خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: تالاب‌های استان گلستان که از مهم‌ترین زیست‌بوم‌های آبی شمال کشور محسوب می‌شوند، در سال‌های اخیر به‌دلیل کاهش بارندگی، افت سطح آب دریای خزر، برداشت‌های بی‌رویه از منابع آبی، و تغییرات اقلیمی دچار بحران شده‌اند.

تالاب گمیشان یکی از تالاب‌های مهم بین‌المللی ثبت‌شده در کنوانسیون رامسر بود که به‌عنوان زیستگاه پرندگان مهاجر و گونه‌های نادر گیاهی و جانوری شناخته می‌شد. این تالاب در دهه ۸۰، پوشش آبی قابل‌توجهی داشت اما از اوایل دهه ۹۰ شمسی روند خشکسالی آن شتاب گرفت و اکنون طبق اظهارات مسئولان محیط زیست، بیش از ۸۰ درصد آن خشک شده است.

خشک شدن تالاب‌ها، علاوه بر تهدید جدی تنوع زیستی، پیامدهای زیست‌محیطی گسترده‌ای از جمله افزایش ریزگردها، نابودی پوشش گیاهی، تهدید معیشت محلی و مهاجرت پرندگان را به دنبال داشته است. این مسئله به‌ویژه در فصل‌های گرم سال به‌دلیل وزش بادهای شدید منطقه، به بحرانی جدی در حوزه سلامت و پایداری اکوسیستم تبدیل شده است.

در چنین شرایطی، اجرای طرح‌هایی مانند پمپاژ آب از دریای خزر با ظرفیت سه مترمکعب در ثانیه که به گفته قدیر حسن‌زاده، سرپرست محیط زیست گلستان، طی سه سال آینده می‌تواند تا ۵۰ درصد تالاب گمیشان را احیا کند، گامی مهم و امیدبخش در مسیر نجات این تالاب‌هاست.

در ادامه برای بررسی بیشتر با قدیر حسن‌زاده، سرپرست محیط زیست گلستان به گفت‌وگو پرداختیم.

*وضعیت فعلی تالاب‌های استان گلستان به ویژه تالاب گمیشان چگونه است؟

متأسفانه وضعیت تالاب گمیشان به هیچ‌وجه مطلوب نیست. چند سالی است که میزان آب دریای خزر کاهش یافته و همین مسئله باعث شده تا تالاب گمیشان شدیداً دچار خشکی شود. الان که صحبت می‌کنم، تنها حدود ۲۰ درصد از تالاب آبگیری شده و بیش از ۸۰ درصد آن تقریباً خشک است. این یک زنگ خطر جدی برای اکوسیستم منطقه است.

*چه اقداماتی در این زمینه صورت گرفته است؟

خوشبختانه امروز ما کلنگ احداث پروژه پمپاژ آب از دریای خزر به تالاب گمیشان را زدیم. این پروژه ظرفیت انتقال حدود سه متر مکعب آب در ثانیه را دارد و هدف ما این است که طی سه سال آینده بتوانیم حداقل ۵۰ درصد از وسعت تالاب را با این آبگیری احیا کنیم. این موضوع می‌تواند به کاهش ریزگردها و حفظ اکوسیستم تالاب کمک بزرگی کند.

*وضعیت سایر تالاب‌ها مثل تالاب آلماگل چگونه است؟

تالاب آلماگل و آجی گل وضعیتی مشابه تالاب گمیشان دارد. آبگیری این تالاب‌ها بیشتر از رودخانه اترک تأمین می‌شود که متأسفانه سال گذشته کمترین بارش‌ها را در استان‌های گلستان و خراسان شمالی داشتیم. در نتیجه این تالاب‌ها نیز وضعیت آبی مناسبی ندارند و کمتر از ۳۰ درصد آبگیری شده‌اند.

* در خصوص راهکارها و برنامه‌های احیای تالاب‌ها چه اقدامات کلانی انجام شده؟

ما مکاتبات گسترده‌ای با وزارت نیرو و مسئولین استانی انجام داده‌ایم تا تأمین آب به صورت منظم انجام شود. همچنین برای مقابله با ریزگردها و احیای تالاب‌ها، اعتبارات خوبی تخصیص یافته است که امکان لایروبی و احیای تالاب‌ها را فراهم می‌کند. البته باید توجه داشت که تنها با آبگیری مشکل حل نمی‌شود. کاشت نهال در داخل تالاب‌ها مؤثر نیست، اما در اطراف تالاب‌ها و مناطق مرتعی، منابع طبیعی موظف است با کاشت گیاهان مرتعی و اقدامات حفاظتی، از گسترش ریزگردها جلوگیری کند.

