به‌گزارش خبرگزاری تسنیم، امام جعفر صادق علیه‌السلام، در بیانی عمیق و جامع، مجموعه‌ای از آداب و رفتارهایی را برای حاجی ارائه داده که او را به یک سالک واقعی تبدیل می‌کند. این آموزه‌ها، ویژه‌ی «مراقبین» و مشتاقان سلوک الهی است؛ کسانی که می‌خواهند حج را نه‌فقط یک عمل آیینی، بلکه تمرینی تمام‌عیار برای خودسازی، ترک دلبستگی‌های دنیوی، و اتصال به حقیقت مطلق بدانند. این بیانات، از آغاز تصمیم برای رفتن تا پایان اعمال حج، گام‌به‌گام حالات قلبی و رفتاری را ترسیم می‌کند که مراقبین باید در خود پرورش دهند تا به مقام بندگی خالص نائل شوند.

در میان آموزه‌های ناب اسلامی، شاید هیچ‌گاه به اندازه‌ی حج، فضای معنوی و عرفانی به‌صورت عملی و ملموس تجلی نیافته باشد. سفری که نه‌تنها جسم را به سرزمین وحی می‌برد، بلکه روح را نیز به معراجی خاص می‌کشاند. در این میان، امام صادق علیه‌السلام با نگاه دقیق و جامع خویش، مسیر حج را به مثابه مدرسه‌ای برای تزکیه نفس، پالایش جان و رسیدن به حقیقت ترسیم کرده است.

ایشان در بیانی نفیس و پربار، تمام شئون حج را نه به‌عنوان یک آیین مناسکیِ صرف، بلکه به‌عنوان سلسله‌ای از تمرینات روحی و اخلاقی معرفی می‌کنند. از لحظه‌ی نیت و عزم تا اعمال پایانی، حاجی دعوت می‌شود که دلبستگی‌ها را رها کند، به خلوص برسد، وابستگی‌های نفسانی را قربانی نماید و در هر قدم به خدا نزدیک‌تر شود.

این مجموعه از توصیه‌ها، که می‌توان آن را «رساله مراقبین» نامید، نه‌تنها برای حاجیان بلکه برای هر سالکی که خواهان سلوک به‌سوی خالق است، راهگشاست. در ادامه، متن کامل این بیانات گران‌سنگ از امام صادق (ع) بدون هیچ دخل و تصرفی آورده شده است؛ متنی که همچنان یکی از والاترین منابع معنوی برای درک فلسفه واقعی حج و تربیت حاجی حقیقی محسوب می‌شود.

امام صادق (ع) در این زمینه می‌فرمایند:

