به گزارش خبرگزاری مهر به نقل از وبدا، محمدرضا شالبافان، رئیس دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت در برنامه «کشیک سلامت» درباره اهمیت توجه به سلامت روان در شرایط بحران گفت: در کشور ما ساختار مدیریت بحران از مدت‌ها پیش شکل گرفته و برنامه ملی مدیریت بحران نیز به تصویب رسیده و ابلاغ شده است. در حوزه سلامت روانی-اجتماعی یا به‌عبارتی مداخلات روانی-اجتماعی در بحران‌ها و بلایا، طبق دستورالعمل‌های بالادستی وزارت بهداشت، دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد مسئولیت هماهنگی را بر عهده دارد.

فعالیت ۳۰۰۰ روانشناس در شبکه نظام سلامت کشور

وی افزود: در این چارچوب، این دفتر نهادهای مختلفی را که توانمندی لازم را دارند دعوت می‌کند تا وارد عمل شوند. برنامه‌ها و فعالیت‌ها بدون وقفه و مطابق با پروتکل‌هایی که از قبل آموزش داده شده‌اند، اجرا می‌شوند. در حال حاضر حدود ۳۰۰۰ روانشناس در شبکه نظام سلامت کشور حضور دارند که یکی از الزامات آموزشی آن‌ها، آموزش مداخلات روانی-اجتماعی در بحران‌ها و بلایا است. البته باید توجه داشت که هر بحران ویژگی‌های خاص خود را دارد و تفاوت‌هایی با سایر بحران‌ها دارد. به همین دلیل، آموزش‌های تکمیلی و همفکری میان نهادهای ذی‌ربط برای مقابله مؤثر با شرایط بحران، ضروری است.

‎شالبافان افزود: واقعیت این است که شرایط فعلی تفاوت‌هایی جدی با بحران‌های گذشته دارد. نگرانی، ترس، اضطراب و تنشی که این روزها بسیاری از هم‌وطنان تجربه می‌کنند، تا حدی طبیعی است؛ چراکه اتفاقاتی که در جریان است، تلخ و غیرقابل پیش‌بینی بوده و برای بسیاری از مردم ما نخستین‌بار است که با چنین وضعیتی مواجه می‌شوند. بسیاری از افراد تجربه مستقیمی از دوران جنگ ندارند و حتی اگر داشته باشند، ممکن است خاطره روشنی از آن نداشته باشند یا شرایط آن زمان با وضعیت فعلی تفاوت داشته باشد.
‎
رئیس دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت گفت: در همین راستا، وزارت بهداشت از همان روز نخست-جمعه‌ای که متأسفانه تجاوز هوایی آغاز شد-با تشکیل قرارگاهی با محوریت مدیریت سلامت روان در استان تهران، فعالیت خود را آغاز کرد. این قرارگاه با تمرکز بر مناطق درگیر و به‌ویژه شهر تهران که نیاز به خدمات بیشتری داشت، راه‌اندازی شد.
‎
وی ادامه داد: سه دانشگاه علوم پزشکی مستقر در تهران، به‌ویژه دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، با همکاری ستاد بحران استان تهران، مسئولیت ارائه خدمات را بر عهده دارند. اقدامات صورت‌گرفته شامل ارزیابی میدانی محلات، شناسایی افراد آسیب‌دیده و حضور روانشناسان آموزش‌دیده در مناطقی است که اجازه ورود از سوی مقامات مربوطه داده شده است. در این مناطق، خدمات روانی-اجتماعی به بازماندگان و آسیب‌دیدگان ارائه می‌شود.

