خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – کوروش دیباج؛ در دل یکی از قدیمی‌ترین شهرهای فرهنگی جهان، موزه‌ای نفس می‌کشد که هر روز اندکی بیش از پیش، به خاموشی نزدیک‌تر می‌شود؛ نه از سر بی‌صدایی، که از فرط بی‌پناهی. موزه موسیقی اصفهان، برخلاف نام پرطنینش، این روزها کمتر شنیده می‌شود و بیشتر در سکوتی تلخ، سنگینی بار نبود حمایت را بر دوش می‌کشد.

این موزه، نه در سایه بودجه‌های کلان متولد شد، نه در حاشیه سیاست‌های فرهنگی نهادینه‌شده رشد کرد؛ بلکه از دل دغدغه‌های شخصی مردی برخاست که سال‌ها ساز به دوش، در پی گردآوری تکه‌تکه میراث شنیداری این سرزمین بود. شهریار شکرانی مدیر مسئول و مؤسس موزه موسیقی اصفهان، در حالی این موزه را بنیان گذاشت که نه تابلویی بر سر در داشت، نه تضمینی برای ماندگاری در دل سیاست‌های شهری و فرهنگی. اما آن‌چه داشت، عشقی بود خاموش‌نشدنی به موسیقی و آرزویی دور اما شریف برای معرفی گوشه‌های نادیده از فرهنگ موسیقایی ایران به مردم و جهان.

موزه موسیقی، به‌ویژه در سال‌های ابتدایی، چون نوای گرم یک ساز محلی در دل بیابانی از بی‌توجهی طنین انداخت. با بیش از ۵۰۰ ساز از اقوام گوناگون ایرانی و کشورهای دیگر، با اجراهای زنده، تالارهای تخصصی، کارگاه‌های پژوهشی، و همکاری با اساتید برجسته، این مجموعه کوشید پویایی را در رگ‌های یک سنت زنده نگه دارد. اما همان‌گونه که در بخش نخست این گفت‌وگوی تفصیلی خواندیم، فقدان فضای دائمی، فشارهای مالی سنگین، نبود تابلوهای راهنما، کاهش گردشگر و در نهایت، نبود حمایت مؤثر از سوی نهادهای شهری و فرهنگی، پیکره این موزه را زخمی کرده است.

بخش نخست این گفت‌وگو با مرور تاریخچه شکل‌گیری موزه، معرفی تالارها و فعالیت‌های آن، چالش‌های مالی و وضعیت حمایتی نهادها به پایان رسید. اما در بخش پایانی، با چهره عمیق‌تری از واقعیت روبه‌رو می‌شویم؛ واقعیتی که دیگر فقط روایت یک سختی نیست، بلکه هشدار جدی درباره سرنوشت یکی از مهم‌ترین موزه‌های خصوصی هنری کشور است.

در ادامه، با شهریار شکرانی همراه می‌شویم تا از دل ناگفته‌هایی سخن بگوید که سرنوشت این موزه را رقم زده‌اند؛ از سازهایی که دیگر جایی برای ماندن ندارند تا گردشگرانی که از قاب خاطره‌های دور دیده می‌شوند، از مجوزهایی که دشوار صادر می‌شوند تا مالیاتی که نفس یک موزه فرهنگی را بند می‌آورد.اگر موزه موسیقی اصفهان خاموش شود، شاید چیزی بیش از یک ساختمان یا یک گنجینه از دست برود؛ شاید پژواک فراموشی بر تاریخ موسیقی ایران طنین اندازد.

برای برگزاری برنامه‌های هنری و زنده، با چه نوع محدودیت‌ها یا موانع قانونی و مجوزی مواجه هستید؟ آیا این مانع پویایی موزه نمی‌شود؟

به‌طور معمول برای اجرای برنامه‌هایی که به‌صورت ویژه و در قالب کنسرت در موزه برگزار می‌شوند، نیاز به اخذ مجوز از اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی داریم. در طول ده سال گذشته، در اغلب موارد این اداره کل با ما همکاری خوبی داشته است. البته در چند مورد خاص، موفق به دریافت مجوز مورد نظر نشدیم، اما در مجموع همکاری مناسبی با ما صورت گرفته و از این جهت با مشکل عمده‌ای مواجه نبوده‌ایم.

