خبرگزاری مهر - گروه سلامت: در یکی از روزهای پر انتظار زندگی مادران باردار، امید به تولدی سالم و زندگی‌ای نو، ناگهان به سکوتی تلخ و دردناک تبدیل می‌شود و عادت دیرینه به مصرف سیگار، آن سایه‌ی سنگین و بی‌رحمی است که آرام آرام جان کوچک درون رحم را می‌گیرد؛ نوزادی که هنوز چشم به جهان نگشوده، قربانی دودهای سمّی می‌شود که به‌ظاهر تنها مادر را درگیر کرده‌اند.

وقتی مادر به بیمارستان مراجعه می‌کند، با خبر تلخی روبرو می‌شود؛ جنینی که قرار بود نماد زندگی و آینده باشد، دیگر در رحم نفس نمی‌کشد و اشک‌های بی‌صدا، سکوت سنگین اتاق و قلبی شکسته، روایت ناگفته‌ای است از تأثیرات مخرب دخانیات در دوران بارداری؛ واقعیتی تلخ که هر سال جان هزاران مادر و نوزاد را می‌گیرد.

در این گزارش به بررسی عمیق اثرات مصرف سیگار بر سلامت مادران باردار، رشد جنین و پیامدهای بلندمدت آن می‌پردازیم و اهمیت ترک دخانیات در این دوران حیاتی را با توجه به دیدگاه کارشناسان مورد بحث قرار می‌دهیم.

مصرف سیگار و سایر انواع دخانیات، یکی از معضلات بزرگ بهداشت عمومی در جهان است که به ویژه برای مادران باردار و نوزادان آنها مخاطرات فراوانی به همراه دارد. براساس تحقیقات گسترده علمی، مصرف دخانیات در دوران بارداری نه تنها سلامت مادر را به خطر می‌اندازد، بلکه تأثیرات منفی و جبران‌ناپذیری بر رشد و سلامت جنین و نوزاد تازه متولد شده خواهد داشت.

تأثیرات مستقیم سیگار بر مادران باردار

مصرف سیگار در دوران بارداری باعث افزایش خطر بروز مشکلات مختلف پزشکی برای مادر می‌شود و نیکوتین و سایر مواد شیمیایی موجود در دود سیگار می‌توانند سیستم قلبی-عروقی و تنفسی مادر را تحت تأثیر قرار داده و موجب افزایش فشار خون، کاهش اکسیژن‌رسانی به بافت‌ها و ایجاد اختلالات گردش خون شوند.

عوارض مصرف دخانیات بر جنین و رشد آن

یکی از مهم‌ترین اثرات مصرف سیگار در بارداری، کاهش وزن هنگام تولد نوزاد است. دود سیگار حاوی بیش از ۴۰۰۰ ماده شیمیایی سمی و سرطان‌زا است که وارد جریان خون مادر شده و از طریق جفت به جنین منتقل می‌شود. این مواد باعث کاهش جریان خون جفت، اختلال در اکسیژن‌رسانی و تغذیه جنین شده و رشد طبیعی او را مختل می‌کنند. در نتیجه، نوزادان مادران سیگاری معمولاً وزن کمتری نسبت به همتایان غیرسیگاری خود دارند که این موضوع با افزایش خطر بروز مشکلات تنفسی، ضعف سیستم ایمنی و مشکلات رشد در سال‌های بعد همراه است.

افزایش خطر سقط جنین، زایمان زودرس و ناهنجاری‌های جنینی

تحقیقات متعدد نشان داده‌اند که مصرف سیگار احتمال سقط جنین را افزایش می‌دهد. علاوه بر این، مصرف دخانیات در دوران بارداری می‌تواند منجر به زایمان زودرس شود؛ وضعیتی که نوزاد پیش از موعد مقرر متولد می‌شود و به دلیل نارس بودن سیستم‌های حیاتی بدن، نیازمند مراقبت‌های ویژه پزشکی خواهد بود.

