این آیین در نقاط مختلف ایران بزرگ با رسوم خاصی همراه است. رسومی که هرچند بخشی از آنها به فراموشی سپرده شده، اما یادآوری آنها می‌تواند به احیاء دوباره‌شان کمک کند.

یلدا یا «شب چله» در کرمانشاه نیز رسم و رسوم خاص خود را دارد. از گردهم آمدن در خانه بزرگ فامیل تا شاهنامه خوانی و هوره خوانی. رسومی که برخی از آنها هنوز در برخی نقاط این دیار و خصوصا در شهرهای کوچک و روستاهایش زنده‌اند و برگزار می‌شوند.

اردشیر کشاورز نویسنده و پژوهشگر کرمانشاهی در آستانه شب یلدا در گفت‌وگو با ایسنا، با اشاره به ریشه‌های تاریخی شب یلدا، اظهار کرد: برگزاری جشن یلدا آمیزه‌ای از افسانه، اسطوره و تاریخ ایران زمین است.

کشاورز با اشاره به ریشه کلمه یلدا ، توضیح داد: یلدا واژه و لغتی سریانی(رومی) به معنای تولد و طلوع است و با توجه به اینکه فجر صبح یا همان طلوع آفتاب رنگی نورانی دارد، یلدا برای مردم یک طلوع تلقی می‌شده است.

به گفته کشاورز، مردم در گذشته برای مقابله با طولانی‌ترین شب سال، از همان لحظه غروب، تلاشی آگاهانه برای رساندن خود به صبح داشته‌اند که این امر با دو آیین اصلی همراه بوده است. یکی اینکه مردم با روشن کردن آتش که نماد نورانیت است، تلاش می‌کردند شب را برای خود روشن سازند و دیگر اینکه در این شب از میوه‌هایی که هم‌رنگ آتش و نورانی باشند، مانند انار و هندوانه استفاده می‌کردند.

کشاورز به یکی از باورهای قدیمی در خصوص هندوانه اشاره کرد و گفت: در گذشته معتقد بودند مصرف هندوانه در شب یلدا موجب می‌شود فرد در چله گرم تابستان تشنه نشود.

کشاورز در ادامه به برخی رسوم رایج در شب یلدا در کرمانشاه اشاره کرد و گفت: در گذشته در منطقه کرمانشاه معمولاً بازی «زره مشتکی» انجام می‌شد که در آن چیزی را در زیر لحاف کرسی در یکی از دست‌ها پنهان می‌کردند و فرد مقابل باید حدس می‌زد در کدام دست است.

کشاورز همچنین خواندن شاهنامه فردوسی به عنوان «شناسنامه ایرانیان» و قصه‌گویی‌هایی مانند «حسین کُرد شبستری» را از دیگر سنت‌های این شب برشمرد.

کشاورز نقل داستان و متل هایی که به نوعی با شب یلدا و مبارزه با سرمای زمستان در ارتباط بوده را از دیگر آیین های این شب بین مردم عنوان کرد و افزود: قصه کُر صیاد(پسر صیاد) از جمله داستان های رایج بین مردم کرمانشاه است که مضمون آن در ارتباط با مبارزه با سرما بوده است.

کشاورز به روش‌های سنتی تشخیص شب یلدا هم اشاره کرد و افزود: در گذشته راه‌های مختلفی برای تشخیص شب یلدا وجود داشت، از جمله سیر حرکت پرندگان که کوچ خود را آغاز می‌کردند یا از لحاظ ستاره‌شناسی با وسیله‌ای به نام «درو» زمان دقیق این شب یعنی طولانی‌ترین شب سال را مشخص می‌کردند.

رضا موزونی دیگر نویسنده و پژوهشگر کرمانشاهی نیز در گفت‌وگو با ایسنا، «شب چله» را میراثی کهن در میان کردهای کرمانشاه دانست و گفت: ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه از یلدا با عنوان «خور روز» یاد کرده است. در زبان کردی، این واژه به معنی روز زایش خورشید است.

موزونی با بیان اینکه شب چله در فرهنگ کردی تنها به یک شب جشن محدود نبوده، گفت: شب چله در حقیقت آغاز چله بزرگ در فرهنگ کردی است. دوره‌ای ۴۰ روزه از اول دی تا دهم بهمن که پس از آن چله کوچک ۲۰ روزه فرا می‌رسد. 

به گفته‌ی وی، مردم زاگرس به دلیل سرمای سخت و زمستان‌های طولانی، چله را نماد استقامت و زندگی دوباره می‌دانستند.

موزونی با بیان اینکه در روزگار قدیم، خانه‌ها در این شب پر از بوی گندم برشته، کشمش، گردو و برگه زردآلو بود، اظهار کرد: در گذشته در شب یلدا جمع خانواده‌ها کنار کرسی، صدای چیستان‌گویی و خنده‌ بزرگ‌ترها فضا را گرم می‌کرد.

موزونی ادامه داد: اندکی بعد، نوبت به شاهنامه‌خوانی به زبان کردی و هوره‌خوانی می‌رسید، آواهایی که دل کوه و دشت زاگرس را به لرزه درمی‌آورد.

این پژوهشگر کرمانشاهی با بیان اینکه بخش دیگری از شب یلدا به قصه‌گویی برای کودکان می‌گذشت، گفت: بزرگترهای خانواده قصه‌هایی چون «تیتان و میتان»، «ملک احمد» و «نمدینه» را برای کوچکترها می‌خواندند تا در آغوش گرمای خانواده آرام بگیرند. 

انتهای پیام