صنعت‌خودرو کشور یکی از بزرگ‌ترین و درعین حال پیچیده‌ترین بخش‌های صنعتی کشور است که همواره در مسیر توسعه و پیشرفت با چالش‌های متعددی دست‌وپنجه نرم کرده است. در سال‌های اخیر، با وجود تحولات بزرگ در صنعت خودرو دنیا، خودروسازی کشور همچنان با مسائل و مشکلات ساختاری و مدیریتی روبه‌رو است که مانع از رشد و ارتقای این صنعت حیاتی شده‌اند. مشکلاتی که ناشی از عدم‌درک صحیح از ماهیت و اهمیت این صنعت، ضعف در تصمیم‌گیری‌ها، ناآگاهی و کم‌توجهی مسئولان و همچنین فشارهای خارجی است.

وجود عدم درک از صنعت خودرو در کشور

سید محمد بحرینیان، صنعتگر باسابقه و پژوهشگر توسعه با اشاره به این‌که کشور ما پتانسیل‌ها و منابع فراوانی دارد و می‌توانستیم در صنعت‌خودرو وضعیت بسیار بهتری داشته باشیم، گفت: «متاسفانه بسیاری از سیاستگزاران و مدیران دانش و تخصص لازم را برای درک اهمیت صنعت‌خودرو ندارند و حتی حاضر نیستند مطالعه کافی داشته باشند تا تصمیمات بهتری بگیرند.»

بحرینیان با اشاره به سال‌ها تجربه خود در صنعت‌خودرو که از سال ۱۳۵۲ آغاز شده، به‌نقش پررنگ بنایان خودروسازی در کشور اشاره کرد و اظهار داشت: «این صنعت، میراث ارزشمندی است که باید به‌درستی از آن نگهداری شود. متاسفانه بعضی مسئولان، صرفا به‌دلیل جایگاه‌های سیاسی یا اداری، بدون داشتن دانش تخصصی وارد این حوزه می‌شوند و این باعث شده تصمیمات اشتباه زیادی گرفته شود.»

این صنعتگر با سابقه با تاکید بر این‌که مشکل فقط در قانون‌گذاری نیست، بلکه برخی مدیران و وزرا در مواجهه با واقعیت‌های صنعت و علم روز خودرو تسلط کافی ندارند، توضیح داد: «صنعت‌خودرو و صنایع دفاعی ایران ارتباط بسیار نزدیکی با هم دارند و بخش قابل توجهی از تکنولوژی دفاعی کشور مدیون پیشرفت‌های صنعتی، به‌ویژه در قطعه‌سازی و تولید خودرو است. این‌که می‌گویند خودرو نمی‌توانیم بسازیم، نشانه عدم‌درک عمیق از تفاوت‌ها و پیچیدگی‌های این حوزه است. صنعت‌خودرو نیازمند مدیریت، دانش و پیگیری مستمر است که متاسفانه در کشور ما این موارد به اندازه کافی رعایت نمی‌شود.»

تاکید بر اهمیت دانش و پژوهش در صنعت‌خودرو

پژوهشگر توسعه با اشاره به قیمت خودرو و پیچیدگی‌های مرتبط با استناد به‌گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای‌اسلامی بیان کرد: «قیمت خودرو تحت‌تاثیر حداقل ۲۳ نهاد مختلف است که این وضعیت باعث شده مردم و حتی مسئولان تصمیم‌گیر، واقعیات صنعت‌خودرو را درک نکنند و در نتیجه، اقداماتشان بیشتر به ضرر این صنعت تمام شود.»

بحرینیان درباره وجود عوامل داخلی و خارجی که مانع پیشرفت صنعت‌خودرو شده‌اند هشدار داد و گفت: «همه ما باید آگاه باشیم که تهدیدها فقط از بیرون نیست؛ ضعف‌ها و ندانم‌کاری‌های داخلی نیز به همان اندازه برای صنعت‌خودرو خطرناک هستند.»

وی افزود: «موفقیت صنعت‌خودرو بدون اصلاح ساختارهای مدیریتی، افزایش دانش تخصصی و ایجاد اراده جدی، نمی‌تواند محقق شود. این تنها راه حفظ و ارتقای صنعتی است که هم ثروت ملی و هم امنیت شغلی کشور را تضمین می‌کند.»

