به گزارش سلامت نیوز به نقل از همشهری، هفته گذشته شینا انصاری، معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به متأثر شدن منطقه غرب آسیا و ایران از پدیده تغییر اقلیم اعلام کرد که۳۰ استان کشور درگیر پدیده فرونشست زمین هستند. 359محدوده از کل محدوده‌های کشور که 84درصد از چاه‌های مجاز کشاورزی در آنها واقع شده، دچار فرونشست زمین شده‌اند.

با توجه به اینکه بحران فرونشست زمین در ایران به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی تبدیل شده، در این‌باره با حضور علی بیت‌اللهی، مشاور رئیس سازمان محیط‌زیست در امور آب و فرونشست زمین و حامد یزدیان، نماینده اصفهان در مجلس شورای اسلامی صحبت کرده‌ایم.

از خزر تا عمان آب از دست داده‌ایم

تعریف عام از فرونشست زمین، پایین رفتن تدریجی یا ناگهانی سطح زمین بر اثر عوامل طبیعی یا غیرطبیعی است. مشاور رئیس سازمان محیط‌زیست در امور آب و فرونشست زمین در آغاز گفت‌وگو، تعریف دقیق‌تری از این پدیده در کشور ارائه می‌دهد و می‌گوید: «در کشور ما دلیل اصلی پایین رفتن سطح زمین، برداشت آب‌های زیرزمینی است. در برخی از کشورها ذوب شدن یخچال‌ها، حتی بالا آمدن آب دریاها یا استخراج معادن و غیره به‌عنوان دلیل ذکر شده، اما این پدیده در ۳۰ استان به‌دلیل افت سطح آب زیرزمینی است.»

علی بیت‌اللهی درباره میزان حجم آب از دست رفته در طول سال‌ها که فرونشست در کشور را تشدید کرده است، ادامه می‌دهد: «حجم منابع آب زیرزمینی که از اواسط دهه 1350 و به‌ویژه در اواسط دهه 1370با یک شیب تند از دست داده‌ایم، حدود ۱۴۰ میلیارد مترمکعب است. برای تصور بهتر این عدد، کانالی را تجسم کنید که از ساحل دریای خزر تا ساحل دریای عمان به پهنای هزار متر و به عمق ۱۰۰ متر کشیده شده و پر از آب باشد. در واقع ما این حجم آب زیرزمینی را از دست داده‌ایم که تجدید نشده‌ است. در این شرایط فروریزش‌های زیادی اتفاق می‌افتد و در سطح زمین شکاف‌ها، ترک‌ها و گودال‌های عمیق و گاه سانحه‌زایی رخ می‌دهد که در دشت مهیار اصفهان، اطراف استان مرکزی، محدوده قم، نیشابور، استان کرمان و فارس بارها شاهد آن بوده‌ایم.»‌

گیلان، تنها استان بدون فرونشست

علی بیت‌اللهی، مشاور رئیس سازمان محیط‌زیست در امور آب و فرونشست زمین، درباره خطر فرونشست می‌گوید: «گیلان تنها استان کشور است که تاکنون فرونشست نداشته، اما طبق پیش‌بینی من تا 2سال آینده در استان گیلان نیز شاهد فرونشست خواهیم بود. نقشه فرونشست تهیه شده و آماری عجیب به ما می‌دهد که در جهان نظیر آن را ندیده‌ام. عدد فرونشست در حدود ۳ تا ۵ درصد پهنای فرونشستی مطالعه شده در کل دنیا، بالای ۱۰ سانتی‌متر است؛ یعنی عمده فرونشست‌های کل دنیا مقادیر عددی کمتری دارد. با این حال در 18استان کشور این عدد بالای 10سانتی‌متر است. در بهرمان استان کرمان 40سانتی‌تر، در جنوب البرز 30تا 35سانتی‌متر، در کلانشهرهای مشهد، شیراز و تهران بالای 10سانتی‌متر فرونشست داریم. تعدد زون‌های با نرخ بالا در هیچ کشوری مثل ما، تا این اندازه متعدد نیست. در هندوستان یک زون وجود دارد که عددش بیشتر، اما فقط یک لکه است.»

لایحه کنترل فرونشست در مجلس

لایحه کنترل فرونشست در کمیسیون کشاورزی به تصویب رسیده؛ ولی چرا اینقدر دیر؟ نماینده اصفهان در مجلس در پاسخ به این پرسش می‌گوید: «متأسفانه این لایحه در دوره قبلی مجلس هم به نتیجه نرسیده بود. واقعیت فرونشست هنوز هم از سوی نمایندگان مجلس و مسئولان درک نشده و فقط کم‌شدن آب‌های سطحی را می‌بینیم.

درباره برداشت‌های بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی هم نگاه درستی از سوی مردم و مسئولان وجود ندارد. از سوی مسئولان امر کنترل بر برداشت‌های غیرمجاز، اضافه برداشت‌ها و بحث تعادل بخشی آبخوان‌ها در دستور کار وزارت نیرو نیست. از سوی دیگر، رقابت نادرستی بین استان‌ها در حال شکل‌گیری است که انگار با اغراق در مسئله فرونشست بیشتر، اعتبار بیشتری خواهند گرفت.

