خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها-کوروش دیباج: فرونشست زمین، دیگر نه صرفاً یک دغدغه زمین‌شناسان و متخصصان منابع آب، بلکه به یکی از جدی‌ترین تهدیدهای حیات شهری و میراث فرهنگی در ایران بدل شده است. در فلات مرکزی، به‌ویژه در استان‌هایی مانند اصفهان، این پدیده به شکل بی‌سابقه‌ای در حال گسترش است؛ زمین ترک برمی‌دارد، زیرساخت‌ها فرو می‌ریزد، و بافت‌های تاریخی به‌تدریج به کام خاموشی می‌روند. این در حالی است که به‌واسطه ماهیت تدریجی، بی‌صدا و پیچیده این بحران، جامعه با تأخیر و گاه بی‌تفاوت به آن واکنش نشان می‌دهد.

در چنین بزنگاه‌هایی، هنر می‌تواند نقشی متفاوت ایفا کند؛ نه به‌عنوان بیان صرفاً زیباشناختی، بلکه به‌مثابه زبان هشدار، بستر آگاهی و فضای تفکر جمعی. هنر معاصر با بهره‌گیری از ظرفیت‌های مفهومی، نمادین و میان‌رشته‌ای خود، امکان آن را دارد که بحران‌های محیط‌زیستی را از محدوده داده‌ها و گزارش‌ها، به قلمرو حس و تجربه انسانی وارد کند. نمایشگاه‌های هنری، به‌ویژه در گالری‌هایی که با رویکرد اجتماعی فعالیت می‌کنند، به رسانه‌ای مهم در ترجمه این دغدغه‌ها به زبان تصویر، فضا و روایت بدل شده‌اند.

نمایشگاه «فرونشست» که در گالری آرین هنر معاصر اصفهان برگزار می‌شود، از جمله تلاش‌های هنرمندان تجسمی این شهر برای ورود به گفت‌وگوی انتقادی درباره آینده اصفهان و ایران در بستر بحران فرونشست زمین است. این نمایشگاه با مشارکت نه هنرمند و به کیوریتوری رضا مهاجر برگزار شده و می‌کوشد از خلال چیدمان، نقاشی، عکس و آثار مفهومی، مخاطب را با تجربه‌ای حسی–تحلیلی از این بحران مواجه کند. در گفت‌وگوی پیش رو، حسین تحویلیان، مدیر گالری آرین هنر معاصر اصفهان، درباره پشت‌صحنه شکل‌گیری نمایشگاه، نسبت هنر و زیست‌محیط، و مسئولیت اجتماعی گالری‌ها با خبرنگار مهر به گفت‌وگو نشسته است.

گالری‌ها چگونه به بازتاب بحران‌های زیست‌محیطی نزدیک می‌شوند؟

به اعتقاد من، هنر امروز در ایران دیگر تنها در جست‌وجوی فرم نیست، بلکه به سمت مسئولیت اجتماعی در حرکت است. گالری‌ها نیز دیگر صرفاً ویترین آثار زیبا نیستند، بلکه فضای عمومی‌ای هستند برای تأمل، طرح پرسش و گشودن گفتگو میان هنر و جامعه. گالری «آرین هنر معاصر» در همین راستا تلاش کرده در هر فصل نمایشگاهی، یک موضوع کلان و ملموس اجتماعی را در دستور کار قرار دهد.

در مورد نمایشگاه «فرونشست» هم دقیقاً همین اتفاق افتاد؛ ما با بحرانی مواجه‌ایم که شاید در اخبار و داده‌های آماری مطرح می‌شود، اما کمتر به سطح درک روزمره و تجربی مردم راه پیدا کرده است. فرونشست زمین، فاجعه‌ای تدریجی است؛ بی‌صدا، بی انفجار، اما با اثری ویرانگر بر تاریخ، معماری، امنیت و آرامش روانی شهر. اینجاست که هنر می‌تواند وارد شود و از طریق زبان تصویری و نمادین خود، این بحران را نه فقط به چشم، بلکه به جان مخاطب بنشاند.

ایده‌پردازی نمایشگاه از چه زمانی آغاز شد و چگونه شکل گرفت؟

ایده نمایشگاه از زمانی آغاز شد که خبرهایی از شکاف‌های زمین در اطراف زاینده‌رود، خانه‌های ترک‌خورده در منطقه جلفا، و تهدید مسجد جامع اصفهان در فضای عمومی مطرح شد. آن‌چه ما را برانگیخت این بود که این رویداد در عین فاجعه‌بار بودن، از سطح آگاهی عمومی دور مانده است. در چنین شرایطی، آقای رضا مهاجر با نگاه دقیق و دغدغه‌مند خود، هنرمندانی را گرد هم آوردند و جلساتی برای هم‌اندیشی و خلق اثر برگزار شد.

