به گزارش خبرنگار مهر، حجت الاسلام و المسلمین محمدحسین بهرامی پیش از ظهر سه شنبه در همایش «گفتگوگرهای هوشمند اسلامی و آینده پژوهش‌های دینی» که در سالن همایش‌های مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور در قم برگزار شد، ضمن تبریک فرارسیدن ماه رجب و میلاد امام محمدباقر علیه‌السلام، اظهار کرد: برگزاری این نشست را باید گامی مؤثر در مسیر تبیین نسبت حوزه‌های علمیه با تحولات نوین فناوری دانست؛ تحولاتی که به‌صورت مستقیم بر پژوهش‌های دینی اثرگذار هستند.

وی با اشاره به سابقه چند دهه‌ای تحولات دیجیتال در حوزه علوم اسلامی افزود: در مقاطع پیشین نیز هم‌زمان با گسترش ابزارهای جست‌وجوی دیجیتال و بانک‌های اطلاعاتی، این نگرانی وجود داشت که سهولت دسترسی به منابع، نقش پژوهشگر را کمرنگ کند، اما تجربه عملی نشان داد که این ابزارها نه‌تنها جایگزین محقق نشدند، بلکه زمینه تعمیق و تسریع پژوهش‌های دینی را فراهم کردند.

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی ادامه داد: امروز با ظهور مدل‌های زبانی بزرگ و گفتگوگرهای هوشمند، همان دغدغه‌ها با ابعادی گسترده‌تر و شتابی به‌مراتب بیشتر در حال تکرار است و تفاوت اصلی اینجاست که دامنه اثرگذاری این فناوری، حال و آینده پژوهش دینی را به‌صورت جدی تحت تأثیر قرار داده است.

بهرامی با تأکید بر اینکه چالش اصلی صرفاً افزایش سرعت یا سهولت پژوهش نیست، تصریح کرد: آنچه اکنون با آن روبه‌رو هستیم، تحول در منهج پژوهش و شیوه استخراج معارف دینی است؛ تحولی که بدون بازاندیشی‌های عمیق معرفت‌شناختی و روش‌شناختی، می‌تواند پیامدهای علمی مهمی به همراه داشته باشد.

وی افزود: لازم است به‌طور دقیق بررسی شود که خروجی‌های تولیدشده توسط هوش مصنوعی از چه سطحی از اعتبار، روایی و صحت علمی برخوردار هستند و نسبت این خروجی‌ها با واقعیت، اجتهاد و مبانی استنباط دینی چگونه تعریف می‌شود؛ این مسئله از مهم‌ترین پرسش‌های پیش‌روی حوزه‌های علمیه در عصر جدید است.

رئیس مرکز نور با بیان اینکه اصل مواجهه با هوش مصنوعی انتخاب‌پذیر نیست، اظهار کرد: ما در برابر این تحول ناگزیر هستیم، اما این اختیار را داریم که نحوه مواجهه خود را آگاهانه و مسئولانه انتخاب کنیم و باید به‌روشنی مشخص شود طلاب، اساتید و پژوهشگران در چه سطحی و با چه ضوابطی مجاز به استفاده از این ابزارها هستند و اخلاق پژوهش دینی در این حوزه چه اقتضائاتی دارد.

وی ادامه داد: شفاف‌سازی درباره میزان و نحوه استفاده از هوش مصنوعی، اعلام موارد بهره‌گیری در پژوهش‌ها، تعیین مسئولیت خطاهای احتمالی و ترسیم حدود استفاده علمی، از جمله موضوعاتی است که نیازمند سیاست‌گذاری روشن و دقیق است.

هوش مصنوعی منتظر ما نمی‌ماند

بهرامی با هشدار نسبت به محدود بودن فرصت تصمیم‌گیری گفت: هوش مصنوعی منتظر ما نمی‌ماند و حوزه‌های علمیه فرصت تعلل ندارند و به‌طور مشخص، باید در سه محور به‌سرعت اقدام شود که انجام مطالعات بنیادین معرفتی و روش‌شناختی، تدوین سیاست‌های شفاف برای بدنه علمی حوزه و در نهایت، تولید ابزارهای بومی و تخصصی هوشمند در حوزه علوم اسلامی.

وی با اشاره به تجربه چند دهه‌ای مرکز نور در عرصه پژوهش دیجیتال افزود: تجربه ما نشان داده است هر زمان که ابزار مناسب را به‌موقع تولید کرده‌ایم، نه‌تنها مرجعیت علمی داخلی، بلکه مرجعیت بین‌المللی نیز به دست آمده است و هر جا دچار تأخیر شده‌ایم، این جایگاه تضعیف شده است.

رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با اشاره به نمونه سامانه نورمگز اظهار کرد: زمانی تصور می‌شد با وجود موتورهای جست‌وجوی بین‌المللی، امکان موفقیت یک پایگاه بومی مجلات علمی وجود ندارد، اما امروز نورمگز با ده‌ها دانشگاه معتبر اروپایی و آمریکایی همکاری دارد و این تجربه نشان می‌دهد مرجعیت علمی، نتیجه اقدام هوشمندانه و به‌هنگام است.

بهرامی با تشریح اهداف برگزاری این همایش گفت: مرکز نور با هدف معرفی و توسعه گفتگوگرهای هوشمند اسلامی، شناسایی حدود ۲۰ گفتگوگر دینی را در دستور کار قرار داده است که در این نشست، به دلیل محدودیت زمانی، پنج نمونه از آن‌ها معرفی می‌شود.

وی افزود: این گفتگوگرها حوزه‌هایی همچون آموزش و پژوهش در حوزه علمیه خواهران، پاسخگویی به پرسش‌های دینی، مشاوره دینی و روان‌شناختی و تعامل هوشمند با تفاسیر قرآن کریم را پوشش می‌دهند و همگی بر پایه داده‌ها و منابع تخصصی مرکز نور توسعه یافته‌اند.
رئیس مرکز نور با اشاره به برنامه‌های آینده این مرکز در حوزه هوش مصنوعی مولد گفت: طی سال‌های اخیر، سرمایه‌گذاری گسترده‌ای در حوزه نیروی انسانی متخصص، زیرساخت‌های پردازشی و توسعه محتوای هوشمند صورت گرفته و تمرکز اصلی بر طراحی گفتگوگرهای تخصصی علوم اسلامی است.

وی از رونمایی قریب‌الوقوع گفتگوگر «گفتگو با کتب دینی» خبر داد و افزود: این سامانه بر پایه بیش از ۱۳۷ هزار جلد کتاب موجود در پایگاه نور طراحی شده و می‌تواند تحولی قابل توجه در فرآیند پژوهش‌های دینی ایجاد کند.

بهرامی در پایان با اشاره به دیگر برنامه‌ها از جمله گفتگو با نشریات علمی، گفتگو با رشته‌های تخصصی علوم اسلامی، گفتگو با شخصیت‌های علمی و تاریخی و طراحی دستیار جامع علوم اسلامی، تأکید کرد: مسئولیت ما در برابر این تحول بسیار سنگین است و اگر با رویکردی مسئولانه، اخلاق‌محور و هوشمندانه وارد این عرصه شویم، می‌توانیم مرجعیت علمی حوزه‌های علمیه را در عصر هوش مصنوعی تثبیت و تقویت کنیم.