*از نظر شما مهم‌ترین چالش‌های محیط زیستی استان گلستان چیست و چه راهکارهایی برای رفع آنها وجود دارد؟

یکی از چالش‌های مهم استان، مسائل زیرساختی مانند جاده‌های داخل مناطق حفاظت شده است. برای مثال جاده‌ای که از داخل پارک ملی گلستان عبور می‌کند، موضوعی است که سال‌هاست پیگیری شده است. از سال ۸۰ و ۸۱ اقدامات لازم برای خارج کردن این جاده از محدوده پارک ملی انجام شده و در سال ۸۲ نیز مصوبه‌ای برای این منظور صادر شده است. این گونه اقدامات برای حفظ یکپارچگی اکوسیستم پارک ملی و جلوگیری از تخریب محیط زیست بسیار حیاتی است. همچنین باید گفت همکاری دستگاه‌های مختلف، برنامه‌ریزی دقیق و مشارکت مردمی و نهادهای مردمی مثل بسیج در حفاظت از محیط زیست نقش کلیدی دارند.

*فصل گرما و خطر آتش‌سوزی‌ها در گلستان همیشه جدی است. آمادگی شما برای مقابله با این تهدید چگونه است؟

ما هر سال سناریوهای اطفای حریق را تدوین و به‌روزرسانی می‌کنیم. نیروهای واکنش سریع در شهرستان‌ها به سرعت به محل حادثه اعزام می‌شوند. در پارک ملی گلستان از دوربین‌های مداربسته و پهپادهای گشت‌زن استفاده می‌کنیم تا حریق را زودتر شناسایی کنیم. خوشبختانه با حمایت دولت و ریاست جمهوری، تجهیزات اطفای حریق به‌روز شده و با همکاری بسیج و سپاه تفاهم‌نامه‌هایی برای امدادرسانی سریع داریم. بسیج نقش کلیدی در پوشش مناطقی دارد که نیروی انسانی به سختی می‌تواند دسترسی داشته باشد.

*تأثیر حضور بسیج در کنترل آتش‌سوزی‌ها را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

بسیج از مهم‌ترین همیاران ماست. طی سال‌های گذشته با همکاری سپاه و بسیج سازندگی، چادرهای آتش‌بان در نقاط حساس پارک ملی ایجاد شده است که کنترل حریق را سریع‌تر و مؤثرتر کرده‌اند. اگر حریق در زمان اولیه مهار شود، از گسترش آن جلوگیری می‌شود. این تعاملات باعث شده وسعت حریق‌ها کاهش یابد و خسارات کمتر شود.

* از نظر شما مهم‌ترین چالش‌های پیش روی محیط زیست گلستان چیست و چه راهکارهایی پیشنهاد می‌کنید؟

کمبود نیرو مهم‌ترین چالش است که باید با برنامه‌ریزی جذب نیرو و حمایت مسئولان حل شود. حفاظت از مناطق طبیعی با حذف جاده‌های داخل پارک‌ها، افزایش مشارکت مردمی و استفاده از فناوری‌های نوین برای پایش محیط زیست ضروری است. همچنین، نقش بسیج و نهادهای مردمی باید پررنگ‌تر شود تا بتوانیم پاسخگوی نیازهای حفاظت محیط زیست باشیم.

وضعیت تالاب‌های استان گلستان، به‌ویژه تالاب گمیشان، با چالش‌های جدی خشکی و کاهش شدید سطح آب مواجه است که پیامدهای زیست‌محیطی و اقتصادی گسترده‌ای به همراه دارد. پروژه‌های احیایی مانند پمپاژ آب از دریای خزر، اگر به‌درستی و با همکاری دستگاه‌های مختلف و تأمین اعتبار کافی اجرا شوند، می‌توانند بخشی از این بحران را کاهش داده و بخشی از اکوسیستم تالاب‌ها را بازسازی کنند.

با این حال، احیای تالاب‌ها نیازمند مدیریت جامع و ترکیبی از تأمین آب، جلوگیری از تخریب محیط‌زیست اطراف، مشارکت فعال مردم و نهادهای مردمی، و حذف عوامل تهدیدکننده زیرساختی مانند جاده‌های غیرضروری در مناطق حفاظت‌شده است. تنها با چنین رویکردی می‌توان آینده‌ای پایدار و محیط زیستی سالم برای تالاب‌ها و استان گلستان تضمین کرد.