از سوی دیگر، مصرف سیگار با افزایش احتمال بروز ناهنجاری‌های مادرزادی از جمله مشکلات قلبی، نواقص لوله عصبی و مشکلات ساختاری دیگر در جنین مرتبط است. این مشکلات ممکن است به صورت نقص‌های شدید در اندام‌ها، مغز و نخاع ظاهر شوند که زندگی نوزاد را به طور جدی تهدید می‌کنند.

تأثیر مصرف سیگار بر سلامت روانی و رفتاری کودکان

کودکانی که مادرانشان در دوران بارداری سیگار مصرف کرده‌اند، در معرض خطر بیشتری برای مشکلات رفتاری و روانی مانند بیش‌فعالی، نقص توجه، اضطراب و افسردگی قرار دارند. این ارتباط به دلیل تأثیرات مخرب مواد شیمیایی موجود در دود سیگار بر تکامل سیستم عصبی مرکزی جنین است.

دود دست‌دوم و خطرات آن برای مادران باردار و جنین

حتی اگر مادر مستقیماً سیگار نکشد، قرار گرفتن در معرض دود دست‌دوم نیز می‌تواند خطراتی مشابه به همراه داشته باشد و دود دست‌دوم حاوی ترکیبات سمی است که می‌توانند باعث اختلال در رشد جنین، افزایش احتمال زایمان زودرس و مشکلات تنفسی در نوزاد شوند. بنابراین، محافظت مادران باردار از مواجهه با دود سیگار در محیط اطراف امری حیاتی است.

در گفتگویی با شریف ترکمن‌نژاد، مشاور علمی جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات و فاطمه عسگری، متخصص بیولوژیک تولیدمثل و جنین‌شناس، به بررسی عوامل پنهان و آشکار استفاده از دخانیات در دوران بارداری پرداختیم.

توصیه‌های متخصصان و اهمیت ترک سیگار در دوران بارداری

شریف ترکمن‌نژاد، مشاور علمی جمعیت مبارزه با استعمال دخانیات در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری مهر درباره تأثیرات مصرف دخانیات در زنان توضیح داد: در زنان، مصرف سیگار باعث کاهش ذخیره تخمدانی و اختلال در تخمک‌گذاری می‌شود. زنان سیگاری معمولاً ۱ تا ۴ سال زودتر یائسه می‌شوند و در صورت بارداری، خطر حاملگی خارج‌رحمی در آن‌ها تا ۴۳ درصد افزایش می‌یابد. همچنین احتمال بروز اختلالات مادرزادی در نوزادان این گروه بیشتر است.

ترکمن‌نژاد به بررسی تأثیرات مصرف دخانیات بر روند جوانی جمعیت، با استناد به آخرین مطالعات ملی اشاره کرد و گفت: بیش از ۳ میلیون و ۲۶۰ هزار زوج در کشور، معادل بیش از ۲۰ درصد زوجین ایرانی، نابارور هستند.

نیکوتین چگونه خطر سقط را افزایش می‌دهد؟

وی افزود: نیکوتین موجود در دخانیات، چه از طریق سیگار سنتی و چه از طریق دخانیات نوین مانند ویپ، موجب تنگ‌شدن عروق خونی در جفت می‌شود و در نتیجه، اکسیژن‌رسانی و تغذیه جنین مختل می‌شود و این وضعیت می‌تواند مستقیماً منجر به سقط جنین، تأخیر در رشد داخل رحمی و در مواردی حتی مرگ نوزادی شود.

کاهش موفقیت IVF در زوجین سیگاری

ترکمن‌نژاد با اشاره به وضعیت خاص مادرانی که با روش‌های کمک‌باروری مانند IVF باردار می‌شوند، هشدار داد: در این گروه، مصرف دخانیات خطرناک‌تر است. زیرا نیکوتین هم روی کیفیت اسپرم و هم روی تعادل هورمونی زن تأثیر می‌گذارد. به‌همین دلیل، شانس موفقیت در IVF در افراد سیگاری تقریباً به نصف کاهش می‌یابد.

وی خاطرنشان کرد: دخانیات نه‌تنها احتمال سقط را افزایش می‌دهد، بلکه زمینه‌ساز اختلالات تکاملی در جنین و بروز سندروم‌های نوزادی نیز هست. این آسیب‌ها ممکن است حتی پس از تولد کودک ادامه پیدا کنند.

