خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: شب یلدا از دیرباز یکی از سنت‌های مهم ایرانیان به شمار می‌رود. شبی که خانواده‌ها و فامیل در آن دور هم جمع می‌شوند، خاطرات گذشته را مرور می‌کنند و با قصه‌گویی، خوردن آجیل و میوه، طولانی‌ترین شب سال را به گرمی سپری می‌کنند. اما در سال‌های اخیر، این آئین ساده و صمیمی رنگ و بویی متفاوت پیدا کرده است، به‌ویژه در میان زوج‌های جوان و خانواده‌هایی که در آستانه ازدواج هستند، شب یلدا به عرصه‌ای برای چشم و هم‌چشمی و نمایش تجملات تبدیل شده است.

مشاهدات میدانی نشان می‌دهد که برخی خانواده‌ها خنچه‌ها و سینی‌های هدیه را با وانت به خانه عروس منتقل می‌کنند. هر سینی پر از میوه، آجیل، شیرینی و هدایای متنوع است که با تزئینات ویژه آماده شده و نمادی از توان مالی خانواده محسوب می‌شود. این روند، نمایشی از تب خرید و تجملات در شب یلداست. جایی که هدف اصلی یعنی دورهمی خانوادگی و صله رحم رنگ باخته و جای خود را به رقابت و نمایش ثروت داده است.

تب خرید شب یلدا و ازدواج‌های نوین

«آرامجو»، یکی از شهروندان، با بیان اینکه بسیاری این شب را بهانه‌ای برای خریدهای گران و متنوع می‌دانند، گفت: برای برخی تفاوتی نمی‌کند که قیمت آجیل یا میوه چقدر است و فقط به دنبال بهترین و متنوع‌ترین خرید هستند، در حالی که نیازمندان حتی از داشتن چند عدد میوه محروم‌اند.

وی افزود: امروزه رنگ و تنوع سفره و هدایای شب یلدا برای برخی افراد مهم‌تر از دورهمی‌های خانوادگی و یادآوری سنت‌ها است.

یک جوان ۳۱ ساله که پنج سال در عقد به سر می‌برد نیز درباره شرایط مالی خود می‌گوید: به علت محدودیت مالی هنوز مراسم ازدواج خود را برگزار نکرده‌ام و شب یلدا برای من یادآور غم و حسرت است، چرا که توان پرداخت هزینه‌های تجملاتی این شب را ندارم.

این وضعیت نشان می‌دهد که فشار اقتصادی و افزایش هزینه‌ها موجب شده تا برخی خانواده‌ها، حتی از برگزاری مراسم ساده نیز ناتوان باشند. از سوی دیگر، شبکه‌های اجتماعی و کانال‌های مجازی نیز در تشدید این وضعیت نقش دارند. جایی که کاربران تصاویر سفره‌ها و هدایای خود را به اشتراک می‌گذارند و باعث افزایش رقابت میان خانواده‌ها می‌شوند.

خاطرات گذشته؛ یلدای ساده و صمیمی

شهروندان قدیمی از گذشته ساده‌تر و صمیمی‌تر شب یلدا یاد می‌کنند.

«شاه بیگی» می‌گوید: در گذشته، داماد تنها هدیه‌ای ساده برای عروس می‌برد و کمبودها باعث ناراحتی نمی‌شد. اما امروز رقابت و چشم و هم‌چشمی در خانواده‌ها بسیار افزایش یافته است.

مادری ۵۵ ساله نیز خاطرات خود را از شب یلدا اینگونه بیان کرد: در گذشته مردم زیر کرسی جمع می‌شدند، برف و شیره انگور می‌خوردند و دورهمی‌های ساده یلدا، شب را گرمابخش می‌کرد. تجملات و فخرفروشی جایگاهی نداشت و همه با توانایی خود از مهمانان پذیرایی می‌کردند.

یکی دیگر از رسوم قدیمی شب یلدا، «خنچه عروس» بود که هدایا روی سینی گذاشته و به صورت نمادین به خانه عروس منتقل می‌شد.

در گذشته خانواده‌ها می‌توانستند به راحتی و با وسایل ساده این هدایا را آماده کنند، اما امروز، خانواده‌ها با رقابت و چشم و هم‌چشمی، هدایای متنوع و پرهزینه تهیه می‌کنند و هزینه‌های سرسام‌آور را به خانواده تحمیل می‌نمایند.

قیمت‌ها و هزینه‌های نجومی شب یلدا

به گفته فروشندگان و دیزاینرهای شب یلدا، قیمت حکاکی روی هندوانه بسته به سایز آن بین ۵۰ تا ۱۰۰ هزار تومان متغیر است. همچنین، سبدهای میوه با تزئینات خاص ممکن است بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان هزینه داشته باشند.

این در حالی است که پیش از این هدایا ساده و بدون تشریفات بودند و فضای مجازی و نمایش تصاویر، موجب افزایش رقابت و هزینه‌ها شده است.

