خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – کوروش دیباج: در میان شلوغی و هیاهوی زندگی شهری، جایی هست که سکوت، راوی هزاران داستان نانوشته است. جایی که سنگ‌ها زبان باز کرده‌اند تا از حیات، حکمت، هنر و هویت ملتی سخن بگویند که ریشه در تاریخ دارند. اینجا «تخت فولاد» است، مزارستانی که امروز در قلب اصفهان، نه‌تنها محل آرامش ابدی بزرگان، که مأمنی برای شناخت فرهنگ، دین، هنر و باورهای مردمی است. و در دل این پهنه تاریخی، «موزه سنگ تخت فولاد» چون نگینی کم‌نظیر، درخشان و متین، خود را به‌عنوان نخستین و تنها موزه تخصصی سنگ قبر در کشور، معرفی می‌کند.

از مزار به موزه؛ حکایت سنگ‌هایی که زنده‌اند

موزه سنگ تخت فولاد، نه فقط یک مجموعه از اشیای بی‌جان، بلکه تصویری زنده و ملموس از تاریخ فرهنگ مردمی، آئین‌های تدفین و هنر سنگ‌تراشی ایرانی-اسلامی است. در این موزه، سنگ‌ها سخن می‌گویند؛ برخی زمزمه‌ای از درد و وداع دارند، برخی فریاد بزرگی و شکوه. اینجا موزه‌ای است که روایت می‌کند، نه فقط به نمایش می‌گذارد.

با بیش از ۱۵۰ نمونه سنگ تاریخی از دوره‌های مختلف، این موزه بخشی از میراث معنوی و هنری اصفهان را به تصویر کشیده و با تنوع خیره‌کننده‌ای از خط، نقش، فرم و مضمون، بستری برای شناخت لایه‌های پنهان تاریخ اجتماعی ایران فراهم کرده است. این سنگ‌ها، گاه تنها نشانی از نام و نشان صاحبانشان‌اند، اما در اغلب موارد، آینه‌ای تمام‌نما از ذوق و زیبایی‌شناسی هنرمندان و جهان‌بینی عمیق مردم روزگاران گذشته‌اند.

آرامستان، آینه فرهنگ؛ تخت فولاد به مثابه موزه‌ای باز

آرامستان‌ها را نباید تنها محل دفن اموات دانست؛ آن‌ها گالری‌هایی از زیست فرهنگی یک ملت‌اند. در منظر شهری اصفهان، تخت فولاد با قدمتی بیش از هزار سال، نقشی اساسی در تثبیت هویت تاریخی شهر دارد. آرامگاهی که هم چون «وادی‌السلام» نجف، مأمن هزاران عالم، هنرمند، مجاهد، شاعر، فقیه، فیلسوف و مردم عادی بوده و هست. هر تکیه‌اش، قصه‌ای است مستقل؛ از تکیه بابارکن‌الدین گرفته تا لسان‌الارض، از صفویه تا قاجار، هر دوره، نقشی بر این سنگستان نهاده است.

اینجا، مرز میان «مزار» و «موزه» برداشته شده. اگر در موزه‌ها به تماشای آثار رفته‌گان می‌نشینیم، در تخت فولاد، کنار آنان می‌نشینیم، و این تجربه‌ای است که در کمتر جایی می‌توان یافت.

روایت هنر بر بستر سنگ؛ میراثی از خطوط و نقوش

ویژگی ممتاز موزه سنگ تخت فولاد، تنوع چشمگیر هنرهای بصری و صناعت حجاری آن است. از خطوط کوفی و ثلث دوره ایلخانی تا نسخ و نستعلیق‌های صفوی و قاجاری، از نقوش هندسی و اسلیمی تا نگاره‌های انسانی، حیوانی، گل و گیاه؛ هر سنگ، پرده‌ای مستقل از یک اپرای تاریخی است.

در این میان، تصویر ابزارهای شغلی چون قلم‌دان، قیچی، شمشیر، ترازو، مهر، شانه، چاقو و … بر برخی از سنگ‌ها، نشان از جایگاه اجتماعی و حرفه‌ای متوفی دارد. گل‌های داوودی، نیلوفر، سرو و آفتابگردان، نمادهای پایداری، تولد و جاودانگی‌اند. و در کنار همه این‌ها، آیات قرآنی و اشعار فارسی با مضامین اخلاقی و عرفانی، معنایی مضاعف به این سنگ‌ها بخشیده‌اند.

