خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - مختار رحیمی: ستاد امر به معروف و نهی از منکر به عنوان یکی از ارکان اصلی ترویج فرهنگ دینی و نظارت اجتماعی در جامعه اسلامی، در سال‌های اخیر با چالش‌هایی جدی مواجه شده و حضور مؤثر آن به ویژه در حوزه‌های فرهنگی و اجتماعی به‌شکل چشمگیری کاهش یافته است. این مسئله با انتقاد گسترده‌ای از سوی مردم و فعالان اجتماعی همراه بوده است.

پیام اصلی عاشورا و غفلت از اجرای فریضه‌ای حیاتی

با پایان یافتن دهه اول محرم و در حالی که شور عزاداری و شرکت گسترده مردم در مراسم مذهبی چشمگیر بود، متأسفانه یکی از اساسی‌ترین اهداف قیام امام حسین (ع) یعنی امر به معروف و نهی از منکر مغفول ماند. در بسیاری از مجالس، تمرکز بر ظاهر عزاداری مانند طبل‌زنی و نوحه‌خوانی، جای محتوای اجتماعی و پیام‌های اصلاح‌گرایانه عاشورا را گرفته بود.

این در حالی است که هدف قیام عاشورا، اصلاح امت پیامبر اسلام (ص) و اجرای فریضه امر به معروف و نهی از منکر بود؛ فریضه‌ای که جامعه امروز بیش از هر زمان دیگر به بازخوانی و تحقق آن نیاز دارد.

فرصتی برای اصلاح اجتماعی در دهه محرم

دهه اول محرم که به عنوان دهه احیای امر به معروف و نهی از منکر نام‌گذاری شده، فرصتی ارزشمند برای بازخوانی مفاهیم فراموش‌شده این دو فریضه است. اگرچه مراسم عزاداری با شکوه برگزار شد، اما متولیان فرهنگی، هیئت‌های مذهبی و رسانه‌ها باید تلاش کنند تا پیام عاشورا را از قالب شعار بیرون آورده و در عرصه زندگی اجتماعی نهادینه کنند.

ستاد امر به معروف و نهی از منکر که وظیفه اجرایی و نظارتی ترویج ارزش‌های اخلاقی و دینی را بر عهده دارد، متأسفانه در بسیاری از حوزه‌ها عملکرد مطلوبی نداشته و حضور آن در مواجهه با فساد، تبعیض و ناهنجاری‌های اجتماعی کم‌رنگ شده است.

شهروندان از عملکرد محدود و تشریفاتی این نهاد ناراضی هستند و آن را ناکارآمد در میدان‌های واقعی همچون مقابله با فساد اداری، گران‌فروشی، تضییع حقوق کارگران و نظارت بر عملکرد سازمان‌ها می‌دانند.

لزوم رویکردهای نوین و مشارکت مردمی

نهادهای فرهنگی و فعالان اجتماعی معتقدند ستاد باید از شیوه‌های سنتی فاصله گرفته و با رویکردی مردمی‌تر، تعاملی‌تر و هوشمندانه‌تر وارد عرصه شود. استفاده از رسانه‌ها، فضای مجازی، گروه‌های مردمی، آموزش عمومی و اقدامات ایجابی، می‌تواند جایگاه این نهاد را در میان مردم تقویت کند.
اگر این مسیر با بی‌تفاوتی ادامه یابد، جامعه با پدیده خطرناک بی‌تفاوتی نسبت به معروف و منکر مواجه خواهد شد که در بلندمدت، بنیان‌های فرهنگی و دینی کشور را تهدید خواهد کرد.

فریضه امر به معروف و نهی از منکر نباید تنها به تذکر درباره مسائل ظاهری خلاصه شود. این فریضه، مسئولیتی اجتماعی در تمامی ابعاد دارد؛ از مبارزه با فساد گرفته تا نظارت بر بازار و ادارات، از مطالبه‌گری حقوق اقشار ضعیف تا ترویج عدالت و اخلاق عمومی.
کارکرد اصلی این نهاد باید معطوف به بسترسازی برای رشد اخلاق اجتماعی و ارتقا سطح آگاهی عمومی در جامعه باشد، نه صرفاً تذکرات انفرادی و محدود.

چالش‌ها و موانع پیش روی فریضه‌ای واجب

گرچه امر به معروف و نهی از منکر در آموزه‌های دینی به عنوان اصل مهمی برای حفظ سلامت جامعه مطرح شده، اما امروز بیشتر به صورت تشریفاتی و در قالب شعار باقی مانده است. در شرایطی که جامعه با مسائل فرهنگی، اخلاقی و اقتصادی پیچیده‌ای مواجه است، نبود رویکردهای نو و کم‌توجهی به این فریضه، تهدیدی جدی برای هویت دینی و امنیت اجتماعی به شمار می‌رود.

راهکارهای احیای نقش ستاد در جامعه

کارشناسان و فعالان فرهنگی پیشنهاد می‌دهند که برای احیای جایگاه واقعی ستاد امر به معروف و نهی از منکر، برنامه‌های این نهاد باید مبتنی بر مشارکت مردمی، آموزش، فرهنگ‌سازی، رسانه‌محوری و استفاده از ظرفیت‌های فضای مجازی طراحی و اجرا شود.
ستاد امر به معروف و نهی از منکر با بهره‌گیری از این ابزارها و گفتمان‌سازی مناسب می‌تواند نقش خود را در اصلاح فرهنگ عمومی و ارتقای سلامت اجتماعی کشور ایفا کند.