إذا أرَدْتَ الحَجَّ فَجرِّدْ قلبَکَ للّه ِ مِن قَبلِ عَزمِکَ مِن کلِّ شاغِلٍ ، و حِجابِ کُلِّ حاجِبٍ ، و فَوِّضْ اُمورَکَ کُلَّها إلى خالِقِکَ ، و تَوَکَّلْ علَیهِ فی جَمیعِ ما یَظْهَرُ مِن حَرَکاتِکَ و سَکَناتِکَ، و سَلِّم لِقَضائهِ و حُکْمِهِ و قَدَرِهِ ، وَ وَدّعِ الدُّنیا و الرّاحَةَ و الخَلْقَ ، و اخْرُجْ مِن حُقوقٍ تَلْزَمُکَ مِن جِهَةِ المَخلوقینَ ، و لا تَعْتَمِدْ على زادِکَ و راحِلَتِکَ و أصْحابِکَ و قُوَّتِکَ و شَبابِکَ و مالِکَ ، مَخافَةَ أنْ یَصیرَ ذلِکَ عَدُوّا و وَبالاً، قال : مَنِ ادّعى رِضا اللّه ِ و اعْتَمدَ على شیءٍ سِواهُ صَیّرَهُ علَیهِ عَدُوّا و وَبالاً ، لِیَعْلَمَ أنَّهُ لَیس لَهُ قُوَّةٌ و لا حِیلَةٌ و لا لأحَدٍ إلاّ بعِصْمَةِ اللّه ِ و تَوفیقِهِ .
و اسْتَعِدَّ اسْتِعْدادَ مَن لا یَرجو الرُّجوعَ ، و أحْسِنِ الصُّحْبَةَ ، و راعِ أوْقاتَ فرَائضِ اللّه ِ و سُنَنِ نَبیّهِ صلى الله علیه و آله ، و ما یَجِبُ علَیکَ مِن الأدَبِ و الاحْتِمالِ و الصَّبرِ و الشُّکرِ و الشَّفَقةِ و السَّخاءِ و إیْثارِ الزّادِ على دَوامِ الأوْقاتِ .
ثُمَّ اغْسِلْ بماءِ التَّوبةِ الخالِصَةِ ذُنوبَکَ ، و الْبَسْ کِسْوَةَ الصِّدْقِ و الصّفاءِ و الخُضوعِ و الخُشوعِ .
و أحْرِمْ عَن کلِّ شیءٍ یَمْنَعُکَ مِن ذِکرِ اللّه ِ و یَحْجُبُکَ عَن طاعَتِهِ .
و لَبِّ بمعنى إجابَةٍ صافِیَةٍ خالِصَةٍ زاکِیَةٍ للّه ِ عزّ و جلّ فی دَعْوَتِکَ ، مُتَمَسِّکا بالعُروَةِ الوُثْقى .
و طُفْ بقَلبِکَ مَع الملائکةِ حَوْلَ العَرشِ کطَوافِکَ مَع المُسلِمینَ بنَفْسِکَ حَولَ البَیتِ .
و هَرْوِلْ هَرَبا مِن هَواکَ ، و تَبَرِّیا مِن جَمیعِ حَولِکَ و قُوَّتِکَ .
وَ اخْرُجْ عن غَفْلَتِکَ و زَلاّتِکَ بخُروجِکَ إلى مِنى ، و لا تَتَمنَّ ما لا یَحِلُّ لکَ و لا تَسْتَحِقُّهُ .
و اعْتَرِفْ بالخَطایا بعَرَفاتٍ ، و جَدِّدْ عَهْدَکَ عِندَ اللّه ِ بوَحْدَانِیَّتِهِ .
و تَقَرّبْ إلى اللّه ِ وَ اتَّقِهِ بمُزْدَلَفةَ .
و اصْعَدْ بِروحِکَ إلى المَلأِ الأعلى بصُعودِکَ إلى الجَبلِ.
و اذْبَحْ حَنْجَرَةَ الهَوى و الطَّمَعِ عِند الذَّبیحَةِ .
و ارْمِ الشَّهَواتِ و الخَساسَةَ و الدَّناءَةَ وَ الأفعالَ الذَّمیمَةَ عِند رَمْی الجَمَراتِ .
و احْلِقِ العُیوبَ الظَّاهِرَةَ و الباطِنَةَ بحَلْقِ شَعرِکَ .
و ادْخُلْ فی أمانِ اللّه ِ و کَنَفِهِ و سِتْرِهِ و کَلاءَتِهِ مِن مُتابَعَةِ مُرادِکَ بدُخولِکَ الحَرَمَ .
و زُرِ البَیتَ مُتَحَقّقا لتَعْظیمِ صاحِبهِ و مَعرِفَةِ جلالِهِ و سُلطانهِ .
و اسْتَلِمِ الحَجَرَ رِضاءً بقِسْمَتِهِ و خُضوعَا لِعِزَّتِهِ .
و وَدِّعْ ما سِواهُ بطَوافِ الوَداعِ .
و أصفِ رُوحَکَ و سِرَّکَ لِلقاءِ اللّه ِ یَومَ تَلْقاهُ بِوقوفِکَ على الصَّفا .
و کُنْ ذا مُرُوَّةٍ مِن اللّه ِ نَقیّا أوْصافکَ عِند المَرْوَةِ .
و اسْتَقِمْ على شَرطِ حِجَّتکَ و وَفاءِ عَهْدِکَ الّذی عاهَدْتَ بِه مَع ربِّکَ وََ أوْجَبْتَ لَهُ إلى یَومِ القیامَةِ .

چون خواستى حجّ گزارى، پیش از آن که عزم رفتن کنى، دلت را براى خدا از هر دلبستگى و مشغله اى و از هر حجابى تهى ساز، همه کارهایت را به آفریدگارت وا گذار و در تمام حرکات و سکناتت به او توکّل کن و سر سپرده قضا و قدر و حکم او شو و دنیا و آسایش و مردمان را رها کن و حقوقى را که از مردم به گردن دارى بپرداز و بر توشه راه و مرکب و همسفران و نیرو و جوانى و مال و دارایى خود تکیه مکن که بیم آن مى رود این همه دشمن و مایه وبال تو گردند؛ زیرا آن که مدعى خشنودى خدا باشد، و با این حال به چیزى دیگر پشتگرم شود، خداوند همان چیز را دشمن و مایه وبال و زحمت او گرداند تا به او بفهماند که اگر خدا نگه دار نباشد و توفیق ندهد، نه او و نه هیچ کس دیگر را توان و چاره اى نیست.