بابارکن‌الدین؛ تکیه‌گاهی از جنس تاریخ و عرفان

موزه سنگ، در کنار یکی از مهم‌ترین و قدیمی‌ترین تکیه‌های تخت فولاد، یعنی آرامگاه بابارکن‌الدین قرار گرفته است؛ عارف قرن هشتم هجری که گنبد فیروزه‌ای هرمی شکلش، از شاخص‌ترین بناهای معماری تدفینی ایران به شمار می‌رود. این تکیه نه‌تنها محوری فرهنگی در تخت فولاد است، بلکه خود بخشی زنده از گفتمان معنوی شهر اصفهان را شکل داده است.

در مجاورت این بنا، موزه سنگ، گویی ادامه‌ای است بر جهان‌بینی عرفانی و هنری این سرزمین. بازدید از این مجموعه، تجربه‌ای است دوگانه؛ تماشای تاریخ و تأمل در معنا.

ثبت در حافظه ملی؛ تخت فولاد به مثابه میراث ناملموس

ارزش تخت فولاد، تنها در معماری و آرامگاه‌ها نیست؛ بلکه در لایه‌های پنهان هویتی، اعتقادی و هنری آن نهفته است. امروز، این گورستان تاریخی نه‌تنها در فهرست آثار ملی ایران ثبت شده، بلکه واجد شاخصه‌های میراث ناملموس نیز شناخته می‌شود.

موزه سنگ تخت فولاد، به عنوان یکی از بخش‌های فعال مرکز فرهنگی تخت فولاد، نقش مهمی در مستندسازی، حفاظت و معرفی این میراث ایفا می‌کند. مستندنگاری سنگ‌ها، تحلیل سبک‌شناسانه آن‌ها، آموزش شیوه‌های سنتی حجاری و معرفی نمادشناسی آرامستانی، از جمله کارکردهای مهم این مجموعه است.

گردشگری فرهنگی در سایه درختان سرو

تخت فولاد، فضایی است که زیارت، تفکر، هنر و گردشگری را همزمان در خود جای داده است. برای گردشگران فرهنگی، این مجموعه یک مقصد متفاوت است؛ نه‌تنها برای تماشای آثار کهن، بلکه برای تجربه فضایی ترکیبی از تاریخ، طبیعت، معنا و زیبایی.

موزه سنگ در این میان، همچون ایستگاهی تأمل‌برانگیز، فرصتی برای مکث در مسیر گشت و گذار تخت فولاد است. در هوای مطبوع بهار اصفهان، سایه‌سار درختان کهن و صدای پرندگان، تجربه بازدید از این موزه را به خاطره‌ای فراموش‌نشدنی بدل می‌سازد.

گنجینه‌ای برای آیندگان؛ آموزش، پژوهش و الهام

نقش موزه‌ها در تربیت فرهنگی جامعه، انکارناپذیر است و موزه سنگ تخت فولاد از این قاعده مستثنی نیست. این موزه نه‌تنها برای گردشگران، بلکه برای دانشجویان هنر، معماری، تاریخ و مردم‌شناسی بستری ارزشمند فراهم کرده است. نشست‌های تخصصی، کارگاه‌های آموزشی و برنامه‌های پژوهشی در این مجموعه برگزار می‌شود تا سنگ‌ها تنها به حافظان خاطره بدل نشوند، بلکه الهام‌بخش نسل‌های آینده باشند.

افق پیش‌رو؛ لزوم حمایت از موزه‌های تخصصی

موزه سنگ تخت فولاد، نمونه‌ای کم‌نظیر از یک موزه تخصصی با هویت ایرانی-اسلامی است. اما این موزه برای بقا و توسعه، نیازمند حمایت‌های مستمر نهادهای فرهنگی، دانشگاهی و شهری است. مستندسازی کامل مجموعه، دیجیتالی‌سازی اطلاعات، توسعه فضاهای نمایشگاهی، تولید محتواهای چندرسانه‌ای و ترجمه اطلاعات برای مخاطبان خارجی، از جمله ضرورت‌هایی است که آینده این موزه را تضمین خواهد کرد.

سخن آخر؛ سنگ‌ها هنوز حرف دارند …

موزه سنگ تخت فولاد، جایی است که تاریخ، دین، هنر و هویت در قالبی سنگی و جاودانه گرد هم آمده‌اند. این موزه، نه فقط حافظه شهر اصفهان، که آیینه‌ای از تاریخ اجتماعی ایران است. در جهانی که سرعت و فراموشی بر همه‌چیز سایه افکنده، این سنگ‌ها ایستاده‌اند تا بگویند: «ما هنوز حرف داریم، فقط کافی است کسی گوش بسپارد…»