آن، محصولی مدرن و متناسب با کلان‌شهرها طراحی کرد.

این تولیدکننده محصولات حجاب گفت: متأسفانه برخی تولیدکنندگان به جای الهام‌گیری خلاقانه، المان‌های فرهنگی مثل نقوش تخت‌جمشید را به‌صورت مستقیم و بدون پردازش روی لباس می‌آورند. این روش نه‌تنها طراحی محسوب نمی‌شود، بلکه قابلیت استفاده در زندگی مدرن را ندارد.

وی افزود: نیاز است سطح دانش تولیدکنندگان ارتقا یابد تا بتوانند از عناصر بومی به‌صورت هوشمندانه در طراحی‌های مدرن استفاده کنند. این مهارت باید به‌صورت گسترده آموزش داده شود تا صنعت پوشاک ایران به جای تقلید، به سمت خلق آثار اصیل و کاربردی حرکت کند.

دولتی گفت: حل سه عامل کلیدی «ضعف رسانه‌ای»، «حمایت ناکافی از طراحان خلاق» و «الگوبرداری سطحی از فرهنگ بومی» می‌تواند صنعت پوشاک ایران را از تقلید صرف از ترندهای جهانی به سمت تولید طرح‌های اصیل و مدرن سوق دهد.

فعال فرهنگی حوزه حجاب با اشاره به عدم ارتباط مؤثر بین نهادهای آموزشی و صنعت گفت: ما با یک حلقه مفقوده جدی در حلقه‌های واسط مواجهیم. دانشگاه‌ها سبک خاصی را آموزش می‌دهند، صنعت نیازهای دیگری دارد، اما سازوکار مناسبی برای ارتباط این دو وجود ندارد.

وی ادامه داد: نیاز به نهادهای واسطی مانند شتاب‌دهنده‌ها، خانه‌های خلاق و انجمن‌های تخصصی احساس می‌شود که بتوانند هم سطح دانش را ارتقا دهند و هم پیوند بین طراحان و صنعتگران را تقویت کنند.

این تولیدکننده با تأکید بر نقش محوری رسانه‌ها گفت: حمایت‌های بالادستی برای ایجاد رسانه تخصصی پوشاک ضروری است. این فقط محدود به فعالیت‌های خودجوش در فضای مجازی نیست، بلکه نیاز به یک اکوسیستم هماهنگ دارد که همه اجزا به صورت موازی پیش بروند.

وی به چالش‌های عملیاتی استفاده از عناصر فرهنگی در تولید انبوه اشاره کرد و گفت: مسئله فقط انتخاب المان‌های فرهنگی نیست، بلکه چگونگی تبدیل آن‌ها به طرح‌های قابل تولید انبوه است. به عنوان مثال، استفاده از خطاطی روی لباس نیازمند فناوری‌های چاپ یا بافت مناسب است که باید در صنعت موجود باشد.

دولتی گفت: برای تحقق هدف تولید لباس‌های با هویت فرهنگی که هم اصیل باشند و هم فراگیر، نیاز به یک برنامه‌ریزی جامع داریم که شامل حمایت از نوآوری، توسعه فناوری‌های تولید و ایجاد شبکه‌های توزیع مناسب می‌شود.

وی افزود: کارشناسان و فعالان حوزه پوشاک هشدار می‌دهند که محدودیت‌های فناوری و نبود زیرساخت‌های لازم، عملاً امکان تولید انبوه لباس‌های با هویت ایرانی را با چالش‌های جدی مواجه کرده است. وقتی نتوانیم دستگاه‌های پیشرفته مانند ماشین‌آلات بافت پارچه‌های خاص را وارد کنیم و توان داخلی هم برای ساخت آن‌ها وجود نداشته باشد، تولیدکننده با بن‌بست مواجه می‌شود.