با این حال، پس از دوران کرونا که منجر به تعطیلی موزه‌ها شد و به دلیل شرایط دشوار اقتصادی ناگزیر به جابه‌جایی مکان موزه شدیم، فضای جدید ما از نظر جغرافیایی شرایط مطلوبی برای برگزاری اجراهای زنده ندارد. موقعیت فعلی در محدوده طرح ترافیک قرار دارد و کمبود شدید فضای پارک خودرو، به‌ویژه در ساعات بعدازظهر، یکی از معضلات اصلی برای مراجعه‌کنندگان به شمار می‌رود. به همین دلیل، عملاً یکی از ظرفیت‌های مهم موزه پس از جابه‌جایی، تا حد زیادی از دست رفته است.

در زمینه حفظ، مرمت و نگهداری سازهای سنتی، آیا به متخصصان لازم و امکانات کافی دسترسی دارید؟ هزینه‌های این بخش تا چه اندازه فشار وارد می‌کند؟

طبیعتاً این بخش یکی از دشوارترین بخش‌های اداره موزه است. برای نمونه، ما چند ساز بسیار قدیمی را که در زمان استقرار موزه در خیابان شهید قندی نگهداری می‌کردیم، ناچار شدیم به دلیل شرایط نامطلوب فضای جدید از موزه خارج کنیم. این سازها به دلیل حساسیت بالا نیازمند شرایط خاصی از نظر میزان رطوبت، دما و تهویه هستند و ایجاد چنین شرایطی در مکان جدید بسیار پرهزینه است. ازاین‌رو، فعلاً این سازها را از مجموعه خارج کرده‌ایم تا در صورت فراهم شدن شرایط مناسب، مجدداً به موزه بازگردانده شوند.

از سوی دیگر، موضوع بیمه نیز از نگرانی‌های جدی ماست. متأسفانه هیچ‌یک از شرکت‌های بیمه، حاضر به ارائه پوشش بیمه‌ای برای اشیای موزه‌ای نیستند؛ چراکه این اشیا عمدتاً گران‌قیمت و بسیار آسیب‌پذیرند. به اعتقاد من، این مسئله باید توسط وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی حل‌وفصل شود؛ زیرا تا زمانی که چنین دغدغه‌هایی باقی بماند، افراد و مجموعه‌های خصوصی برای سرمایه‌گذاری و فعالیت در حوزه موزه‌داری انگیزه کافی نخواهند داشت.

یکی از چالش‌های موزه‌ها، کاهش بازدیدکننده و ضعف در جذب نسل جدید است. موزه موسیقی با چه مشکلاتی در این زمینه مواجه است؟ آیا عدم پوشش رسانه‌ای و تبلیغات مؤثر مشکل‌ساز شده؟

طبیعتاً موضوع پوشش رسانه‌ای یکی از چالش‌های ماست. موزه موسیقی به‌دلیل عنوان و محتوای خود، توسط برخی رسانه‌های رسمی کشور مورد توجه قرار نمی‌گیرد. برای مثال، صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران به‌سختی اجازه هرگونه پوشش یا تبلیغی را در این حوزه می‌دهد.

اما از سوی دیگر، من معتقدم اگر به فرهنگ «موزه‌رفتن» در جامعه توجه بیشتری شود و استانداردسازی موزه‌ها در دستور کار قرار گیرد، می‌توان شاهد افزایش قابل توجه مخاطبان بود. خوشبختانه روند بازدید از موزه ما در سال‌های اخیر، به‌ویژه از سوی مدارس، رو به رشد بوده است. آموزش و پرورش همکاری خوبی با ما داشته و موزه موسیقی را در لیست بازدیدهای رسمی مدارس قرار داده است. این بازدیدها هم جنبه آموزشی و هم جنبه تفریحی دارند.

برای پویاتر شدن این موزه و حفظ آن در بلندمدت، سه خواسته یا پیشنهاد مشخص شما از نهادهای فرهنگی و سیاست‌گذاران چیست؟

نخستین و مهم‌ترین درخواست من، تأمین مکانی متناسب با محتوای موزه است. اگر چنین فضایی در اختیار داشته باشیم، می‌توانیم اقدامات مؤثرتری برای ارتقا کیفی و کمی مجموعه انجام دهیم.

در مرحله دوم، خواهان حمایت‌های معنوی هستیم. به‌طور مثال، لازم است برخی مسائل حقوقی همچون بیمه و مالیات حل شوند. به‌عنوان نمونه، بسیار عجیب است که ۳۵ درصد از درآمد موزه‌ها به‌عنوان سود تلقی شده و مشمول مالیات می‌شود. این در حالی است که اساساً درآمد موزه‌های خصوصی بسیار محدود است و تحمیل چنین مالیاتی غیرمنطقی و ناعادلانه است.