شالبافان خاطرنشان کرد: اگرچه هم‌اکنون تمرکز ما بر ارائه خدمات به آسیب‌دیدگان است، اما واقعیت این است که یکی از اولویت‌های اصلی ما آموزش عمومی است؛ باید به مردم عزیز کشورمان کمک کنیم-مردمی که این روزها واقعاً شرایط بسیار سختی را پشت سر می‌گذارند-تا بتوانند تا حد امکان سلامت روان خود را حفظ کنند و در این زمینه توجه بیشتری به خود و خانواده‌هایشان داشته باشند.
‎
وی گفت: بر همین اساس، امروز دستورالعملی برای مراقبت‌های روانی-اجتماعی در حوادث اخیر، توسط دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد، با همکاری دو انجمن بزرگ این حیطه یعنی انجمن روان‌پزشکان ایران و انجمن روان‌شناسی ایران، تهیه و منتشر شد. این دستورالعمل بسیار ساده و خلاصه است، در حد سه تا چهار صفحه، و مطالعه آن برای عموم مردم آسان خواهد بود.

‎شالبافان گفت: نکته بسیار مهم این است که در شرایط فعلی باید واقع‌بینانه به ساختارها و ظرفیت‌هایمان نگاه کنیم. منظورم از واقع‌بینانه این است که بدانیم چه کارهایی را می‌توانیم انجام دهیم و چه کارهایی را نمی‌توانیم. کاری که در حال حاضر از دست ما برمی‌آید این است که تلاش کنیم هر ایرانی، با اطلاعاتی که در اختیارش قرار می‌دهیم، به نوعی "سفیر سلامت روان" در خانواده و اطراف خود باشد؛ حال سوال این است که مردم این اطلاعات را چگونه می‌توانند دریافت کنند؟ این اطلاعات از طریق سایت وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در اختیار عموم قرار می‌گیرد. امروز این مطالب منتشر خواهد شد و هم‌زمان برای دانشگاه‌های علوم پزشکی سراسر کشور نیز ارسال شده است. در کانال‌های مجازی هم اطلاع‌رسانی‌های مختصر و مفیدی صورت می‌گیرد تا مردم بتوانند به‌راحتی به این مطالب دسترسی داشته باشند.
‎
وی عنوان کرد: همچنین تلاش داریم اینفوگرافی‌هایی طراحی کنیم و در صورت امکان، انیمیشن‌های کوتاهی نیز تهیه و منتشر خواهیم کرد. این اقدامات در حال انجام است و امیدواریم از امروز آغاز به انتشار شوند. در کنار این اقدامات، تماس‌های زیادی هم از سوی دانشجویان روان‌شناسی یا فعالان رسانه‌ای دریافت می‌کنیم که آمادگی خود را برای همکاری اعلام کرده‌اند. ما نیز کاملاً آماده‌ایم از این ظرفیت‌ها استفاده کنیم. همه ما ایران را دوست داریم و هرکس که می‌تواند، باید در این مسیر کمک کند.
‎
شالبافان تاکید کرد: یک نکته مهم دیگر که مایلم با اجازه شما به آن اشاره کنم، توجه ویژه به کودکان در این شرایط بحرانی است. این موضوع بسیار مهم است. برخی از همکارانی که فرزند دارند، می‌گفتند وقتی صداهای نگران‌کننده شنیده می‌شود، سعی می‌کنند موضوع را با بهانه‌هایی مثل آماده‌شدن برای عید یا دلایل دیگر به فرزندانشان توضیح دهند. اما واقعیت این است که نسل امروز آگاه‌تر از گذشته است. باید با آن‌ها صادق باشیم، البته بدون اینکه باعث ترس یا اضطراب بیشتر در آن‌ها شویم؛ اگر امشب به کودک‌مان بگوییم نگران نباشد، اما فردا متوجه واقعیت شود، ممکن است به توصیه‌ها و صحبت‌های بعدی ما اعتماد نکند. بنابراین، باید با دقت و حساسیت، اطلاعات لازم را به گونه‌ای منتقل کنیم که کودک احساس فریب‌خوردگی نکند.
‎
وی با بیان اینکه حمایت عاطفی از کودکان و نوجوانان در این شرایط بسیار حیاتی است، تصریح کرد: اگر کودکان حس کنند خانواده آن‌ها را حمایت می‌کند، به آن‌ها اطمینان می‌دهد که قرار نیست اتفاقی برایشان بیفتد، و اینکه در هر شرایطی خانواده همراه آن‌هاست و مراقب‌شان خواهد بود، این احساس امنیت می‌تواند برایشان بسیار امیدبخش باشد؛ هرچند همه ما امیدواریم با مدیریت صحیح شرایط و تنبیه عاملان تجاوز، اوضاع به حالت عادی بازگردد، اما در هر حال باید برای حفظ سلامت روانی-اجتماعی خود و خانواده‌مان تلاش کنیم.

