خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: امام باقر (ع)، پنجمین امام شیعه، در سال ۵۷ هجری در مدینه به دنیا آمد. تولد ایشان در دوره‌ای بود که خلافت اموی با چالش‌های داخلی و خارجی فراوانی مواجه بود. این شرایط به امام باقر (ع) این فرصت را داد تا نقش پررنگی در تبیین معارف دینی و علوم مختلف ایفا کند.

امام باقر (ع) به عنوان یکی از بزرگ‌ترین دانشمندان تاریخ اسلام شناخته می‌شود. ایشان با تأسیس یک مکتب علمی در مدینه، به تربیت دانش‌آموزان و شاگردان پرداختند. از مهم‌ترین ویژگی‌های علمی امام، توانایی ایشان در توجیه و تفسیر آیات قرآن و احادیث نبوی بود. همچنین، مباحث ایشان در عرصه‌های مختلف علمی از جمله فقه، کلام و نجوم نشان‌دهنده عمق دانش ایشان است.

امام باقر (ع) به رغم فشارهای سیاسی، همواره موضع‌گیری‌های مؤثری در برابر ظلم و فساد حکام اموی داشت. ایشان با دعوت به اصلاحات دینی و اجتماعی، تلاش کردند تا افکار ملت را به سوی حقایق اسلامی هدایت کنند. امام باقر (ع) با تکیه بر منطق و استدلال، سعی کردند تا مردم را با معارف ناب اسلامی آشنا کنند و آنها را از چنگ قدرت‌های ظالم رها سازند.

آموزه‌های امام باقر (ع) نه تنها در زمان خود بلکه در طول تاریخ، بر رشد و شکوفایی تفکرات اسلامی تأثیر گذاشته است. ایشان از طریق تربیت شاگردان موفق، مانند ابو حنیفه و مالک بن انس، نقش مهمی در شکل‌گیری تفکر فقهی و کلامی برداشتند. این تأثیرگذاری باعث شد که ائمه بعدی نیز از دیدگاه‌های علمی امام باقر (ع) بهره‌برداری کنند.

شناخت جایگاه امام باقر (ع) و اقسام شیعیان از منظر ایشان

حجت‌الاسلام والمسلمین احمد غلامی، استاد حوزه و دانشگاه و رئیس اداره تبلیغات اسلامی شهرستان خمیر در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به بیانات امام محمد باقر (ع)، به سه دسته از شیعیان اشاره کرد و گفت: حضرت امام باقر (ع) می‌فرمایند شیعیان ما سه دسته‌اند: نخست، آنان که اهل بیت را برای دنیای خود می‌خواهند و نگاه ابزاری دارند؛ دوم، کسانی که دشمنان اهل بیت را دشمن می‌دانند و از آنها و دوستان‌شان برائت می‌جویند؛ و سوم، آنان که حلال و حرام اهل بیت را پذیرفته و منتظر فرج هستند.

شیعه واقعی امام را برای خودش می‌خواهد، نه برای حاجات دنیوی

غلامی با انتقاد از نگاه منفعت‌طلبانه به اهل بیت اظهار داشت: نباید اهل بیت را فقط برای رفع حاجات یا شفای مریض بخواهیم. امام باید برای خودش خواسته شود. اگر حاجت ما برآورده نشد، محبت‌مان کم نشود. محبت اهل بیت باید ثابت و بی‌قید و شرط باشد؛ همان‌گونه که برخی اصحاب امیرالمؤمنین (ع) پس از اجرای حدود شرعی، محبت‌شان نسبت به حضرت بیشتر می‌شد.

چهار ویژگی شیعه واقعی از منظر امام باقر (ع)

وی در تبیین روایتی از امام باقر (ع) در رابطه با چهار ویژگی شیعه حقیقی گفت: محبت بی‌طمع به اهل بیت (ع)، بیزاری از دشمنان اهل بیت و دوستانشان، پایبندی عملی به حلال و حرام اهل بیت و انتظار واقعی و فعال برای ظهور امام زمان (عج) ویژگی‌های شیعه حقیقی در منظر امام باقر علیه السلام است. شخصی با همین عقیده نزد امام سجاد (ع) رفت و امام به او بشارت داد که در قیامت، از همسایگان اهل بیت در بهشت خواهد بود.

