به گزارش گروه حوزه و روحانیت خبرگزاری تسنیم، کرسی جایگاه حکمرانی مقاومت در فرآیند سنت‌های الهی با ارائه حجت الاسلام دکتر قاسم ترخان، استاد گروه کلام پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و با حضور ناقدان؛ حجج اسلام والمسلمین محسن مهاجرنیا و سیدسجادایزدهی در دانشگاه طلوع مهر قم برگزار شد.

ترخان در ارائه خود گفت: مسأله اصلی ما این است که برای اجرای سنت‌های الهی نیازمند فرآیندی هستیم که از دو حیث قابل بحث است، پرسش اساسی این است که حکمرانی مقاومت چه جایگاهی را دارد و ما باید یک مفهوم‌شناسی داشته باشیم و هم سنن الهی را توضیح دهیم و نیز بحث حکمرانی را در نهایت به جایگاه حکمرانی مقاومت در سنن الهی برسانیم.

این استاد گروه کلام افزود: در بحث مفهوم‌شناسی سنت‌های الهی، قوانینی است که خدا با آن قوانین دارد نظام عالم را مدیریت و اداره می‌کند، البته این قوانین به لحاظ سنخ‌شان می‌توانند تشریعی یا تکوینی باشند، مقصود ما از سنن در اینجا سنن تکوینی است و سننی که ناظر به هستی است و جنبه تکوینی و جنبه باید و نباید دارد و سنخ او، سنخ تشریع نیست. این سنت‌های الهی نیز با عوالم طبیعی فرق دارند.

وی با بیان اینکه در عالم قوانین طبیعی وجود دارد عنوان کرد: وقتی به قرآن نگاه می‌کنیم قرآن از این سنخ قوانین، تعبیر به سنن نکرده بلکه تعبیر قَدَر است، پس اگر سنن تکوینی را مطرح می‌کنیم در واقع آن سننی است که ناظر به فرد و جامعه و تاریخ و اجتماع است و می‌تواند جنبه تمدنی داشته باشد و مقصود قوانینی است که خداوند دارد این عالم و جوامع و تاریخ را اداره می‌کند.

حجت‌الاسلام ترخان با ذکر مثال‌هایی در این باره بیان کرد: سنن به لحاظ دخالت اراده انسان در او به سه دسته تقسیم می‌شود؛ یکی سنت‌های مطلق است که اساسا اراده ما نقشی در آن ندارد و خداوند، قانون را در این عالم اجرا می‌کند و از آن تعبیر به سنت مطلق می‌کنیم مانند سنت هدایت و آزمایش؛ البته این‌ها سنخ مشروطشان نیز وجود دارد که این سنخ از سنت‌ها به آن سنت مطلق می‌گوییم.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی  تصریح کرد: یک دسته از سنت‌ها، سنت مشروط است و بسته به اراده ماست، یعنی اگر من اراده کردم خدا آن قانون را اجرا می‌کند، پس این سنت شرط و جزایی است و مشروط به شرطی است، یک دسته دیگر از سنت‌ها نیز از جهتی مشروط و از جهتی مطلق است که ما از آن تعبیر به سنت مطلق رقابت‌پذیر می‌کنیم.

ترخان خاطرنشان کرد: این سنت‌ها مطلق است، یعنی چه بخواهیم یا نه؛ خدا آن را اجرا می‌کند منتها اراده ما نیز نقش دارد، یعنی ما باید اراده کنیم تا محقق شود، در عین حال جنبه مطلق بودن را نیز دارد، در اینجا اراده ما نقش در کیفیت و کمیت داشته باشد، مثلا سنت استخلاف صالحان یعنی روزی می‌آید که زمین به صالحان می‌رسد چه دشمنان بخواهند یا نخواهند، منتها از بستر اراده ما محقق می‌شود و دیگران می‌توانند رقابت کنند، ولی جلوی آن را نمی‌توانند بگیرند.

وی گفت: این سه دسته از سنت‌ها این گونه نیست که در آن فرآیندی نباشد، این سنت‌ها خود نظام علی و معلولی دارند و بین آنها فرآیندی وجود دارد، یعنی نظمی در آن وجود دارد، همین که در تک تک این‌ها، نگاه جزء‌گرایانه می‌کنیم این در بستر یک سری عواملی اتفاق افتاده است، یعنی فرآیندی باید اتفاق بیفتد تا سنت اتفاق افتد.

ترخان در تبیین این سنن الهی ادامه داد: ما یک نگاه تمدنی به سنت‌ها داریم، چون خداوند جهان را خلق کرده تا نقطه مطلوب اتفاق بیفتد. براساس آن تمدنی که باید به آن برسیم؛ عنصر محوری در حکمرانی در اینجا این نیست، بلکه عناصر دیگری نیز هستند که صاحب قدرت‌اند و آنها هم کنشگری می‌کنند، فقط مدل‌ها متفاوت هستند.