این صنعتگر باسابقه با اشاره به‌دلایل عقب‌ماندگی صنعت‌خودرو در کشور گفت: «باید بدانیم که چرا دندان‌ها برای صنعت‌خودرو در ایران تیز شده است. ما از زمانی که خودرو وارد کشور (از زمان قاجار) شد، شاهد کسری تراز تجاری بودیم که سال‌ها ادامه داشت و جز شرم و خجلت چیزی برای ما نداشت. نخستین خودرویی که وارد کشور شد، تقریبا ۱۴ تا ۱۵ سال پس از تولید نخستین خودرو در جهان بود؛ چون همواره دولت‌ها و سیاست‌گزاران ما در پی مصرف به جای توسعه و تولید بوده‌اند.»

بحرینیان تصریح کرد: «باید نگاه کنیم به روندی که پس از انقلاب طی شد و ببینیم چطور توانستیم در صنعت‌خودرو یک قدم به‌جلو برداریم؟ درآمدهای ارزی کشور تا سال ۱۳۹۶، در چهار سال به‌حدود ۶۵ میلیارد دلار رسید؛ اما صنعتگران قدیمی به‌یاد دارند که بین سال‌های ۱۳۶۹ تا ۱۳۷۳ کشور به‌دلیل تحریم‌ها و مشکلات اعتباری با چه مشکلاتی دست‌وپنجه نرم می‌کرد.»

این پژوهشگر توسعه به‌تاثیرات واردات خودرو اشاره کرد و اظهار داشت: «در آن سال‌ها بیش از ۶۵ درصد منابع ارزی کشور صرف واردات خودرو شد. یعنی چیزی حدود ۷ میلیارد و ۹۸۵ میلیون‌دلار؛ رقمی که برای یک کشور با منابع محدود، بسیار سنگین بود. این وضعیت نشان می‌دهد که چگونه دشمنان بازار ایران را هدف گرفته‌اند و در داخل به این موضوع توجه کافی نشده بود.»

این قطعه‌ساز باسابقه با انتقاد شدید از تولیدکنندگان داخلی گفت: «شاهدیم که برخی تولیدکنندگان خودرو داخلی، خود واردکننده خودرو هستند که این خجالت‌آور است. چرا باید این اتفاق بیفتد؟ برای این‌که سوءتدبیرها را پوشش دهند و دولت‌ها بخواهند با واردات خودرو، محبوبیت کسب کنند.»

بحرینیان به‌مسائل مالی و زیان‌های خودروسازان اشاره و بیان کرد: «در سال ۱۳۹۹، حسابرسی‌های انجام‌شده نشان داد که فقط در یک سال، ۵۳ هزار میلیارد تومان به‌جیب دلال‌ها رفته است. این نتیجه تصمیمات نادرست مجلس و دولت بود که باعث شد زیان انباشته شرکت‌ها از ۴۲ هزار میلیارد در سال ۱۳۹۹ به‌حدود ۲۸۰ هزار میلیارد تومان برسد.»

وی افزود: «صنعت قطعه‌سازی ما به اندازه‌ای پیشرفت کرده که توانسته است ماشین‌آلات و تکنولوژی‌های خود را به‌صنایع نفت، صنایع نظامی و دفاعی منتقل کند و این یک افتخار برای کشور است. اما هنوز موانع زیادی وجود دارد که باید رفع شوند.»

این صنعتگر باسابقه با بیان این‌که به قانون‌گذاری و مدیریت صنعت‌خودرو باید توجه شود، توضیح داد: «متاسفانه در سال‌های گذشته، به‌جای اصلاح قوانین و حمایت از تولید، سیاست‌های نادرستی اتخاذ شد که باعث رشد بدهی‌ها و مشکلات مالی شد. قانون‌گذار باید هوشیار باشد و نگذارد صنعت‌خودرو به‌ورطه نابودی کشیده شود. ما باید از تجارب مدیران موفق بهره ببریم که با تلاش و برنامه‌ریزی توانستند بخش‌هایی از صنعت‌خودرو را زنده نگه دارند. همچنین لازم است بازار خودرو به‌سمت رقابت سالم و کیفیت بالاتر حرکت کند. ما باید به‌جای واردات بی‌رویه، روی تحقیق و توسعه داخلی تمرکز کنیم و از ظرفیت‌های موجود بهره ببریم تا صنعت‌خودرو بتواند به جایگاه اصلی خود در اقتصاد کشور دست یابد.»