*درجا زدن صنعت پوشاک

دولتی ادامه داد: برای تست بازار یک طرح جدید، مجبوریم پارچه را در خارج تولید کنیم که با هزینه‌های گمرکی و حمل‌ونقل همراه است. این فرآیند چنان هزینه‌بردار می‌شود که بسیاری از تولیدکنندگان از خیر آن می‌گذرند. از یک سو واردات برخی دستگاه‌های تخصصی با محدودیت مواجه است و از سوی دیگر، فناوری داخلی هنوز به سطح مطلوب نرسیده است. در چنین شرایطی، صنعت پوشاک درجا می‌زند.

وی با اشاره به فرآیند طراحی لباس‌های الهام‌گرفته از معماری ایرانی گفت: برای احیای خطوط اصیل ایرانی در لباس یا باید پارچه اختصاصی تولید کنیم یا از تکنیک‌های گران‌قیمت مانند گلدوزی استفاده نمائیم. هر دو روش، هزینه تولید را افزایش می‌دهند و محصول نهایی از دسترس عموم خارج می‌شود.

این فعال صنفی با تأکید بر وجود نیروهای خلاق در صنعت پوشاک گفت: ما طراحان نخبه و خلاق زیادی داریم که مشتاق کار بر روی طرح‌های اصیل ایرانی هستند، اما در مرحله اجرا با دست‌بسته مواجه می‌شوند. اینجا دقیقاً نقطه شکست اکوسیستم است.

وی ادامه داد: از جمله راهکارهای پیشنهادی می‌توان به تسهیل واردات ماشین‌آلات تخصصی برای دوره گذار، حمایت از پژوهش و توسعه فناوری‌های تولید پارچه در داخل، ایجاد صندوق‌های حمایتی برای تولید آزمایشی طرح‌های نوآورانه و توسعه همکاری بین‌المللی برای انتقال فناوری اشاره کرد.

این تولیدکننده با اشاره به تنوع قومیتی در ایران گفت: برخلاف کشورهایی مانند هند یا عربستان که دارای یک سبک غالب پوششی هستند، ایران با تنوع بالای قومیت‌ها و پوشش‌های محلی مواجه است. این تنوع اگرچه غنای فرهنگی محسوب می‌شود، اما ایجاد یک هویت واحد پوششی را با چالش مواجه کرده است.

وی به سیستم برنامه‌ریزی مد در هند اشاره کرد و گفت: مراکزی مانند ان‌اف‌تی (NFT) هند با پشتوانه حاکمیتی، سه سال جلوتر را برنامه‌ریزی می‌کنند. آنها سالانه روی ۱۱ هزار ایده سرمایه‌گذاری می‌کنند که حدود ۴۷۰ مورد به نتیجه می‌رسد و چند مورد به برندهای جهانی تبدیل می‌شوند. این سطح از سرمایه‌گذاری نظام‌مند در صنایع خلاق ایران وجود ندارد.

*در الگوی پوشش نمی‌توانیم به وحدت برسیم

دولتی گفت: اگرچه در الگوی پوشش نمی‌توانیم به وحدت برسیم، اما می‌توانیم از عناصر بصری مشترک استفاده کنیم که می‌توان به نقوش و موتیف‌های اصیل ایرانی برگرفته از معماری، پارچه‌بافی و رودوزی‌های سنتی، رنگ‌های شناخته‌شده ایرانی در سطح بین‌المللی، تلفیق عناصر بومی با طراحی مدرن برای ایجاد محصولات کاربردی اشاره کرد.

وی افزود: بسیاری از طراحان خلاق یا توان مالی لازم را ندارند، یا با محدودیت‌های زیرساختی مواجهند. نتیجه این می‌شود که طرح‌ها در مقیاس بسیار محدود (مزون‌های خاص) تولید می‌شوند، اصلاً به مرحله اجرا نمی‌رسند.

فعال فرهنگی حوزه حجاب گفت: ما در حال تلاش برای ایجاد مکانیزم‌هایی هستیم که بتوان از طریق شبکه‌سازی، حمایت از نخبگان و استفاده هوشمندانه از عناصر بصری مشترک، گام‌های عملی به سمت شکل‌گیری هویت پوششی ایرانی برداریم.