چنان آماده شو که گویى امید برگشت ندارى، [براى دیگران ]همسفرى خوب و نیکو باش، اوقات فرایض خداوند و سنتهاى پیامبرش صلى الله علیه و آله را رعایت کن و چیزهاى دیگرى را که رعایت آنها بر تو لازم است، مانند: ادب و تحمل دیگران و شکیبایى، و سپاسگزارى، و مهربانى، و بخشش و ایثارِ ره توشه خود به همسفران را در طول سفر پاس بدار.

آن گاه با آب توبه خالص، گناهانت را بشوى و جامه صدق و صفا و خضوع و خشوع بر تن کن. خویشتن را از هر آنچه تو را از یاد خدا و طاعت او باز مى دارد، مُحرم ساز. آن گاه که خداوند عزّ و جلّ را مى خوانى او را لبیک گوى، لبیکى خالص و پاکیزه و ناب و به دستگیره استوار او (عروة الوثقى) چنگ زن.

دلت را همراه فرشتگان بر گرد عرش به طواف آر ، همان گونه که خودت همراه با مسلمانان، بر گرد خانه خدا طواف مى کنى. هنگام هروله کردن، از هواى نفس خویش بگریز و از همه نیرو و توانت دست بشوى. با رفتن به سوى مِنا، از غفلت و لغزشهاى خود نیز به درآى و آنچه را بر تو روا نیست و سزاوارش نیستى تمنّا مکن.

در [صحراى] عرفات، به خطاها و گناهان خود اعتراف کن و با خداوند، بر وحدانیّت و یگانگى او تجدید پیمان کن. در مزدلفه، با اطمینان به خدا نزدیک شو. با فراز آمدن بر کوه [مشعر]، روحت را نیز به سوى ملأ اعلى بفرست.

هنگام قربانى، گلوى هوس و طمع را نیز بِبُر. در رمى جمرات به خواهشها و پستى و دنائت و کردارهاى زشت و نکوهیده نیز سنگ بینداز.

هنگام تراشیدن سر، عیبهاى آشکار و پنهانت را نیز بزداى. آن گاه که به درون حرم مى روى، از این که دنبال خواهشت روى ، خود را در امان و پناه و کنف حمایت خداوند در آر.

با یقین به عظمت صاحب خانه و شناخت شکوه و قدرت او خانه را زیارت کن. از سر خشنودى به قسمت خداوند و خضوع در برابر عزّت و قدرت او، حجر الاسود را استلام کن.
با طواف وداع، با هرچه جز اوست وداع کن. آن گاه که بر صفا مى ایستى، روح و روان خود را براى آن روزى که به دیدار خدا مى روى، مصفّا کن.
در مروه، با مروّت باش و جامه تقوا بر تن کن و بر شرایطى که در این حجّ خود، نهاده اى و پیمانى که با خدایت بَسته اى و تا روز رستاخیز آن را بر گردن گرفته اى، استوار و پا برجا باش.

به این ترتیب کلام امام صادق (ع) درباره آداب و اعمال حج، بیانی سرشار از بصیرت و ژرفای معرفتی است. آن‌گونه که ایشان ترسیم می‌کنند، حج فقط مجموعه‌ای از مناسک نیست، بلکه فرآیندی تربیتی برای رسیدن به خلوص، عبودیت و توحید عملی است. حاجی‌ای که این مراحل را با معرفت طی کند، نه‌تنها از نظر ظاهر موفق به انجام اعمال خواهد بود، بلکه در باطن نیز به مقام رضا، توکل، صداقت، شجاعت اخلاقی و تقوا خواهد رسید. آدابی که امام بیان کرده، نقشه راهی روشن برای تمام سالکان مسیر الهی است؛ به‌ویژه برای کسانی که می‌خواهند مراقبه، خودسازی و سلوک را با درک عمیق‌تری از شعائر دینی تجربه کنند.

انتهای پیام/