امر به معروف و نهی از منکر مسئولیتی عمومی و راه انبیا است

امام جمعه شهرستان سیریک و رئیس ستاد امر به معروف و نهی از منکر این شهرستان گفت: امر به معروف و نهی از منکر نه‌تنها یک وظیفۀ شرعی بلکه یک مسئولیت اجتماعی عمومی است که تضمین‌کنندۀ سلامت جامعه و رمز رستگاری امت اسلامی به شمار می‌رود.

حجت‌الاسلام والمسلمین محسن سالاری در گفت‌وگو با خبرنگار مهر، با استناد به آیه ۱۰۴ سوره آل‌عمران، اظهار داشت: «ولتکن منکم أمة یدعون إلی الخیر ویأمرون بالمعروف وینهون عن المنکر وأولئک هم المفلحون»؛ طبق این آیه الهی، باید در میان مسلمانان همواره گروهی باشند که مردم را به نیکی دعوت کرده و از منکرات بازدارند. این دسته، رستگاران واقعی هستند.

وی با اشاره به تفاوت ظاهری بین دو دسته از آیات قرآن درباره امر به معروف و نهی از منکر، تصریح کرد: برخی آیات این وظیفه را متوجه گروه خاصی از امت می‌دانند، مانند آیه «ولتکن منکم أمة…» و برخی دیگر آن را عمومی و همگانی معرفی می‌کنند، مانند آیه «کنتم خیر أمة أخرجت للناس تأمرون بالمعروف وتنهون عن المنکر».

رئیس ستاد امر به معروف و نهی از منکر شهرستان سیریک افزود: برای رفع این تعارض ظاهری، باید به تقسیم امر به معروف و نهی از منکر به دو مرحله توجه کرد. مرحله اول، فردی است که همگان وظیفه دارند با نصیحت، ارشاد و در صورت لزوم دوری از اهل منکر، نقش خود را ایفا کنند. مرحله دوم، جمعی و سازمان‌یافته است که در این مرحله، اجرای آن بر عهده گروه‌ها، نهادها و حکومت اسلامی قرار دارد و به صورت واجب کفایی دنبال می‌شود.

عقل نیز به ضرورت امر به معروف و نهی از منکر حکم می‌کند

حجت‌الاسلام سالاری در پاسخ به این پرسش که آیا این دو وظیفه صرفاً از منظر شرع واجب است یا عقل نیز به آن حکم می‌کند، گفت: گرچه برخی آن را صرفاً شرعی می‌دانند، اما عقل سلیم نیز در برابر آثار ویرانگر گناه در سطح جامعه، مسئولیت عمومی را درک می‌کند. هیچ گناهی به‌صورت مطلق شخصی نیست؛ زیرا آثار منفی آن دیر یا زود به دیگر اعضای جامعه نیز می‌رسد.
وی به حدیثی از پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله اشاره کرد و گفت: فرد گنهکار مانند کسی است که در کشتی نشسته و جای خود را سوراخ می‌کند. اگر دیگران جلوی او را نگیرند، همگی غرق می‌شوند. این مثال به روشنی نشان می‌دهد که مقابله با منکر، مسئولیتی جمعی است که عقل نیز آن را تأیید می‌کند.

جایگاه بی‌بدیل این فریضه در روایات

امام جمعه سیریک با اشاره به روایات فراوان درباره اهمیت این دو فریضه افزود: امام باقر علیه‌السلام می‌فرمایند: «إن الأمر بالمعروف والنهی عن المنکر سبیل الأنبیاء ومنهاج الصلحاء…»؛ یعنی راه انبیا و روش صالحان، همان امر به معروف و نهی از منکر است که برپادارندۀ سایر فرایض، تأمین‌کنندۀ امنیت، مشروعیت‌بخش به کسب‌وکار، بازگردانندۀ حقوق، آبادگر زمین و سامان‌دهندۀ جامعه است.
وی همچنین به فرمایش امیرالمؤمنین علیه‌السلام در نهج‌البلاغه اشاره کرد که فرمودند: «تمام اعمال نیک و حتی جهاد در برابر امر به معروف و نهی از منکر، مانند آب دهانی است در مقابل دریای بیکران!» و ادامه داد: این بیان حضرت نشان‌دهندۀ اهمیت بی‌نظیر این دو فریضه در نگاه اهل بیت علیهم‌السلام است.

امر به معروف باید با اخلاق و محبت همراه باشد

حجت‌الاسلام سالاری با انتقاد از برخی روش‌های ناصحیح در اجرای این فریضه اظهار داشت: امر به معروف و نهی از منکر نباید با خشونت و توهین همراه باشد. این فریضه تنها زمانی اثربخش خواهد بود که با مهربانی، دلسوزی و شیوه‌های اسلامی همراه باشد.

وی با اشاره به ماجرای جوانی که از پیامبر اسلام صلی‌الله‌علیه‌وآله اجازه زنا می‌خواست، گفت: پیامبر با مهربانی و منطق با او سخن گفتند و در نهایت آن جوان نه تنها از خواستۀ خود منصرف شد، بلکه زنا برایش منفورترین عمل شد. این نمونه، الگویی روشن برای همگان در شیوه صحیح نهی از منکر است.

امام جمعه سیریک در پایان تأکید کرد: اگر همۀ ما اعم از مردم، مسئولین، نهادها و حاکمیت با شیوه‌ای دلسوزانه و منطقی به مسئولیت امر به معروف و نهی از منکر توجه کنیم، جامعه‌ای سالم، پویا و رو به رشد خواهیم داشت. و بی‌تردید، مسیر رستگاری فردی و اجتماعی از همین راه می‌گذرد.