به گزارش خبرنگار مهر، تغییر اقلیم و خشکسالی سبب شده تا کشورها به سوی اقتصاد آبی حرکت کنند. سیاست‌ها از تولید و تأمین امنیت غذایی توسط محصولات خشکی به سوی محصولات آبی پیش رفته است؛ چرا که این وضعیت تأمین امنیت غذایی جمعیت حدود ۹ میلیارد نفری جهان در سال ۲۰۵۰ میلادی را با چالش‌هایی اساسی مواجه خواهد کرد.

امروز پروتئین‌های دریایی و آبی در حال جایگزین شدن با سایر پروتئین‌های رایج در کشورها بوده اما در ایران همچنان سرانه مصرف آبزیان پایین است.

قزل‌آلا یکی از ماهیان رایج در بازار آبزیان کشور بوده که می‌تواند متنوع‌تر شود. تیلاپیا یکی از گونه‌های غیربومی است که چند سالی است پرورش آن در کشور آغاز شده اما به علت برخی نقدها توسعه آن فعلاً متوقف است.

در ادامه خبرنگار مهر گفتگویی با سید قباد مکرمی، مدیرکل اسبق دفتر آبزیان آب شیرین سازمان شیلات در حوزه تولید تیلاپیا در کشور دارد که می‌خوانید.

برخی از فعالان حوزه شیلات عنوان می‌کنند ماهی تیلاپیا بومی نبوده و برای ماهی‌های دیگر خطرآفرین و آنها را از بین می‌برد؛ در حالی که در بازار، این ماهی به فروش می‌رسد. آیا در حال حاضر ماهی تیلاپیا در ایران پرورش پیدا می‌کند و شیلات مطالعه تحقیقاتی دارد که پرورش این ماهی با محیط و اقلیم کشور سازگار است یا خیر؟

ماهی تیلاپیا در ۱۴۰ کشور جهان در حال پرورش و تولید است. سابقه تولید این گونه به جنگ جهانی دوم بر می‌گردد که ژاپن این ماهی را از آفریقا به سواحل خودش منتقل کرد؛ چون کشتی‌های صیادی آنها مورد حمله متفقین قرار می‌گرفت بنابراین، برای تأمین امنیت غذایی خودشان روی پرورش این ماهی سرمایه‌گذاری کردند.

ما در مزرعه‌ای شاهد بودیم که با ۶۰ سی‌سی آب در ثانیه سالانه ۱۵ تن تیلاپیا تولید داشتند که عدد خیلی بالایی است. کشورها به این نوع ماهی در راستای تأمین امنیت غذایی نگاه می‌کنند. در بازار جهانی هم مطرح است و آمریکا و اتحادیه اروپا ضمن تولید بزرگترین واردکننده تیلاپیا هستند

بعد از آن تقریباً می‌توان گفت تمام دنیا و تمام کشورهایی که پتانسیل پرورش این ماهی را داشتند از نظر عرض جغرافیایی و حتی بعضاً اگر نداشتند مثل کشورهای سوئد و سوئیس در سیستم‌های مداربسته این ماهی را پرورش می‌دهند.

این ماهی در برخی از سال‌ها دومین ماهی پرورشی جهان بوده و در بعضی از سال‌ها سومی.

این ماهی به دلیل مزایای بسیار زیادی که دارد از جمله اینکه تکثیرش ساده است، رشد سریعی دارد، در جیره غذایی آن به پروتئین کمی نیاز است، قیمت تمام شده آن پایین و همچنین تراکم بالا را به راحتی تحمل می‌کند پرورش آن در کشورها رایج است.

ما در مزرعه‌ای شاهد بودیم که با ۶۰ سی‌سی آب در ثانیه سالانه ۱۵ تن تیلاپیا تولید داشتند که عدد خیلی بالایی است. کشورها به این نوع ماهی در راستای تأمین امنیت غذایی نگاه می‌کنند. در بازار جهانی هم مطرح است و آمریکا و اتحادیه اروپا بزرگترین واردکننده تیلاپیا هستند.

بر اساس گزارش‌هایی که در اینترنت قابل دسترس است در ۱۴ ایالت آمریکا بدون مجوز امکان پرورش تیلاپیا وجود دارد. تولید این ماهی در بعضی از کشورهای اروپایی هم در حال تولید است. همچنین کشورهای آسیای جنوب شرقی نیز در تولید تیلاپیا فعالیت دارند. به عنوان مثال، بیشترین تولید در آسیای جنوب شرقی در چین است. چین جمعیت زیادی دارد و یک‌چهارم یا یک‌پنجم جمعیت جهان را در خود دارد. طبیعی است که ۳۰ تا ۴۰ درصد این ماهی در چین تولید شود. مصر هم بالای یک میلیون تن تولید دارد یا برزیل تولید بسیار بالایی دارد.