وی در این باره توضیح داد: گاهی این مدل‌ها، شبکه‌ای هستند یا ذی نفعانی دارند و آن را مدیریت می‌کنند تا حکمرانی را رقم بزنند و انحصاری نیست و نهاد واحدی آن را کنترل نمی‌کند. گاهی بحث لایه‌ها را مطرح کرده‌اند مثلا لایحه‌های اقتصادی و اجتماعی و فناوری و حقوقی دارند، اعمال قدرت و نقش‌آفرینی می‌کنند، یا چند سطحی هستند.

این استاد حوزه بیان کرد: منتها ما براساس مبانی خودمان و بحث‌های خداشناسی و امام‌شناختی و راهنما‌شناختی، مدل سه بعدی ولایت را مطرح می‌کنیم، یعنی بحث تحقق نظام ولایی که هم جنبه طولی و هم جنبه شبکه‌ای دارد و همه این‌ها را می‌توانیم در دل این مدل کلان در حکمرانی بررسی کنیم.

وی عنوان کرد: با این مبنا اگر بخواهیم وارد بحث‌های سنن الهی شویم باید جایگاه حکمرانی مقاومت را تعیین کنیم، وقتی بحث حکمرانی مقاومت را مطرح می‌کنیم یعنی در قالب مدل امامت یعنی سه بعدی ولایت و البته با زیرشاخه‌هایی که می‌توانیم لایه‌بندی و شبکه‌ای تصویر و این‌ها را تلفیق کنیم، در اینجا اگر بخواهیم این حکمرانی را داشته باشیم که نوع آن بر اساس عنصر مقاومت شکل بگیرد، تأثیر خود را در تمام لایه‌ها می‌گذارد و تأثیر آن را در ابعاد ولایت باید لحاظ کنیم.

ترخان تصریح کرد: این مسائل در سطوحی که مطرح می‌شود و در آن ذی‌نفعی وجود دارد در همه این‌ها می‌توانیم مقاومت را اشراب کنیم تا از دل آن بحث حکمرانی مقاومت بیرون بیاید؛ بحث اصلی ما در مورد مقاومت این است که برخی از سنت‌ها به گونه‌ای طراحی شده‌اند که مقاومت در واقع دو سطح حکمرانی سکولار و غیرسکولار جایگاه دارد؛ این بحث سنت امداد است.

وی درباره سنت امداد توضیح داد: هر کس تلاش و استقامت کند، به اهدافش می‌رسد چه حکمرانی براساس سکولار یا غیرسکولار و یا براساس نظام سه بعدی ولایت باشد شواهد آن هم بحثی است که در ارتباط با سنت امداد مطرح کرده‌ایم، طبق آیه كُلًّا نُمِدُّ هَؤُلَاءِ وَهَؤُلَاءِ مِنْ عَطَاءِ رَبِّكَ  وَمَا كَانَ عَطَاءُ رَبِّكَ مَحْظُورًا؛ یعنی هر یک از دو گروه دنیا طلب و آخرت خواه را [در این دنیا] از عطای پروردگارت یاری دهیم، وعطای پروردگارت [در این دنیا از کسی] ممنوع شدنی نیست؛ این سنت امداد است.

این استاد حوزه ادامه داد: اما نکته مهم آن است چه تفاوتی میان این دو حکمرانی وجود دارد که مقاومت نقش تعیین کننده‌ای دارد که سنخ این حکمرانی را تبدیل به حکمرانی ولایی می‌کند، تفاوت آن در اینجا ظاهر می‌شود که با همان پیشرفت تکاثری که علامه جوادی مطرح می‌کند یا ما براساس این آیه یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَصَابِرُوا وَرَابِطُوا وَاتَّقُوا اللَّهَ لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ یعنی ای اهل ایمان! [در برابر حوادث] شکیبایی کنید، و دیگران را هم به شکیبایی وادارید، و با یکدیگر [چه در حال آسایش چه در بلا و گرفتاری] پیوند و ارتباط برقرار کنید و از خدا پروا نمایید تا رستگار شوید.

وی بیان کرد: در کنار عنصر «صابروا و رابطوا» که به ابعاد آن نظام ولایی مربوط می‌شوند که در غیر نظام ولایی هم وجود دارد و اینکه ارتباط داشته باشیم و روابط اجتماعی خود را محکم کنیم و یا «اصبروا» که فردی که هم خدا و هم سکولار وجود دارد اما آنچه این دو را از هم جدا می‌کند وَاتَّقُوا اللَّهَ است، یعنی عنصری را اضافه می‌کنیم و آن جنبه ارتباط با خدا و آن بعد سوم حکمرانی ولایی می‌شود که اگر در اینجا اتفاق بیفتد لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ است، یعنی پیشرفت کوثری و پیشرفت همه جانبه اتفاق می‌افتد و این تفاوت آن است.

