به گزارش خبرنگار مهر، بیژن یاور عضو مجمع ملی کاهش خطر حوادث و سوانح جمهوری اسلامی ایران و استاد دانشگاه در یادداشتی درباره نقاط ضعف و قوت مدیریت بحران در حادثه بندر شهید رجایی نوشت: بندر شهید رجایی با حدود ۲ هزار و ۴۰۰ هکتار مساحت، ظرفیت جابجایی سالانه ۷۰ میلیون تن بار را دارد. این بندر تجاری از ۲۳ اسکله تشکیل شده که تنها یک اسکله به دلیل انفجار دچار خسارت سنگین شد.

سانحه آتش سوزی و انفجار ناشی از مواد خطرناک در بندر شهید رجایی ساعت ۱۲:۰۵ روز شنبه ۶ اردیبهشت ۱۴۰۴ رخ داد. به دلیل عدم اطلاع از محتویات کانتینر در حال آتش سوزی که توسط صاحب کالا دارای اظهارنامه خلاف واقع بوده و در مکانی عادی دپو شده بود آتش سوزی توسعه یافت. علت این انفجار همچنان در دست بررسی است.

سانحه اسکله شهید رجایی رسماً بیش از یک هزار مجروح برجا گذاشته است.

عملیات اصلی اطفا حریق دو سه روزه به پایان رسیده و با دستور فرمانده سانحه، سطح عملیات از ملی به استانی تغییر کرد و به منظور اطمینان کامل از عدم باز سوزی کانتینرها و برای لکه‌گیری، عملیات تحت کنترل و در سطح استانی ادامه یافت و به تدریج محتویات کانتینرهای آسیب دیده تخلیه گردید.

عملیات سانحه بندر شهید رجایی دارای نقاط قوت و ضعفی است که با رویکرد عارضه‌یابی به صورت مقدماتی و تیتر گونه در پی می‌آید. بدیهی است پس از تحقیقات دقیق، گزارش مبسوط تر یعنی گزارش پس از فعالیت‌ها یا اصطلاحاً After Action Report (AAR) موارد را به تفصیل توضیح خواهد داد.

برخی نقاط قوت

حضور به موقع و بلافاصله وزیر کشور پس از انجام هماهنگی‌های مقدماتی به عنوان فرمانده سانحه.

ارزیابی هوایی از صحنه سانحه توسط فرمانده سانحه.

استفاده از فناوری‌های نوین

مواجهه حرفه‌ای رسانه‌ای و رصد، تحلیل، تولید و انتشار محتوای مناسب قبل، حین و بعد از سانحه، از لحظات اولیه و ارائه گزارش‌های تصویری و ارتباط خبری منظم و بدون حاشیه.

درخواست به موقع و استفاده حداکثری از هواپیمای اطفا حریق و آتش نشانی داخلی هوایی (که البته برای این امر ساخته نشده بود)، انجام موفق عملیات هوایی نشان‌دهنده مهارت، تجربه، دقت و شجاعت خلبانان ایرانی برای عملیات اصلی بود و بکارگیری ظرفیت خارجی (روسی) در عملیات لکه‌گیری پایانی.

اعلام به موقع شرایط اضطراری و استفاده از ظرفیت استان‌های معین.

تشکیل مستمر جلسه ستاد مدیریت بحران در اتاق بحران و انجام هماهنگی‌ها و تصمیم گیری های لازم در بندر شهید رجایی در فاصله مطلوب و متناسب از صحنه سانحه.

حضور فرمانده سانحه در ستاد و البته بازدید میدانی به طور مستمر و مسؤولیت پذیری بالای ایشان.

جداسازی کانتینرها از بدنه در حال سوختن برای جلوگیری از گسترش آتش سوزی.

استفاده از انواع خاموش کننده ها از هوا و زمین.

بازگشت فرماندهی از سطح ملی به سطح پایین‌تر یعنی استانی در زمان مقتضی توسط فرمانده سانحه.

اعلام برخورد با متخلفان و مسببین سانحه در لحظات اولیه برای ایجاد آرامش ذهنی برای آسیب دیدگان.

استقرار مقر یا پست فرماندهی سانحه در مکانی نزدیک صحنه سانحه.

استفاده از واژگان تخصصی مدیریت شرایط اضطراری به طور مثال: حادثه، سانحه، بلا، بحران یا فاجعه چراکه هر کدام فشار و بار معنایی روانی و عملیاتی و اجرایی متفاوتی از ابعاد مختلف دارد که این امر به طور مطلوبی توسط وزیر کشور و فرمانده سانحه مدیریت گردید.

تأمین تجهیزات و ادوات مورد نیاز تخصصی توسط وزارت راه و شهرسازی.

ممانعت از ورود افراد غیر مسؤول به محدوده عملیات میدانی سانحه در حد مقدورات.

وجود برنامه کاری و هماهنگی کامل در ستاد و میدان.

برخی از نقاط ضعف

نیاز به تقویت رویکرد و تغییر نگرشی که منجر به تغییر رفتار، از مدیریت صرف مقابله یا پاسخ به مدیریت ریسک شود، به منظور پیشگیری از رخداد انواع مخاطرات در سطوح بالاتر و کاهش اثرات ناشی از انواع شرایط اضطراری و ایجاد آمادگی لازم.

بررسی و اصلاح فرآیند امکان ارائه اظهارنامه‌های گمراه کننده خصوصاً در مورد محموله‌های مواد شیمیایی خطرناک.

فقدان سیستم علامت‌گذاری و برچسب‌زنی محتویات کانتینری خصوصاً در زمان رخداد شرایط اضطراری برای راهنمایی مدیران عملیات میدانی.

متوسط زمان انتظار بالای دپوی کانتینرها در نوبت ترخیص کانتینری در اسکله و بندر که نیاز به تعدیل دارد.

نتیجه‌گیری

با توجه به برنامه محور بودن نسبی عملیات اطفا حریق و انفجار ناشی از مواد شیمیایی خطرناک که توسط فرمانده سانحه و همچنین فرمانده میدان انجام شد می‌توان گفت گامی در راستای اجرایی شدن قانون مدیریت بحران کشور، برنامه‌های سه گانه و دستورالعمل‌های ملی صورت پذیرفته است، هر چند مشکلاتی نیز در این خصوص وجود دارد که در جلسه باز توجیهی پس از اتمام شرایط اضطراری با در دسترس بودن AAR باید به سمت برطرف کردن مشکلات استخراج شده و نهایتاً تغییر نگرش منجر به تغییر رفتار از مدیریت صرف مقابله یا پاسخ در شرایط اضطراری به مدیریت ریسک حرکت کرد.