دخانیات و الکل، عوامل مؤثر در کاهش موفقیت IVF

همچنین فاطمه عسگری، متخصص بیولوژیک تولیدمثل و جنین‌شناس در گفتگو با خبرنگار خبرگزاری مهر گفت: اولین توصیه‌ای که به همه‌ی زوج‌ها می‌شود، رعایت برخی نکات کلیدی در سبک زندگی است. یکی از مهم‌ترین عوامل تأثیرگذار در موفقیت IVF و سلامت جنین، قطع مصرف دخانیات، الکل و مواد مخدر است.

نقش پررنگ سلامت اسپرم در پیشگیری از اختلالات کروموزومی

وی افزود: به‌ویژه در مردان، مصرف این مواد می‌تواند اثرات جدی‌تری به دنبال داشته باشد. یکی از عوامل اصلی در ایجاد اختلالات کروموزومی و عدم تعادل یوپلوئیدی در جنین، آسیب‌های وارد شده به DNA اسپرم‌هاست. این آسیب‌ها، از جمله شکست DNA و مشکلات کروموزومی، می‌توانند منجر به تشکیل جنین‌های ظاهراً سالم اما از نظر ژنتیکی ناسالم شوند که در نهایت منجر به سقط در سه‌ماهه اول بارداری می‌گردند.

عسگری ادامه داد: از آنجا که فرایند اسپرم‌سازی (اسپرماتوژنز) حدود سه ماه زمان می‌برد، به مردان توصیه می‌شود حداقل سه ماه پیش از شروع IVF، مصرف دخانیات و سایر مواد آسیب‌زا را قطع کنند و به سمت یک سبک زندگی سالم حرکت کنند تا کیفیت اسپرم به سطح مطلوب برسد و مصرف برخی مواد شیمیایی و مخدرها می‌تواند در روند رشد جنین اختلال ایجاد کند.

تأثیر بالقوه الکل و دخانیات بر ناهنجاری‌های جنینی

به گفته وی؛ هرچند در مورد اثر مستقیم و قطعی برخی مواد مانند الکل بر بروز ناهنجاری‌ها هنوز شواهد قطعی کافی وجود ندارد، اما تحقیقات نشان داده‌اند که این مواد می‌توانند در بروز برخی اختلالات هنگام تولد تأثیرگذار باشند. با این حال، تأثیر آنها بر افزایش احتمال سقط جنین، به‌ویژه در مراحل اولیه بارداری، قطعی و تأیید شده است.

سلامت نسل آینده از پیش از لقاح آغاز می‌شود

عسگری در پایان خاطرنشان کرد: سلامت جنین فقط وابسته به مادر نیست و هر دو والد باید پیش از اقدام به بارداری، به‌ویژه با روش‌های کمک‌باروری، سلامت عمومی و سبک زندگی خود را جدی بگیرند. چراکه پایه‌گذاری یک نسل سالم، از پیش از لقاح آغاز می‌شود.

به گزارش مهر، مصرف دخانیات و الکل، نه‌تنها سلامت جسمی و روانی مادر باردار را تهدید می‌کند، بلکه اثرات عمیق، بلندمدت و گاه جبران‌ناپذیری بر جنین و نوزاد باقی می‌گذارد. از افزایش خطر سقط جنین و زایمان زودرس گرفته تا بروز ناهنجاری‌های مادرزادی، مشکلات رفتاری و کاهش موفقیت در درمان‌های ناباروری مانند IVF، همگی پیامدهای مستقیمی از تماس بدن با نیکوتین و دیگر مواد شیمیایی مضر هستند.

به همین دلیل، ترک مصرف دخانیات و اجتناب از مواجهه با دود دست‌دوم، نه‌تنها توصیه‌ای پزشکی، بلکه ضرورتی اخلاقی و اجتماعی برای حفظ سلامت نسل آینده است. سلامت یک نوزاد، از ماه‌ها پیش از تولد و از تصمیم‌های والدین آغاز می‌شود. آینده‌ای سالم، نیازمند آگاهی، مسئولیت‌پذیری و اصلاح سبک زندگی امروز است.