«شب خوان»، یکی از شهروندان، با اشاره به نقش شبکه‌های اجتماعی گفت: «سفره‌ها و تزئینات یلدا به تصویر کشیده و برای دوستان و فامیل ارسال می‌شود و بسیاری برای جلوگیری از کم‌آمدن در مقابل دیگران، بیشترین هزینه و بهترین تزئینات را اعمال می‌کنند.»

تحلیل جامعه‌شناسان؛ چشم و هم‌چشمی و تغییر فرهنگ

کارشناس جامعه‌شناسی، منیره جمجاه، درباره تغییر نگاه مردم به شب یلدا می‌گوید: شب یلدا از دیرباز شبی برای دورهمی و صله رحم بوده است اما امروزه، رقابت و چشم و هم‌چشمی باعث شده تا اصل این آئین که حضور خانواده و جویا شدن از احوال یکدیگر است، تحت‌الشعاع قرار گیرد.

وی افزود: در گذشته پذیرایی‌ها بر اساس توانایی هر خانواده متفاوت بود و هدف اصلی شب یلدا، صمیمیت و نزدیکی اعضای خانواده بود و نه تجملات و فخرفروشی.

جمجاه همچنین تاکید کرد: امروزه، شبکه‌های اجتماعی و تبلیغات تجاری باعث شده تا خانواده‌ها برای جلب توجه و نشان دادن جایگاه مالی خود، هزینه‌های زیادی را متحمل شوند و این روند از ارزش‌های سنتی و اخلاقی شب یلدا فاصله گرفته است.

پیامدهای اجتماعی و اقتصادی تجملات شب یلدا

گزارش‌های میدانی و گفته‌های شهروندان حاکی از آن است که تجملات شب یلدا، علاوه بر ایجاد فشار اقتصادی، موجب حسرت برخی خانواده‌ها نیز شده است. برخی زوج‌های جوان، قادر به تأمین هزینه‌های ساده جشن نیستند و از این رو، این شب برای آنها یادآور مشکلات و محدودیت‌های مالی است.

از سوی دیگر، نمایش تجملات و رقابت‌های شب یلدا، موجب شده تا فرهنگ صمیمیت و دورهمی جای خود را به خودنمایی و رقابت بدهد؛ موضوعی که کارشناسان معتقدند می‌تواند باعث تضعیف بنیان‌های خانوادگی و کاهش روحیه همکاری و همدلی در جامعه شود.

روند تغییرات در هدایای شب یلدا

یکی دیگر از تغییرات قابل توجه، نحوه آماده‌سازی و ارائه هدایا است. پیش‌تر، هدایا ساده و بدون تشریفات آماده می‌شدند و تأکید اصلی بر نمادین بودن و محبت خانوادگی بود. اما اکنون، تزئینات پرهزینه، سبدهای رنگارنگ و حکاکی‌های گران روی میوه‌ها به بخشی از رقابت تبدیل شده است.

یکی از دیزاینرهای شب یلدا در این زمینه گفت: سبدهای میوه شامل موز، آناناس، انار و چند میوه زمستانی دیگر با چیدمان ویژه و سبد حصیری یا چوبی، قیمت‌هایی بین ۲۰۰ تا ۵۰۰ هزار تومان دارند و بسیاری خانواده‌ها حاضرند برای چشم و هم‌چشمی این هزینه را پرداخت کنند.

یادآوری آئین‌های اصیل شب یلدا

کارشناسان و شهروندان قدیمی تأکید می‌کنند که ارزش واقعی شب یلدا در هم‌نشینی صمیمی، دور هم بودن اعضای خانواده، قصه‌گویی و مرور خاطرات است و نه هزینه‌های سنگین و تجملات. از جمله رسوم اصیل این شب می‌توان به خوردن انار و هندوانه، درست کردن شیرینی‌های خانگی، چیدن آجیل و تنقلات ساده، گردهمایی زیر کرسی و مراسم خنچه عروس اشاره کرد که طی سال‌ها شکل نمادین و صمیمی داشت.

جمع‌بندی

با گذر زمان، آئین‌های سنتی شب یلدا رنگ و بوی جدیدی گرفته‌اند و تبدیل به محملی برای رقابت و نمایش تجملات شده‌اند. شبکه‌های اجتماعی، تبلیغات و افزایش هزینه‌های خرید موجب شده تا برخی خانواده‌ها از برگزاری مراسم ساده بازمانده و دیگران نیز برای حفظ جایگاه خود، فشار مالی بیشتری را تحمل کنند.

کارشناسان معتقدند که بازگشت به سنت‌های ساده و صمیمی، می‌تواند ارزش‌های انسانی و خانوادگی شب یلدا را احیا کند و این جشن دیرینه را به معنای واقعی آن بازگرداند؛ جشنی که هدف اصلی آن نزدیک‌تر کردن دل‌ها و ایجاد شادی و صمیمی میان اعضای خانواده است.