‎شالبافان در خصوص اهمیت مراجعه به منابع خبری موثق و معتبر، اظهار کرد: مردم باید بدانند که وقتی می‌خواهند خبری را دریافت کنند، قبل از هر چیز لازم است آن خبر را کامل، دقیق و بدون تحریف از منابع رسمی و معتبر بگیرند. این موضوع باعث می‌شود احساس اطمینان و اقناع بیشتری داشته باشند. ما در حوزه سلامت روان وظیفه داریم اطلاعات صحیح را ارائه دهیم، و شما رسانه‌ها نیز در این زمینه مسئول هستید.
‎
وی با بیان اینکه اعتمادسازی در شرایط بحران بسیار مهم است، افزود: متأسفانه در سال‌های گذشته، در برخی مواقع، اخبار با تأخیر منتشر شده یا ناقص بوده‌اند، و همین موضوع به کاهش سطح اعتماد عمومی منجر شده است. ما باید تلاش کنیم این اعتماد از دست‌رفته را بازسازی کنیم.
‎
وی عنوان کرد: همان‌طور که قبلاً هم اشاره کردم، کودکان از جمله گروه‌های حساس هستند که نیاز به دقت و مراقبت ویژه دارند. در شرایط بحرانی، ممکن است مدارس تعطیل شوند، امتحانات دچار اختلال شوند، یا شرایط زندگی روزمره تغییر کند. این وضعیت موجب بروز استرس و نگرانی در اقشار مختلف از جمله سالمندان نیز می‌شود؛ باید بپذیریم که این فشارها طبیعی است و نسبت به آن‌ها درک و همدلی داشته باشیم. از سوی دیگر، حفظ نظم در زندگی روزمره مثل داشتن خواب کافی، برنامه غذایی منظم، و پرهیز از آشفتگی در سبک زندگی، هرچند اگر به‌دلیل دورکاری یا تعطیلی اداره‌ها در خانه باشیم، بسیار مهم است.

وی گفت: سالمندان در این ایام بیشتر از همیشه ممکن است تنها باشند و ما باید حواسمان به آن‌ها باشد. حتی اگر امکان دیدار حضوری نداریم، باید از راه دور مراقب‌شان باشیم. گاهی سالمندان تنها منبع اطلاعات‌شان فضای مجازی است، که ممکن است از طریق آن دچار برداشت‌های نادرست یا نگرانی‌های بی‌مورد شوند. بنابراین، بهتر است ما به‌صورت مستقیم با آن‌ها در ارتباط باشیم، اطلاعات درست را به آن‌ها منتقل کنیم و اگر نیاز به مراقبت یا اقدام خاصی دارند، راهنمایی‌شان کنیم.
‎
دکتر شالبافان خاطرنشان کرد: همچنین نکته مهمی که مایلم تأکید کنم این است که افراط در پیگیری مداوم اخبار از منابع مختلف، اعم از تلویزیون، شبکه‌های اجتماعی و خبرگزاری‌ها، می‌تواند منجر به تشدید استرس و نگرانی شود. گاهی افراد بدون اینکه متوجه باشند، ساعت‌ها درگیر پیگیری اخبار می‌شوند؛ از طریق تلویزیون، گوشی، شبکه‌های اجتماعی و سایر موارد، این حجم بالای اطلاعات گاهی ذهن را خسته و بدن را دچار تنش می‌کند.