تولید بالا در چین برای صادرات است؟

خیر. پرورش تیلاپیا در چین بیشتر برای مصرف داخل و تأمین امنیت غذایی کشور است و کمتر صادر می‌شود.

پروژه‌های مختلفی روی تیلاپیا انجام شده و در سال ۱۳۹۷ با مجوزی که بعد از برگزاری جلسه در ریاست جمهوری مرکز تحول و پیشرفت ریاست جمهوری، پرورش این ماهی در ۴ استان قم، سمنان، یزد و خراسان جنوبی مصوب و مجوز آن از سوی ریاست وقت سازمان حفاظت محیط زیست صادر شد

آمریکا در کنار تولید، واردکننده هم است و اتحادیه اروپا نزدیک ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تن سالانه تیلاپیا وارد می‌کند.

تولید این ماهی در کشورها بیشتر برای تأمین امنیت غذایی بوده و در داخل مصرف می‌شود.

این ماهی در ایران با مجوز محیط زیست در سال ۱۳۸۷ خورشیدی توسط مؤسسه تحقیقاتی علوم شیلاتی کشور وارد شده و از این سال تا امروز مؤسسه در حال کار و مطالعه روی این گونه ماهی غیربومی است.

پروژه‌های مختلفی روی تیلاپیا انجام شده و در سال ۱۳۹۷ با مجوزی که بعد از برگزاری جلسه در ریاست جمهوری مرکز تحول و پیشرفت ریاست جمهوری برگزار شد، پرورش این ماهی در ۴ استان قم، سمنان، یزد و خراسان جنوبی مصوب و مجوز آن از سوی ریاست سازمان حفاظت محیط زیست صادر شد.

همچنین مقرر شد در فاز دوم ۷ استان به این طرح اضافه شود.

در فاز اول مجوز بیشتر برای استان‌های کویری و گرم و خشک بوده است؟

بله. این استان‌ها مجوز گرفتند و مزارعی احداث و پرورش تیلاپیا را آغاز کردند.

در سال‌های اخیر ما در سازمان شیلات با توجه به اینکه نمی‌توانیم ذاتاً به امنیت غذایی، افزایش تولید آبزیان با توجه به پیش‌بینی نیازی که در برنامه هفتم آمده است یعنی تولید ۱.۸ میلیون تن آبزیان، فقط با صید دریایی دست یابیم چون محصولات آن محدود است؛ تحقق این هدف گذاری با توسعه آبزی پروری و استفاده از گونه‌های پر بازده مثل تیلاپیا شدنی است

اما یک سال بعد به دلیل شکایت یک فرد حقیقی از رئیس وقت سازمان محیط زیست، معاون سازمان محیط زیست نامه‌ای نوشت و دوباره طرح پرورش تیلاپیا را متوقف کرد.

اینجا یک مسئله حقوقی است اینکه آیا معاون یک سازمان می‌تواند نامه ریاست یک سازمان را لغو کند یا خیر باید حقوقدان‌ها پاسخ دهند. این مخالفت موجب ضرر و زیان سرمایه گذاری‌های انجام شده، گردید.

در سال‌های اخیر ما در سازمان شیلات با توجه به اینکه نمی‌توانیم ذاتاً به امنیت غذایی، افزایش تولید آبزیان با توجه به پیش‌بینی نیازی که در برنامه هفتم آمده است یعنی تولید ۱.۸ میلیون تن آبزیان، فقط با صید دریایی دست یابیم چون محصولات آن محدود است؛ تحقق این هدف گذاری با توسعه آبزی پروری شدنی است. راهی جز استفاده از فرصت‌های محدودی که در برخی از نقاط داریم و استفاده از گونه‌های پر بازده مثل تیلاپیا وجود ندارد.

بنابراین، موضوع به هیئت مقررات‌زدایی منتقل شد. بعد از ابلاغ قانون تسهیل صدور مجوزهای کسب و کار، قانون است هر دستگاهی در کشور بخواهد برای صدور مجوز محدودیتی بگذارد باید از هیئت مقررات‌زدایی مصوبه بگیرد. بعد از تأیید هیئت مقررات‌زدایی باید در هیئت دولت مطرح و مصوبه شود. سازمان شیلات نمی‌تواند محدودیتی برای صدور مجوز ایجاد کند. طبیعتاً بقیه سازمان‌ها هم نمی‌توانند.

این موضوع (پرورش تیلاپیا) در هیئت مقررات‌زدایی مطرح و نزدیک یک سال جلسات تخصصی برگزار شد؛ در نهایت از سوی دبیر هیئت مقررات‌زدایی مکاتباتی انجام شد با این محور که این محدودیت در صدور مجوزهای تیلاپیا قانونی نیست و سازمان شیلات ایران الزامی به رعایت آنها ندارد.

در نهایت آبان ۱۴۰۳ جلسه اصلی هیئت مقررات‌زدایی با حضور خود وزیر وقت اقتصاد برگزار و وزیر وقت به موضوع ورود کرد و مصوبه ۸۴ هیئت مقررات‌زدایی صادر شد.