بزرگ‌ترین مصیبت از نگاه امام باقر (ع)

مشاور مدیرکل تبلیغات اسلامی هرمزگان در ادامه با اشاره به حدیثی عمیق از امام باقر (ع) ادامه داد: امام باقر (ع) دو مصیبت را بزرگ‌تر از همه مصائب می‌دانند؛ اول، کوچک شمردن گناه؛ و دوم، رضایت به وضعیت موجود و بی تلاشی برای رشد معنوی. این‌که انسان بگوید همین نماز و روزه کافی است، خطرناک است و ممکن است موجب تنزل شود.

انتظار فرج باید در نیت و عمل جاری باشد

حجت‌الاسلام غلامی تأکید کرد: بسیاری از ما در زیارات فقط حاجات مادی خود را طلب می‌کنیم و برای فرج امام زمان (عج) دعا نمی‌کنیم. باید نیت زیارت را برای قرب به امام زمان خالص کنیم، نه برای حاجات دنیوی. از زیارت کربلا و مشهد برای امام زمان نیابت بگیریم.

این استاد حوزه و دانشگاه خاطرنشان کرد: امام باقر (ع) فرمودند اگر کسی محبت خالص به اهل بیت داشته باشد، بر دشمنان‌شان برائت جوید، حلال و حرام اهل بیت را بپذیرد و منتظر واقعی باشد، در بهشت با ما خواهد بود. این راه روشن شیعه واقعی است که باید آن را حفظ و به دیگران نیز منتقل کنیم.

دین در نگاه امام باقر (ع) در خدمت تحول اجتماعی و مقابله با ظلم است

حجت‌الاسلام مهدی خوش‌پوش در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: امام باقر (ع) را به عنوان «باقر العلوم» می‌شناسند، چراکه ایشان شکافنده دانش‌ها و حقایق قرآنی بود. اما باید دقت کنیم که مبارزات ایشان در دو جبهه بسیار مهم و اساسی صورت گرفت؛ نخست، جبهه فکر و اندیشه اسلامی که شامل تبیین عمیق معارف قرآن و اسلام ناب بود. دوم، جبهه سیاسی و اجتماعی که مبارزه‌ای صریح با نظام‌های فاسد حاکم در آن دوران به‌شمار می‌رفت.

وی در پاسخ به این سوال که آیا فعالیت‌های علمی امام را می‌توان نوعی مبارزه دانست؟ چون برخی گمان می‌کنند مبارزه صرفاً به معنای تقابل فیزیکی یا سیاسی است؛ گفت: دقیقاً همین‌جاست که باید مفهوم «مبارزه فرهنگی» را درست درک کنیم. صرفاً بیان احکام دین بدون سمت‌گیری و موضع‌گیری انقلابی، مبارزه محسوب نمی‌شود. مبارزه فرهنگی واقعی یعنی تلاش برای دگرگونی ذهنیت جامعه، تغییر فرهنگ عمومی و آماده‌سازی افکار برای پذیرش حاکمیت الهی؛ امام باقر (ع) این کار را آغاز کرد؛ ایشان با تبیین معارف اسلامی و نقد انحرافات فکری، ذهن جامعه را برای عبور از حاکمیت طاغوتی و ورود به مرحله حکومت الهی آماده کرد.

این کارشناس علوم دینی ادامه داد: امام باقر (ع) نه فقط یک مفسر قرآن بود، بلکه رهبری بود که در پی تغییر بنیادین در اندیشه و باورهای جامعه حرکت می‌کرد. این تفسیر از دین، برخلاف آن چیزی است که دین را صرفاً به عبادات فردی محدود می‌کند؛ تفسیر امام باقر (ع)، دینی بود که در خدمت تحول اجتماعی و مقابله با ظلم قرار داشت.

وی در پاسخ به این سوال که با توجه به شرایط سیاسی خاص آن دوران، این اقدامات چه تأثیری در تداوم مسیر اهل‌بیت (ع) داشت؟ گفت: تأثیر آن بسیار عمیق بود. امام باقر (ع) بنیان فکری و فرهنگی را گذاشت که بعدها توسط امام صادق (ع) گسترش یافت و مکتب اهل‌بیت (ع) را به‌صورت نظام‌مند در برابر تفکرات انحرافی و طاغوتی عرضه کرد. این کار، پایه‌گذار نهادینه شدن گفتمان مقاومت و فرهنگ اسلامی اصیل شد.