این جلسات بیشتر شبیه یک اتاق فکر هنری بود تا تنها کارگاه خلق اثر. هنرمندان نه‌تنها درباره ابعاد فنی کار خود، بلکه درباره داده‌های زمین‌شناسی، وضعیت منابع آب، میراث فرهنگی در معرض تهدید، و حتی الگوهای توسعه ناپایدار شهری گفتگو کردند. این فرایند باعث شد آثار نهایی نه‌فقط بازتابی زیبایی‌شناسانه، بلکه حامل معنا، هشدار، و آگاهی باشند.

نمایشگاه در چه فضایی برگزار می‌شود و چه زمانی در دسترس مخاطبان است؟

نمایشگاه از جمعه ۲۷ تیرماه ۱۴۰۴ در گالری «آرین هنر معاصر» واقع در خیابان فرشادی، کوچه شماره ۴ (سام میرزا)، طبقه اول، گشایش می‌یابد و تا روز چهارشنبه ۱ مرداد ادامه دارد. علاقه‌مندان می‌توانند هر روز از ساعت ۱۸ تا ۲۱ از این نمایشگاه بازدید کنند. فضای گالری، با توجه به معماری خاص و مقیاس انسانی آن، امکان مواجهه نزدیک و عمیق با آثار را فراهم کرده است.

چه هنرمندانی در این رویداد شرکت دارند و رویکردهای آنان در خلق آثار چگونه بوده است؟

در این نمایشگاه، آثار ۹ هنرمند به نمایش درآمده که هرکدام با زاویه دید و زبان بصری خاص خود به موضوع پرداخته‌اند. این هنرمندان عبارتند از: رضا مهاجر، بدرالزمان زارعی، لیلا خدری، مهین رحمان‌درچه، زهرا اسعدی، زهره فکاری، عرفان غلامی، فرزانه یزدانی و حسین تحویلیان است.

آثار در قالب‌های متنوعی مانند چیدمان، نقاشی، عکاسی مفهومی و ترکیب مواد ارائه شده‌اند. برخی از آثار با استفاده از متریال‌های طبیعی یا فرسوده، استعاره‌ای از فرسایش زمین و فروپاشی ساختارهای زیستی را به نمایش گذاشته‌اند و برخی دیگر از طریق فرم‌های انتزاعی یا بیان شاعرانه، به تأمل مخاطب درونی‌تر دامن می‌زنند. در مجموع حدود ۲۰ اثر در نمایشگاه ارائه شده که هرکدام در نوع خود نماینده بخشی از این بحران خاموش هستند.

آیا نمایشگاه صرفاً یک اتفاق هنری است یا در راستای یک چشم‌انداز بلندمدت حرکت می‌کند؟

نمایشگاه «فرونشست» نه یک پروژه تک‌رویدادی، بلکه آغاز یک مسیر است. ما در گالری آرین در نظر داریم در دوره‌های بعدی به سایر بحران‌ها و مفاهیم محیط‌زیستی و اجتماعی نیز بپردازیم. نمایشگاه بعدی ما با عنوان «عشق سرزمینی» در امتداد همین جریان است؛ رویدادی که به‌صورت مشترک با هنرمندان استان‌های اصفهان، یزد و چهارمحال‌وبختیاری برگزار می‌شود و بر ظرفیت‌های هم‌زیستی فرهنگی در بستر بحران آب تأکید دارد.

در این پروژه، ما آگاهانه از زبان تقابل فاصله گرفتیم و تلاش کردیم از طریق هنر، زبان تازه‌ای برای بازسازی اعتماد، گفت‌وگو و همدلی میان ساکنان این سرزمین فراهم کنیم. به باور من، گالری‌ها دیگر نباید به انزوا یا صرفاً دلالی هنر بسنده کنند، بلکه باید به رسانه‌های گفت‌وگو در بطن جامعه تبدیل شوند.

به نظر شما مخاطب چگونه می‌تواند با این آثار ارتباط برقرار کند؟ آیا نیاز به دانش زمینه‌ای دارد؟

اتفاقاً یکی از ویژگی‌های هنرهای تجسمی این است که برای ورود، نیاز به پیش‌زمینه علمی یا هنری پیچیده ندارد. ما تلاش کرده‌ایم آثار را طوری سامان دهیم که مخاطب هم بتواند از زیبایی‌شناسی آنها لذت ببرد و هم در سطوح عمیق‌تر، لایه‌های پنهان معنا را کشف کند.

در عین حال، در ابتدای نمایشگاه بروشور کوتاهی ارائه خواهد شد که مخاطب را با کلیات بحران فرونشست و ساختار نمایشگاه آشنا می‌کند. ما می‌خواهیم مخاطب نه فقط تماشاگر، بلکه مشارکت‌کننده در یک تجربه انتقادی باشد.

سخن پایانی؟

از همه دعوت می‌کنم با نگاه متفاوت به این نمایشگاه بیایند. ما در «فرونشست» نه‌فقط درباره یک پدیده زمین‌شناختی، بلکه درباره سرنوشت شهری حرف می‌زنیم که زمانی پایتخت فرهنگ و هنر ایران بود و امروز در زیر پای خود فرومی‌رود. اگر نخواهیم به زبان خشک آمار گوش دهیم، شاید وقت آن است که صدای زمین را در زبان هنر بشنویم.