خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- مرجان سیف الدین: روز اسناد ملی در ایران به طور رسمی در ۱۹ اردیبهشت‌ماه و همزمان با روز بزرگداشت شیخ کلینی، صاحب مجموعه «اصول کافی» که نقش مهمی در جمع‌آوری احادیث داشته، نام‌گذاری شده است. این نام‌گذاری یادآور اهمیت حفظ و نگهداری اسناد ملی و میراث مکتوب برای مردم و مسئولان است.

ایران با پیشینه‌ای کهن در نگهداری اسناد، از دوران هخامنشیان تا امروز، همواره به ثبت و حفظ مدارک و مکاتبات دولتی توجه داشته است.

در دوره‌های مختلف تاریخی، به ویژه در عصر قاجار و پس از آن، تلاش‌هایی برای ساماندهی آرشیوها و بهره‌گیری از روش‌های نوین بایگانی با الگوبرداری از فرانسه و بلژیک صورت گرفت.

در سال ۱۳۴۹ با تصویب قانون تأسیس سازمان اسناد ملی ایران، این روند ساختارمند شد و در سال ۱۳۸۱ با ادغام این سازمان و کتابخانه ملی، «سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران» شکل گرفت.

افرادی چون عباس اقبال، عبدالحسین نوایی، محمد قزوینی و ایرج افشار هر یک نقش مهمی در شناسایی و نشر فرهنگ ایرانی و اسلامی ایفا کرده‌اند؛ تلاشی که بدون بهره‌گیری از اسناد و میراث مکتوب میسر نبود. با وجود گنجینه‌های بی‌نظیر در مراکز آرشیوی ایران، بخشی از نسخه‌های خطی و کتاب‌های ارزشمند ایرانی در کتابخانه‌های سایر کشورها نیز نگهداری می‌شود.

سندی با قدمت ۷۰۰ سال

قدیمی‌ترین سند نگهداری‌شده در سازمان اسناد ملی، مربوط به حدود ۷۰۰ سال پیش مربوط به وقف نامه‌ای در باره ولایت فارس است. همچنین اسنادی از دوره مغول، اسناد دیوانی، وقف‌نامه‌ها و مدارکی درباره ساخت مناره‌ها و گنبدها، توجه شاهان صفوی به کربلا و نجف و اسناد موقوفات از دیگر آثار ارزشمند این مجموعه به شمار می‌روند.

دست‌نوشته‌هایی از مفاخر ادبی و علمی همچون جمالزاده، پروین اعتصامی، یحیی بختیاری، تقویم تهیه‌شده توسط نجم‌الملک، نخستین نقشه‌ها از کشور و شهرهای ایران نیز در این مرکز نگهداری می‌شود.
از جمله آثار ماندگار، شاهنامه‌های نفیسی چون «شاهنامه بایسنقری» (تهیه‌شده در قرن نهم به سفارش بایسنقر میرزا) و «شاهنامه طهماسبی» (هدیه شاه اسماعیل به پسرش شاه طهماسب) هستند که توسط فرهنگستان هنر منتشر شده است.

اهمیت اسناد ملی در هویت و تاریخ

لیلا قلیجائی، استاد دانشگاه اصفهان معتقد است اسناد هویت و مالکیت هر کشور را در موضوعات مختلف مشخص می‌کنند. او می‌گوید: وجود همین اسناد است که بر دنیا ثابت می‌کند جزایر سه گانه در مالکیت ایران، و نام خلیج فارس از ابتدا همین بوده است و با تکیه بر اسناد حقوقی می‌توان از این پیشینه و میراث تاریخی حفاظت کرد.

وی با اشاره به اینکه اسناد ملی به عنوان مدارک معتبر، پشتوانه اعتبار و حافظه تاریخی ملت‌ها هستند، افزود: «اسناد ملی و آثار مکتوب گذشته می‌توانند ابهامات و زوایای پنهان تاریخ را روشن سازند. اهمیت دادن به اسناد ملی، از شاخص‌های فرهنگی هر کشور است و میراث مکتوب اطلاعاتی درباره چگونگی شکل‌گیری هویت آیندگان در اختیار می‌گذارد.»

تعریف اسناد ملی و نقش سازمان اسناد

اسناد ملی شامل کلیه اوراق، مراسلات، دفاتر، پرونده‌ها، عکس‌ها، نقشه‌ها، کلیشه‌ها، نمودارها، فیلم‌ها، نوارهای ضبط صوت و سایر اسنادی است که در دستگاه‌های دولتی تهیه یا به آن‌ها تحویل داده شده و به طور مداوم در تصرف دولت بوده‌اند. میراث مکتوب، هم متون کهن و نسخ خطی و هم آثار دیجیتال و جدید را شامل می‌شود.

سازمان اسناد ملی ایران که در سال ۱۳۴۹ تأسیس شد، اکنون دارای ۱۲ شعبه استانی در سراسر کشور است. شعار امسال روز اسناد ملی و میراث مکتوب، «اسناد ملی ایران، روایت ملتی ماندگار» است.