در نهایت، سومین خواسته من ایجاد نوعی هماهنگی میان نهادهای مسئول، از جمله شهرداری، وزارت ارشاد، وزارت میراث فرهنگی و سایر نهادهای مرتبط است. اگر بتوان برخی رویدادهای فرهنگی و هنری مرتبط با موسیقی را با محوریت موزه موسیقی برگزار کرد، قطعاً موزه در معرض دید بیشتر مردم قرار می‌گیرد و این به تحقق اهداف فرهنگی ما کمک خواهد کرد.

آیا احساس می‌کنید موزه‌هایی چون موزه موسیقی اصفهان، در غیاب توجه رسمی، به مرور تبدیل به «موزه فراموشی» می‌شوند؟ چه باید کرد تا این روند معکوس شود؟

باور من این است که ابتدا خود ما به‌عنوان متولیان موزه باید برای حل مسائل اقتصادی مجموعه تلاش کنیم. اگر بُعد اقتصادی موزه به‌درستی مدیریت شود، هر فعالیت فرهنگی نیز پویاتر خواهد بود. متأسفانه طی سال‌های اخیر، به‌ویژه پس از کاهش شدید ورود گردشگران خارجی، موزه موسیقی بخش قابل توجهی از پویایی پیشین خود را از دست داده است.

حضور گردشگران خارجی همواره به ما کمک می‌کرد تا هم به لحاظ کیفی و هم به لحاظ کمی، موزه را توسعه دهیم و بخش‌های جدیدی را به آن اضافه کنیم. اما طی سال‌های اخیر، این روند به‌شدت تضعیف شده است. اکنون در تلاش هستیم تا دوباره به شرایط مطلوب بازگردیم.

در حال حاضر فضای فعلی موزه متعلق به شهرداری اصفهان است. این فضا در ابتدا در شورای شهر دوره قبل شهر اصفهان با قرارداد یک‌ساله رایگان و سپس دو سال با اجاره نیم‌بها در اختیار ما قرار گرفت. اما در سال جاری، مقرر شده که اجاره کامل پرداخت شود که این مسئله فشار زیادی بر ما وارد می‌کند. اگر بتوانیم مجدداً در مورد کاهش هزینه‌ها و تضمین استمرار حضور در این مکان به توافق برسیم، می‌توانیم سرمایه‌گذاری بیشتری برای بهبود فضا انجام دهیم که در نهایت به نفع مجموعه خواهد بود.

شما به گردشگران خارجی اشاره کردید. موزه موسیقی اصفهان چه جایگاهی در سبد گردشگری رسمی استان، به‌ویژه در برنامه‌های نهادهای دولتی که میزبان مهمانان خارجی هستند، دارد؟ آیا به‌اندازه کافی معرفی و مورد بازدید قرار می‌گیرد؟

در بسیاری از موارد، مهمانان خارجی که از سوی اداره میراث فرهنگی، شهرداری یا استانداری به اصفهان دعوت می‌شوند، از موزه بازدید می‌کنند. ارتباط ما با تورگردان‌ها نیز خوب بوده است. پیش از این، تورهای اروپایی سهم عمده‌ای از بازدیدکنندگان را به خود اختصاص می‌دادند. معمولاً گردشگران غربی علاقه‌مندتر به مسائل فرهنگی هستند. البته تورهای کشورهای شرقی نیز وجود دارند، اما تعداد آن‌ها کمتر است. برای مثال، در سال ۱۳۹۸ حدود ۲۰ هزار گردشگر خارجی از موزه بازدید کردند، اما این عدد در سال ۱۴۰۳ به کمتر از هزار نفر رسید.

علت این کاهش چشمگیر چیست؟ با توجه به بازدید برخی مهمانان رسمی، چرا روند کلی جذب گردشگر کاهش یافته است؟

دلایل مختلفی برای این موضوع وجود دارد. پس از همه‌گیری کرونا، مسائل و موانع گوناگونی پدید آمد که مانع ورود گردشگران خارجی به کشور شد. بسیاری از کشورها ایران را در لیست قرمز سفر قرار دادند و اتباع خود را از سفر به ایران منع کردند. در نتیجه، حضور گردشگران غربی در ایران به شدت کاهش یافته است. با این حال، اگر این موانع برطرف شوند، موزه موسیقی همچنان از ظرفیت بالایی برای جذب گردشگر برخوردار است. ما همچنان با آژانس‌های مسافرتی خارجی در ارتباط هستیم و آمادگی داریم پذیرای گردشگران خارجی باشیم.