در این رقابت از این موضوع که عدد فرونشست در محدوده سکونتگاهی هرقدر هم اندک باشد، خطرات زیادی به همراه دارد، غفلت می‌شود.»  حامد یزدیان با اشاره به اینکه فرونشست به مناطق سکونتگاهی کشور رسیده و تهدید جدی برای سکونت مردم ایجاد شده، ادامه می‌دهد: «باید در ادبیات فنی موضوع دقت کنیم. به پهنه‌بندی فرو نشست در کشور بپردازیم و متناسب آن قانون وضع کنیم. کلیات موضوع در کمیسیون کشاورزی مطرح شده؛ ولی در جزئیاتش حتماً مباحث
 جدی داریم.»‌

فرونشست متولی ندارد

نماینده اصفهان تسریع در مباحث فرونشست را در ایجاد نهاد متولی می‌داند و می‌گوید: «متولی فرونشست در کشور معلوم نیست. نهادهای مختلفی در این بحث ورود می‌کنند، ولی یک متولی واحد با یک نگاه واحد و جامع که نقشه‌ها را تهیه کند، نداریم؛ به‌نظرم ضعف قانون داریم.»

حامد یزدیان درباره وظایف نهادهای مختلف می‌گوید: «عمدتاً در بحث اضافه برداشت آب‌های زیرزمینی، وزارت نیرو مسئول است؛ ولی اینکه نظارت‌ها بر عملکرد وزارت نیرو یا وزارت جهادکشاورزی چگونه باشد، مشخص نیست.»‌

او با بیان اینکه حاکمیت، نگاه‌های محلی در این موضوع را جدی می‌داند، ادامه می‌دهد: «اگر زیرساخت‌ها در کشور بر اثر فرونشست از بین برود، مثلاً خطوط نفت و گاز یا خطوط فشار قوی برق دیگر مهم نیست که فرونشست کجا اتفاق افتاده؛کل کشور خسارت می‌بیند. اگر قسمتی از هر شهری خالی از سکنه شود، تبعات آن به دیگر نقاط کشور گسترش پیدا می‌کند. فرونشست حتی در برخوردارترین استان، در مدت کوتاهی آن استان را به غیر برخوردار تبدیل می‌کند.»‌

حفر چاه در پایتخت؟

پایتخت نیز از زخم فرونشست در امان نبوده ‌است. به تازگی اعلام شده که برای جبران کسری آب آشامیدنی تهرانی‌ها، قرار است تعدادی چاه‌ عمیق حفر شود. مشاور رئیس سازمان محیط‌زیست در امور آب و فرونشست زمین اما در این‌باره می‌گوید: «بعد از سد کرج، سد لتیان به کمک آمد تا آب برای جمعیت رو به رشد تهران تامین شود. سدهای لار و ماملو هم به کمک آمدند.

بعد سراغ حفر چاه‌های متعدد رفتیم. حالا دوباره خبر حفر چاه عمیق منتشر می‌شود؛ درحالی‌که این رویکرد غلط در مدیریت تامین آب است.»  علی بیت‌اللهی علت این امر را در توزیع ناهمگون جمعیت می‌داند و ادامه می‌دهد: «به‌ نظر من رویکرد باید مدیریت مصرف آب باشد و نه تأمین آب. بعد از زدن چند حلقه چاه، دوباره با تمرکز جمعیت، تأمین آب  مسئله‌ساز می‌شود.»‌

2800لیتر آب برای تولید یک تیشرت نخی

علی بیت‌اللهی،مشاور رئیس سازمان محیط‌زیست در امور آب و فرونشست زمین ‌: «علت اصلی استحصال آب زیرزمینی، روش‌های نادرست کشت و زرع، آبیاری مزارع، مکان‌یابی غلط صنایع آب‌بر و توزیع ناهمگن جمعیت است؛‌برای مثال  برای تهیه یک کیلوگرم گوشت گاو، ۱۵ هزار لیتر آب و برای تولید یک تی‌شرت نخی ۲۸۰۰ لیتر آب لازم است. منظور از مصرف آب فقط آب آشامیدنی نیست»‌

طبیعت:دیگر کشش ندارم

مشاور رئیس سازمان محیط‌زیست در امور آب و فرونشست زمین معتقد است، انتقال آب بین حوزه‌ای در طولانی مدت جوابگو نیست و توضیح می‌دهد: «وقتی ظرفیت زیست‌محیطی برای یک منطقه وجود ندارد با انتقال آب به‌صورت مصنوعی تأمین و گرایش به تمرکز جمعیت هم بیشتر می‌شود و این همان دور باطلی است که اتفاق می‌افتد.‌فرونشست یا شکاف، زبان طبیعت است که می‌گوید من دیگر
کشش ندارم»‌