به گزارش خبرگزاری مهر در نظام جمهوری اسلامی ایران، مقامات دولتی نه تنها صاحب یک منصب اجرایی هستند، بلکه نماینده گفتمان و ارزش‌های نظام به‌شمار می‌آیند. هنگامی که فردی مانند خانم فرزانه صادق مالواجرد، وزیر راه و شهرسازی کشور، به عنوان یکی از فرزندان شهدا و مورد حمایت مقامات عالی‌رتبه نظام از جمله مقام معظم رهبری به مردم معرفی می‌شود، مسئولیت او در برابر مردم و ارزش‌های نظام به شکل قابل توجهی افزایش می‌یابد. برای چنین فردی، کوچک‌ترین رفتارها و جزئی‌ترین کنش‌های فردی به سرعت محور قضاوت افکار عمومی و رسانه‌ها قرار می‌گیرد؛ چرا که مردم از نمایندگان نظام توقع الگوسازی دارند.

یکی از مهم‌ترین نکات در مورد رفتار مسئولان، تمایز جایگاه حقوقی از جایگاه حقیقی است. اگرچه هر فرد خارج از مسئولیت اجرایی می‌تواند مطابق سلیقه و امکانات شخصی خود زندگی کند، اما زمانی که در جایگاه وزیری قرار می‌گیرد که انتخاب و رأی اعتماد او با دستاویز قرار دادن حمایت رهبری صورت گرفته است، دیگر رفتارهای شخصی او جنبه عمومی و سیاسی پیدا می‌کند. مردم به واسطه اعتمادی که به نظام، رهبر انقلاب و ارزش‌های متعلق به نظام دارند، به مسئولان منتخب رأی و اعتماد می‌کنند، پس هر رفتاری که از طرف این اشخاص سر بزند، مستقیم یا غیرمستقیم بازتاب‌دهنده رفتار کل سیستم قلمداد می‌شود. بدون شک مردم انتظار ویژه‌تری از وزیری دارند که نام و وجهه خود را از ارزش‌هایی چون خانواده شهدا، حمایت رهبری و سلامت نفس گرفته است.

تضاد سبک زندگی مسئولان با هنجارهای جامعه

در سال‌های اخیر، حساسیت مردم نسبت به شکاف طبقاتی و هزینه‌های آن‌چنانی بخش کوچکی از مسئولان بسیار بیشتر شده است. در شرایطی که بخش زیادی از مردم دغدغه تأمین معیشت دارند و هزینه‌های سفر داخلی برای اقشار متوسط و ضعیف جامعه به رؤیا تبدیل شده، سفر پرهزینه وزیر راه و خانواده او به یک منطقه گردشگری پرهزینه مانند کیش، آن هم با هزینه‌ای نزدیک به یک میلیارد تومان، برخلاف انتظارات عمومی و روحیه عدالت‌محور نظام جمهوری اسلامی ایران تلقی می‌شود. شاید برای یک فرد عادی یا تاجر هزینه چنین سفری قابل توجیه باشد، اما در جایگاه وزیر، به‌ویژه اگر جایگاهش را مدیون ویژگی‌هایی چون «سلامت نفس» و «حمایت مستقیم رهبری» باشد، این کار نه تنها جایز بلکه آسیب‌زننده به سرمایه اجتماعی دولت و نظام است.

نظام جمهوری اسلامی ایران از ابتدای شکل‌گیری خود تأکید خاصی روی عدالت اجتماعی، ساده‌زیستی مسئولان و همدلی با محرومان داشته است. این مفاهیم نه‌تنها به‌عنوان شعار، بلکه به‌عنوان میراثی گران‌بها از آموزه‌های رهبر انقلاب و امام خمینی (ره) مطرح بوده است. وقتی فردی مانند خانم صادق مالواجرد که خود از خانواده شهداست و مورد حمایت ویژه رهبر معظم انقلاب قرار گرفته، تحت تأثیر فضای اجتماعی دست به رفتاری می‌زند که برآمده از سبک زندگی اشرافی است، این اقدام پیام‌های منفی متعددی برای جامعه مخابره می‌کند و شاید سبب برانگیختن احساس بی‌عدالتی شود. مردم از مسئولان انتظار دارند با آنان همسطح باشند، نه اینکه در سفر، زندگی و هزینه‌ها شبیه طبقه‌ای فرادست رفتار کنند.