این مصوبه می‌گوید سازمان شیلات ایران یک ماه فرصت دارد شرایط و ضوابط صدور مجوز تکثیر و پرورش تیلاپیا را با رعایت حساسیت‌های زیست محیطی، نظارت پسینی مؤثر و ممانعت از فعالیت مزارع غیر مجاز با کمک سازمان حفاظت محیط زیست تهیه کند و به هیئت مقررات‌زدایی ارسال کند.

سازمان شیلات در مدت یک ماه این کار را انجام داد و شرایط و ضوابط را برای هیئت مقررات‌زدایی ارسال کرد.

نتیجه باید امسال مشخص شود؟

آنچه که وظیفه سازمان شیلات بوده یعنی تدوین شرایط و ضوابط انجام و ارسال شده است.

تیلاپیا متقاضیان خوبی برای سرمایه گذاری دارد. قیمت تمام شده این ماهی بسیار پایین‌تر از قزل‌آلا بوده و قابل مقایسه نیست. اگر تولید انبوه آن آغاز شود حتی می‌توان به صورت مصرف تازه در بازار عرضه شود. یعنی محدود فقط به فیله نباشد.

اگر این گونه شود، قیمت آن کاهش خواهد یافت؟

علت اینکه تیلاپیا در فروشگاه‌های زنجیره‌ای گران است به این دلیل بوده که فیله عرضه می‌شود. طبیعی است گوشت فیله هر حیوانی قیمت بالایی دارد.

اما وقتی تخلیه شکم و پاک می‌شود و به شکل تازه عرضه شود قیمت آن پایین می‌آید.

در حال حاضر سرمایه گذاری‌هایی که در سال‌های قبل در حوزه پرورش تیلاپیا شده بلاتکلیف مانده و پرورش متوقف است؟

یک سری از آنها فعال هستند چون بر اساس قانون، قانون تسهیل صدور مجوزهای هیئت مقررات‌زدایی در آن ۴ استان منعی برای صدور مجوز وجود ندارد؛ اگر در بحث امنیت غذایی غفلت کنیم به ویژه در حوزه مواد پروتئینی در آینده جز پشیمانی سودی ندارد؛ مخصوصاً در بحث آبزیان که متأسفانه دیدگاه خیلی از تصمیم گیرندگان در سطح کشور در حوزه آبزیان دیدگاه امنیت غذایی نیست.

اگر در بحث امنیت غذایی غفلت کنیم به ویژه در حوزه مواد پروتئین آبی در آینده پشیمانی سودی ندارد؛ مخصوصاً که دیدگاه خیلی از تصمیم‌گیرندگان در حوزه آبزیان دیدگاه امنیت غذایی نیست

اما آن چیزی که قانون تسهیل صدور مجوزها می‌گوید، قانون موخر قانون تسهیل صدور مجوزهای کسب و کار است که همه باید بپذیرند. از این گذشته، اگر در بحث امنیت غذایی غفلت کنیم به ویژه در حوزه مواد پروتئینی در آینده پشیمانی سودی ندارد؛ مخصوصاً در بحث آبزیان که متأسفانه دیدگاه خیلی از تصمیم گیرندگان در سطح کشور در حوزه آبزیان دیدگاه امنیت غذایی نیست.

در قوانین بودجه چقدر از این پروتئین حمایت می‌شود یا در استان‌ها اولویت تولید و مصرف آبزیان است یا خیر؟ چقدر از تسهیلات مثلاً تبصره ۱۸ قانون بودجه سالانه به آبزیان تعلق می‌گیرد؟

در حال حاضر سرانه مصرف آبزیان در کشور ۱۳ کیلو گرم است یا با افزایش قیمت گوشت قرمز این عدد بزرگ‌تر شده است؟

آنچه که بستر عرضه آبزیان است نسبت به جمعیت کشور ۱۳ کیلو گرم است. ولی بخشی از مصرف آبزیان مستقیم نیست و در جامعه دیده نمی‌شود. مثلاً پودر ماهی در غذای طیور مورد استفاده قرار می‌گیرد. پودر ماهی غذای مرغ بوده و در نهایت به عنوان گوشت مرغ به بازار عرضه می‌شود و به عنوان سرانه مصرف مرغ محاسبه می‌شود اما غیر مستقیم می‌تواند در سرانه مصرف آبزیان هم لحاظ کرد. یا کنسرو ماهی در هر صورت باید جز مصرف سرانه آبزیان محسوب شود.

چیزی که در حوزه آبزی پروری مهم است تولید عمدتاً به مصرف داخل می‌رسد؛ ماهی قزل‌آلا، ماهی‌های گرمابی، تیلاپیا که به شکل محدود در کشور تولید می‌شود، در بازار به شکل مستقیم مصرف می‌شود. اینها عدد کوچکی نیستند.