سرمایه برای واردات بنزین به‌جای توسعه صنعت‌خودرو

بحرینیان با اشاره به آمارهای رسمی بانک‌مرکزی و ترازنامه انرژی وزارت نیرو، بیان کرد: «طی سال‌های گذشته ارزش کل مصرف بنزین و گازوئیل در کشور به‌رقمی حدود ۵۶۸ میلیارد دلار رسیده است؛ رقمی که بخش عمده آن مربوط به‌تولید داخل و واردات خودرو می‌شود. در این حجم کلان هزینه، هیچ‌گونه سرمایه‌گذاری مستقیم و موثری به صنعت‌خودرو اختصاص نیافته و این موضوع یکی از مهم‌ترین نقاط ضعف و چالش‌های بنیادین صنعت خودروسازی ایران است.»

این پژوهشگر توسعه خطاب به‌مدیران و متولیان در خصوص توسعه صنعت‌خودرو اظهار داشت: «هر کس مدعی حمایت از صنعت‌خودرو است باید مستندات شفاف ارائه دهد؛ زیرا آن‌چه تاکنون مشاهده شده، نه حمایت واقعی بلکه صرفا شعار و بیان کلیشه‌ای بوده است. حمایت مالی یک بانک در اواسط دهه ۸۰ خورشیدی که مبلغ ۸۸۴ میلیون‌دلار وام کم‌بهره برای تولید موتور ملی در ایران‌خودرو اختصاص داد، امیدوارکننده بود اما متاسفانه بخش بزرگی از این منابع صرف تسویه بدهی‌ها شده و از پروژه‌های اصلی عقب‌ افتاده‌اند؛ مساله‌ای که نمادی از عدم‌مدیریت صحیح منابع و ضعف برنامه‌ریزی در این صنعت است.»

این قطعه‌ساز با سابقه با اشاره به‌ظرفیت‌های بالقوه نیروی انسانی متخصص در صنعت قطعه‌سازی گفت: «مهندسان و کارگران ایرانی توانمندی‌های فراوانی دارند که متاسفانه به‌دلایل متعدد، از جمله کم‌توجهی مدیران و ساختارهای ناکارآمد، این ظرفیت‌ها به‌درستی به‌کار گرفته نمی‌شود.»

ین فعال باسابقه صنعت‌خودرو ضمن تاکید بر اهمیت انسجام و هم‌افزایی میان نخبگان و فعالان این صنعت گفت: «در شرایط فعلی، تنها با گردهم آوردن افراد توانمند و هوشمند می‌توان به‌راهکارهای اساسی رسید؛ چراکه تفکر و مدیریت سنتی و ناکارآمد، خود یکی از ریشه‌های مشکلات است.»

بحرینیان با نقل سخنی از آلبرت انیشتین خاطرنشان کرد: «مشکلات پیچیده صنعت‌خودرو را نمی‌توان با همان سطح تفکری که آن‌ها را به وجود آورده، حل کرد. اگر تصمیم‌گیرندگان و متولیان، با صداقت و مسئولیت‌پذیری، اشتباهات گذشته را بپذیرند و شفاف عمل کنند، می‌توان گام‌های موثری برای اصلاح برداشت. به‌رغم همه مشکلات، هنوز دل‌های پرشور و دلسوزی هستند که نمی‌گذارند این صنعت از پا بیفتد و برای آینده کشور تلاش می‌کنند.»

این صنعتگر باسابقه با اشاره به‌ضرورت حفظ کیفیت و ارتقای استانداردها در آخر گفت: «از مسئولان خواستارم که به‌جای تمرکز صرف بر کاهش هزینه‌ها و قیمت تمام‌شده، به‌حفظ کیفیت محصولات به‌عنوان اولویت اصلی توجه کنند. درواقع هرگونه کاهش کیفیت، خیانت به‌ملت و آینده صنعت‌خودرو است.»