رفتار مسئولان عالی‌رتبه به طور مستقیم یا غیرمستقیم بر احساسات جمعی مردم اثر می‌گذارد. اگر خانم وزیر صادق مالواجرد یک فرد عادی و نه وزیر راه بود، سفر و هزینه شخصی او شاید هیچ حساسیتی ایجاد نمی‌کرد. اما مسئولیت اجتماعی خانم وزیر ایجاب می‌کند حتی تفریحات و هزینه‌هایش را نیز در چارچوب‌های متعارف عمومی برنامه‌ریزی کند. رفتار خلاف عرف و توقع مردم نه تنها موجب تضعیف وجهه شخصی او، بلکه موجب آسیب به اعتبار نهادهای بالادستی از جمله مقام معظم رهبری می‌شود.

پاسخ روابط عمومی وزارت راه، و تناقض با انتظار عمومی

پاسخ روابط عمومی وزارت راه و شهرسازی به این ماجرا که سفر مذکور را همانند سفر کارمندان دولت و غیرقابل ایراد معرفی کرده، بیشتر به یک توجیه عجولانه شبیه است تا دفاع منطقی و قانع‌کننده. شاید قانوناً سفر وزیر مانند سفر سایر کارکنان باشد اما خانواده شهدا بودن، مورد حمایت رهبری قرار داشتن، و نقش الگویی وزیر راه به هیچ عنوان با «توجیه قانونی» همسان نمی‌شود و مسئولیت اجتماعی جایگاهی فراتر از عُرف‌های اداری دارد. انتظار مردم آن است که رفتار مسئولان شاخص، معیار و الگو باشد، نه مشابه با بدنه دولتی که خود نیز گاهی مورد نقد است.

مسئولیت وزیر بودن تنها در صدور دستور و مدیریت کلان کشور خلاصه نمی‌شود؛ بلکه باید مسئولان به قول و عمل خود پایبند باشند. وقتی فردی با مشخصه سلامت نفس معرفی می‌شود، کوچک‌ترین اقدام او باید گواه این موضوع باشد. دور از شأن مسئولان نظام است که در شرایط فشار اقتصادی برای مردم، خود هزینه‌های گزاف را بر زندگی شخصی ترجیح دهند. این تناقض، نماد دوگانگی دیدگاه مسئولان و مردم تلقی می‌شود و به‌مرور موجب سست شدن پایه‌های اعتماد عمومی و ارزش‌های اخلاقی رایج در جامعه می‌شود.

در پایان باید اشاره کرد که در فضای سیاسی و اجتماعی ایران، خصوصیات شخصی و فعالیت‌های اجتماعی مسئولان ارشد به شدت تحت نظر است و هرگونه رفتار غیرمنطبق با انتظارات عمومی، می‌تواند پیامدهای وسیعی داشته باشد. خانم مالواجرد نه تنها وزیر یک وزارتخانه بزرگ و حیاتی است، بلکه با عنوان فرزند شهید و فردی مورد تأیید مقام معظم رهبری، مسئولیت مضاعفی دارد. سفر نوروزی پرهزینه او، حتی اگر با بودجه شخصی هم باشد، با شأن مسئولان جمهوری اسلامی ایران همخوانی ندارد و ذهنیت مردم را نسبت به صداقت، سلامت نفس و عدالت در نظام دچار تردید می‌کند. لازم است هر مسئولی پیش از هر اقدامی، حساسیت و آثار نمادین عمل خود را با مسئولیت اجتماعی که بر دوش دارد تطبیق دهد. الگوسازی مسئولان، سرمایه‌گذاری پایدار برای آینده نظام و تداوم اعتماد مردم به ارزش‌های انقلاب اسلامی است.

یادداشت از محمدحسین سیف اللهی مقدم دبیر گروه اقتصادی خبرگزاری مهر