‎وی افزود: طبیعتاً نمی‌توانیم به کسی بگوییم اخبار را پیگیری نکند؛ اما می‌توانیم توصیه کنیم این کار را با تعادل و در زمان‌های مشخص انجام دهند. به‌ویژه پرهیز از بیدار ماندن‌های طولانی شبانه برای دنبال کردن خبرها، بسیار مهم است؛ چراکه اختلال خواب، خود عامل مهمی در تضعیف سلامت روان است.
‎
یکی از افتخارات ما ایرانیان، پیوندهای اجتماعی و فرهنگی‌مان است

وی، با بیان اینکه یکی از افتخارات ما ایرانیان، پیوندهای اجتماعی و فرهنگی‌مان است، از مردم خواست که در لحظات بحران، از این سرمایه اجتماعی استفاده کنند و افزود: با یکدیگر در تماس باشیم، جویای حال هم شویم، اما نه با هدف انتقال نگرانی‌های مداوم. این تماس‌ها باید حس اطمینان و همراهی ایجاد کند؛ اگر عضوی از خانواده یا دوست‌مان با ما تماس می‌گیرد یا ‎پیام می‌دهد، باید درک کنیم که این کار از سر نگرانی و محبت است. نباید این پیگیری را نادیده بگیریم یا بی‌اهمیت جلوه دهیم، چراکه این ارتباط‌ها در شرایط سخت، به ما و آن‌ها حس آرامش می‌دهد.

‎ رئیس دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت تصریح کرد: واقعیت این است که امید همه ما این است که هر چه زودتر، با مدیریت درست شرایط و بازگشت آرامش، اوضاع به حالت عادی برگردد. همه آنچه امروز می‌کاریم، فردا در کیفیت زندگی و سلامت روان جامعه‌مان نتیجه خواهد داد؛ نه فقط برای امروز، بلکه برای سال آینده و آینده‌ای پایدارتر.

در ادامه این گفت و گو، کامران شیوندی، مدیر گروه روانشناسی تربیتی دانشگاه علامه طباطبایی، درباره اهمیت توجه به سلامت روان کودکان و نوجوانان در شرایط بحران، اظهار کرد: تمرکز اصلی صحبت بنده بر کودکان زیر شش سال است. چراکه این گروه سنی در مواجهه با استرس‌ها و اضطراب‌های پنهان، ممکن است واکنش‌هایی نشان دهند که آثار آن در آینده، حتی تا ۱۰ یا ۱۵ سال بعد نیز خود را نشان دهد.
‎
وی افزود: اولین نکته‌ای که باید والدین به آن توجه کنند این است که کودک حق دارد بترسد. ترس یک واکنش طبیعی است؛ اما مهم‌تر از آن این است که کودک در کنار ترسش، احساس امنیت کند. باید بداند که تنها نیست، پدر و مادر کنارش هستند و محیط اطرافش امن است. والدین لازم است نقاط قوت و احساس امنیت را با زبان کودکانه به فرزندان منتقل کنند, مثلاً گفت‌وگوهایی درباره قدرت کشور، می‌تواند کمک‌کننده باشد. همچنین، روایت‌های قرآنی، داستان‌های تاریخی ایران از دوران باستان تا امروز، اگر به زبان کودکانه و قابل فهم مطرح شوند، در تقویت حس اعتماد و امید بسیار مؤثر خواهند بود.
‎
وی تاکید کرد: توصیه می‌کنم که خانواده‌ها، به‌خصوص در تهران، به صداهای محیطی بیشتر توجه داشته باشند. گاهی سامانه‌های پدافندی یا عوامل دیگر باعث ایجاد صداهایی می‌شوند که ممکن است برای کودک، نگران‌کننده باشد. حتی صداهای معمول خانه مانند کوبیدن در، افتادن ظرف، یا فریاد زدن در زمان بیدار کردن کودک، می‌تواند برای او آزاردهنده‌تر از قبل شود. بهتر است از این به بعد، پدر و مادرها در لحن و رفتارشان ملایمت بیشتری به خرج دهند.
‎
شیوندی بیان کرد: طبیعی است که در شرایط بحرانی، دلبستگی‌ها و نگرانی‌ها نسبت به خانواده افزایش پیدا کند. در این شرایط بهتر است والدین برای حفظ آرامش خود و کودکان‌شان، ارتباط با خانواده خود به خصوص پدر یا مادر سالخورده شأن را حفظ کنند؛ اما تماس‌ها را کوتاه و آرامش‌بخش نگه دارند. حتی روزی چند تماس کوتاه با والدین می‌تواند هم برای خود فرد آرامش ایجاد کند، هم برای پدر و مادر سالخورده‌ای که در شهر دیگری سکونت دارند.