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی  عنوان کرد: این یک بحث کلی و شِمایی از حکمرانی سکولار و غیر سکولار و تفاوتی که وجود دارد است، اینجا امداد ویژه است و اگر مقاومت باشد به اهداف می‌رسد؛ اما اگر وارد «وَاتَّقُوا اللَّهَ» شدید براساس نظام امامت، این ارتباط ولایی را با خدا برقرار کرده‌اید و وقتی این اتفاق بیفتد در واقع امداد ویژه‌ای شامل حال شما می‌شود، این مباحث پیرامون جایگاه مقاومت بود، یعنی تأثیر مقاومت در حکمرانی را مطرح کردیم و بحث‌های دیگر جایگاه حکمرانی مقاومت است.

وی بیان کرد: ما این سه گونه تقسیمی که انجام داده‌ایم در مورد مطلق و مشروط و مطلق رقابت‌پذیر، باید اینجا تبیین کنیم که فرآیند این سنت‌ها در حکمرانی مقاومت چه نقشی دارد و در سنت مطلق مانند سنت ابتلا برای صابرین یعنی خدا ما را مورد آزمایش قرار و سختی و گرفتاری می‌دهد؛ اما مقاومت پس از جریان است و پس از ابتلا وظیفه داریم مقاومت کنیم؛ این در سطح کلان جنبه تمدنی و حکمرانی است و در یک لایه کلان مطرح می‌شود که هم جنبه فردی و هم حکمرانی دارد.

وابستگی به ولایت الهی و باور داشتن به آن باعث می‌شود جعل امامت اتفاق بیفتد

استاد گروه کلام پژوهشکده حکمت و دین‌پژوهی تصریح کرد: اگر مقاومت و اراده کنیم اینجا سنت‌های مشروط مطرح می‌شود که این را در قالب سه سنت آورده‌ایم و اگر در بشر صابرین اتفاق بیفتد این اراده شما بر مقاومت، مجرا می‌شود و بستری را فراهم می‌کند که سنت دیگری اتفاق بیفتد و آن سنت جعل امامت است. این سنت مشروط است یعنی اگر در ابتلائات صبر کردید جعل امامت اتفاق می‌افتد، همینطور در مباحث اجتماعی.

استاد حوزه علمیه افزود: «تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ» یعنی بعد دیگر بحث وابستگی به ولایت الهی و باور داشتن به این مسأله است که اگر این اتفاق بیفتد جعل امامت رخ می‌دهد و الگویی برای امت‌های دیگر می‌شوید، این جعل امامت هم محصول صبر در سنت ابتلای مطلق و هم ابتلای مشروط است.

نگاه تمدنی به سنن الهی وجود دارد

وی با بیان اینکه نگاه تمدنی به سنن الهی وجود دارد، خاطرنشان کرد:‌خیلی‌ها فکر می‌کنند سنت ابتلا فقط مطلق است، خیر؛ مشروط نیز داریم، ما می‌توانیم مسیری را انتخاب کنیم ابتلائات فراوانی برای ما پیش می‌آید و اگر امر به معروف و نهی از منکر کنیم گرفتاری‌هایی برای ما پیش می‌آید و بعد با اراده خود این کار را می‌کنیم و دچار ابتلائاتی می‌شویم، این ابتلا اختیاری است مانند قیام امام حسین(ع) که خودش انتخاب کرد و اگر بر این ابتلای اختیاری صبر کنید زمینه جعل امامت فراهم می‌شود.

ترخان اظهار داشت: سنت مشروط به کمک سنت امامت می‌آید. خدا سنتی دارد که اگر سنت نصر که مشروط است بیاید، مقاومت شرط پیروزی است، همچنین قانون خلف دارد که جبران می‌کند و این سومین سنت در سنت مشروط است؛ این‌ها در سطح کلان تأثیر می‌گذارد که مقاومت و در نهایت جعل امامت اتفاق بیفتد، این سنت و سنت مطلق رقابت‌پذیر است، چون نگاه تمدنی به سنت داریم و قرار است صالحان حاکمان زمین و وارث شوند، اینها باعث می‌شود جعل امامت اتفاق بیفتد.

سنت جعل امامت شرط اصلی جریان حکمرانی مقاومت است

عضو هیئت علمی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی  تأکید کرد: جایگاه امامت در فرآیند سنت‌های الهی ناظر به سنت‌های ابتلا، مقاومت به عنوان واکنش به ابتلای مطلق و مشروط مطرح است که اگر اتفاق بیفتد سنت جعل امامت اتفاق می‌افتد. این مقاومت شرط اصلی جریان حکمرانی مقاومت است، اینجا سنت نصر و خلف ذیل این تعبیه شده که مقاومت مقدمه پیروزی باشد و انگیزه خود را برای مقاومت از دست ندهیم تا به استخلاف صالحان برسیم که مقاومت عامل تعیین‌کننده در کمیت و کیفیت آن است.

گفتنی است، کرسی جایگاه حکمرانی مقاومت در فرآیند سنت‌های الهی با مشارکت گروه تخصصی علوم انسانی قرآنی پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و با هدف گفت‌وگو، نقد، تقویت فضای عقلانی، ترویج و بررسی دیدگاه‌های مختلف و گفتمان‌سازی علمی در دانشگاه طلوع مهر قم برگزار شد.

انتهای پیام/