خبرگزاری مهر- گروه استان‌ها: برای چهارمین سال پیاپی، مشهد در تنش شدید آبی قرار گرفته است. سدهای خالی، افت خطرناک سطح آب زیرزمینی و افزایش مصرف، تابستان ۱۴۰۴ را به یکی از دشوارترین مقاطع تأمین آب در دهه‌های اخیر تبدیل کرده است؛ آن‌هم در استانی که ۹۸ درصد آب شرب خود را از منابع زیرزمینی تأمین می‌کند.

در کشوری با اقلیم خشک و نیمه‌خشک مانند ایران، آب نه‌فقط یک منبع طبیعی بلکه اساس بقا و زیست‌پذیری سرزمین است. کاهش بارندگی، برداشت بی‌رویه و ضعف در مدیریت منابع آبی، حالا در قالب بحران‌های منطقه‌ای خود را نشان می‌دهد. خراسان رضوی، به‌ویژه مشهد به عنوان یکی از پرجمعیت‌ترین و زائرپذیرترین شهرهای کشور، در بهار ۱۴۰۴ در یکی از بحرانی‌ترین وضعیت‌های آبی دهه‌های اخیر قرار گرفته است.

‌تنش آبی در مشهد؛ کاهش شدید بارش و ذخایر سدها

حسین اسماعیلیان، مدیرعامل آب و فاضلاب مشهد در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: مشهد برای چهارمین سال متوالی با تنش شدید آبی روبه‌رو است. علی‌رغم بارش‌هایی در اردیبهشت و خرداد سال آبی گذشته، ذخایر سدها هنوز خالی مانده و تنها ۱۳۴ میلی‌متر بارندگی در سال آبی جاری ثبت شده که ۳۵ درصد پایین‌تر از میانگین بلندمدت است.

مدیرعامل آب و فاضلاب مشهد با اشاره به ذخایر سدهای طرق، ارداک، کارده و دوستی گفت: حجم ذخایر این سدها به زیر ۱۰ درصد رسیده است. در گذشته نیمی از آب مشهد از سدها تأمین می‌شد اما اکنون سهم آن به کمتر از ۳۰ درصد رسیده و ۷۰ تا ۷۵ درصد نیاز آبی شهر از سفره‌های زیرزمینی تأمین می‌شود؛ روندی ناپایدار که خطر افت سطح آب و فرونشست زمین را به همراه دارد.

پیش‌بینی افزایش کسری آب در تابستان ۱۴۰۴

بر اساس پیش‌بینی‌های شرکت آبفا، در صورت تداوم خشکسالی، مشهد در تابستان آینده با کسری حدود ۴۵۰۰ لیتر در ثانیه روبرو خواهد بود. در حالی که مصرف به ۱۳,۲۰۰ لیتر در ثانیه می‌رسد، توان تأمین تنها ۸,۷۰۰ لیتر است. این کسری عملیاتی ممکن است به محدودیت‌های شدید آبرسانی و اختلال در زندگی روزمره و فعالیت‌های اقتصادی منجر شود.

اقدامات اجرایی برای مقابله با کمبود

برای جبران کسری، شرکت آب و فاضلاب مشهد ۱۶ پروژه آبرسانی را در دستور کار دارد که شامل افزایش برداشت از منابع زیرزمینی، ارتقا شبکه توزیع، مدیریت فشار، کاهش هدررفت و اصلاح خطوط انتقال است. بخش‌هایی از این طرح‌ها به بهره‌برداری رسیده‌اند اما تکمیل کامل آن‌ها پیش از فصل گرما، یک ضرورت فوری است.

نقش مردم در عبور از کمبود

اسماعیلیان با اشاره به نقش تعیین‌کننده مردم در مدیریت مصرف گفت: در سال گذشته با مشارکت شهروندان، مصرف خانگی ۵ درصد و مصرف غیرخانگی ۱۰ درصد کاهش یافت. وی هشدار داد که در صورت نبود همراهی مردم، شرایط سال جاری می‌تواند بحرانی‌تر شود.

کمبود در سطح استان؛ ۹۸ درصد آب از منابع زیرزمینی

در ادامه حسین امامی، مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان رضوی نیز در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: ۹۸ درصد آب مورد نیاز ۱.۳۷ میلیون مشترک استان از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود. برداشت گسترده از ۱۴۵۰ حلقه چاه، ۲۶۶ رشته قنات و چشمه در ۳۷ دشت فشار مضاعفی به این منابع وارد کرده است. او گفت: ۱۵ دشت استان در وضعیت بحرانی قرار دارند و فرونشست زمین در مناطق روستایی و شهری به تهدیدی واقعی بدل شده است.

توسعه سامانه‌های هوشمند و پویش نذر آب

مدیرعامل شرکت آب و فاضلاب خراسان رضوی افزود: هوشمندسازی شبکه توزیع با اجرای سامانه GIS و ارتقا زیرساخت‌ها از جمله اقدامات راهبردی سال جاری است. تاکنون ۵۰ درصد این طرح اجرا شده و هدف رسیدن به ۷۰ درصد تا پایان تابستان است. همچنین استفاده از ظرفیت خیرین در قالب «نذر آب»، مشارکت ارتش و سپاه در آبرسانی به روستاهای محروم و ساخت مخازن ذخیره، از جمله راهکارهای کوتاه‌مدت در حال اجرا هستند.