‎وی گفت: نکته بسیار مهمی که باید به آن توجه کنیم این است که کودکان زیر شش سال دچار نقص درک مفاهیم انتزاعی هستند. مفاهیمی مانند مرگ، دشمن، جنگ، شهید یا حتی امنیت برای آن‌ها قابل فهم کامل نیست. بنابراین والدین نباید انتظار داشته باشند که کودک این مفاهیم را مثل بزرگسال درک کند. نباید از او بخواهیم منطقی باشد یا به سادگی همه چیز را بپذیرد.
‎
وی در پایان سخنانش تأکید کرد: گفت‌وگو با کودکان در این دوران بسیار حیاتی است. احساسات‌شان را بشناسید، با آن‌ها درباره ترس‌ها و نگرانی‌هایشان صحبت کنید و کمک کنید تا بتوانند نام احساسات خود را یاد بگیرند؛ وقتی احساسات نام‌گذاری و بیان شوند، کودک آن‌ها را درون خود سرکوب نمی‌کند و احتمال بروز اختلالات روانی در آینده به‌مراتب کاهش می‌یابد.

شالبافان در بخش پایانی این گفت وگو، بیان کرد: اگر هر یک از هموطنان عزیز، به‌ویژه افرادی که سابقه مشکلات یا بیماری‌های مرتبط با سلامت روان دارند، در این روزها احساس می‌کنند که حال روحی‌شان در حال تغییر یا بازگشت به شرایط نامطلوب گذشته است، حتماً این مساله را جدی بگیرند. اگر دارویی مصرف می‌کرده‌اند، تأکید می‌کنم که مصرف آن را بدون وقفه ادامه دهند و به هیچ عنوان خودسرانه قطع نکنند.
‎
وی افزود: در صورتی که علائم یا احساسات آزاردهنده‌ای را تجربه می‌کنند یا متوجه بازگشت نشانه‌های بیماری می‌شوند، حتماً از متخصصان کمک بگیرند. همکاران روانپزشک و روانشناس ما در سراسر کشور آماده ارائه خدمات هستند، چه به‌صورت حضوری و چه تلفنی.

رئیس دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت تصریح کرد: خوشبختانه در حال حاضر سامانه ۱۴۸۰ سازمان بهزیستی در سطح کشور فعال است و با ظرفیت بالا، خدمات روان‌شناختی تلفنی ارائه می‌دهد. ما نیز در وزارت بهداشت تلاش داریم این شبکه پاسخگویی را توسعه دهیم و هماهنگی‌های لازم برای افزایش ظرفیت‌های ارتباطی و مشاوره‌ای در حال انجام است. جلساتی برای گسترش این همکاری‌ها برگزار خواهد شد، چراکه خوشبختانه با استقبال قابل توجهی از سوی متخصصان و داوطلبان مواجه شده‌ایم.