آموزش مصرف بهینه و مقابله اجتماعی با بحران کم آبی

وی خاطر نشان کرد: در کنار اقدامات فنی، شرکت آبفا با حضور در مدارس، مساجد و مراکز فرهنگی تلاش دارد فرهنگ مصرف صحیح آب را در جامعه نهادینه کند. سال گذشته بیش از ۳۵ هزار دانش‌آموز کلاس اول ابتدایی با اصول مدیریت مصرف آشنا شدند؛ اقدامی که آینده‌نگرانه اما حیاتی است.

گزارش وضعیت منابع و مصرف آب در خراسان رضوی

در ادامه همچنین کاظم جم، مدیر روابط عمومی شرکت آب و فاضلاب منطقه‌ای خراسان در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار کرد: بخش عمده‌ای از آب شرب مورد نیاز استان از منابع زیرزمینی تأمین می‌شود. به جز شهر قوچان که از سد تبارک‌آباد تأمین آب می‌شود، سایر مناطق استان از منابع زیرزمینی ۳۷ دشت بهره می‌برند؛ این منابع شامل ۱۴۵۰ حلقه چاه، ۲۶۶ رشته قنات و چشمه است.

۱۵ دشت در شرایط بحرانی قرار دارند

مدیر روابط عمومی شرکت آب و فاضلاب منطقه‌ای خراسان تصریح کرد: هم‌اکنون سطح آب در ۳۳ دشت استان در حال افت است و ۱۵ دشت نیز در وضعیت بحرانی قرار دارند. این بحران نتیجه برداشت بی‌رویه، کاهش بارش‌ها و نبود تعادل میان تغذیه و مصرف منابع آب زیرزمینی است.

پروژه‌های اجرایی برای مقابله با کمبود آب

وی با اشاره به برنامه‌های اجرایی در سال جاری گفت: برای مدیریت بهتر منابع آبی و کاهش هدر رفت، پروژه‌هایی از جمله هوشمندسازی شبکه و توسعه سامانه GIS در دست اقدام است. این اقدامات به مدیریت دقیق‌تر سرریز مخازن و توزیع هدفمند آب منجر خواهد شد. به گفته وی، تاکنون ۵۰ درصد زیرساخت این طرح تکمیل شده و با دستیابی به ۷۰ درصد، اولویت‌بندی نهایی شبکه‌های توزیع آب استان عملیاتی خواهد شد.

توسعه زیرساخت‌های تأمین آب

جم ادامه داد: طی دو سال گذشته ۹۸ درصد اهداف تعیین‌شده در زمینه حفر چاه محقق شده است. در همین راستا، برای تجهیز این منابع، ۲۰ کیلومتر لوله آبده و ۲۰ کیلومتر کابل برق تهیه شده است.

راهکارهای بومی برای عبور از کمبود

مدیر روابط عمومی شرکت آب و فاضلاب منطقه‌ای خراسان همچنین با اشاره به اقدامات کوتاه‌مدت برای مقابله با کمبود، گفت: استفاده از ظرفیت خیرین در قالب نذر آب، مشارکت ارتش و سپاه در حفر چاه و آبرسانی به روستاهای محروم و ساخت مخازن ذخیره آب از جمله راهکارهای بومی و اجرایی در سطح استان است که در حال پیاده‌سازی است.

مشارکت مردم، گام مهم در صرفه‌جویی

وی افزود: شرکت آبفا خراسان رضوی با بهره‌گیری از ظرفیت‌های مردمی و فرهنگی، تلاش دارد مدیریت مصرف را به سطح جامعه منتقل کند. کارشناسان این شرکت با حضور در مساجد، مدارس و مراکز آموزشی، روش‌های صرفه‌جویی در مصرف آب را آموزش می‌دهند. به گفته جم، سال گذشته بیش از ۳۵ هزار دانش‌آموز کلاس اول با مبانی مدیریت مصرف آب آشنا شدند.

کاهش هدررفت با نوسازی شبکه‌های فرسوده

جم در پایان با اشاره به هدررفت منابع آبی در اثر فرسودگی شبکه‌ها گفت: این عامل یکی از جدی‌ترین دلایل اتلاف آب در استان است. شرکت آبفا بر اساس برنامه هفتم توسعه، کاهش ۲.۵ درصدی هدررفت آب را در سال جاری هدف‌گذاری کرده و اجرای آن را در دستور کار قرار داده است.

عبور از کمبود با همدلی و تدبیر

کمبود کم‌آبی در مشهد و استان خراسان رضوی به نقطه هشدار رسیده است و پیش‌بینی‌ها نشان می‌دهند که تابستان ۱۴۰۴، ممکن است یکی از دشوارترین فصول آبی در تاریخ این منطقه باشد. با توجه به کاهش شدید ذخایر سدها، افت سطح منابع زیرزمینی و مصرف فزاینده آب، ضروری است که نه‌تنها اقدامات فنی و پروژه‌های اجرایی پیگیری شود، بلکه فرهنگ مصرف بهینه آب نیز در جامعه نهادینه شود. تنها با همکاری مردم، مسئولان و نهادهای مختلف، می‌توان از این کمبود عبور کرد و منابع آبی را به‌طور پایدار مدیریت کرد. در این مسیر، تلاش برای بهره‌برداری از فناوری‌های نوین، افزایش ظرفیت آبرسانی و مشارکت مردمی نقش حیاتی دارد.