به گزارش سلامت نیوز به نقل از اطلاعات، هوا که رو به سردی می‌رود و شب‌ها بلندتر و روزها کوتاه‌تر می‌شود، خانم خانه یک کرسی در یکی از اتاق‌های پنج‌دری می‌گذارد برای اهالی خانه و یک کرسی بزرگتر هم با لحافی نو و تازه در بزرگترین اتاق پنج دری، مخصوص مهمان.

گرمای کرسی از آتش زغال است، زغال‌ها را روی خاکسترهای کف منقل با کمی نفت آتش می‌زنند و با بادبزن‌ حصیری به زغال‌های آتش‌گرفته باد می‌زنند تا تمام زغال‌ها به گلوله‌های آتش تبدیل شوند. منقل را زیر کرسی می‌گذارند. کرسی منقلی، گرمای بسیار مطبوع و دلچسبی دارد.

در شب یلدا روی روکرسی اتاق مهمان که ملافه‌ای سوزن‌دوزی یا گلدوزی‌شده دارد پارچه ترمه یا حریر قرمزرنگ می‌اندازند و سینی بزرگ خوردنی‌ها را روی آن قرار می‌دهند.

سینی خوردنی‌ها یک مجمعه بزرگ مسی کنگره‌دار زیبا با طرح‌های سیاه‌قلم است که به تازگی سفید شده و از سفیدی می‌درخشد.

انار، هندوانه، سیب قرمز، لبوی قرمز آتشین، پرتقال، خرمالو، ازگیل، به و آجیل‌های رنگارنگ، جلوه‌ای از رنگ‌های درخشان خورشید را در شب تولد مهر به تماشا می‌گذارند.

در این شب برای تازه عروس‌ها از سوی خانواده داماد، خوان یلدایی فرستاده می‌شود که شامل هندوانه تزئین‌شده، آجیل و شیرینی و ... است.

در شب چله همه در خانه بزرگ فامیل جمع می‌شوند. بزرگترها از دلاوری‌های خود در جوانی برای جوان‌ترها داستان‌ها و قصه‌ها حکایت می‌کنند. یک نفر هم که صدای خوبی دارد شاهنامه می‌خواند و فال حافظ می‌گیرد. بزرگ و کوچک تا پاسی از شب بیدار می‌مانند و طلوع دوباره خورشید را جشن می‌گیرند.

کرسی، نمادی از شب چله

دکتر شهرام خرازیها، کارشناس ارشد روان‌شناسی بالینی و پژوهشگر، درباره گذاشتن کرسی در شب یلدا می‌گوید: کرسی در شب یلدا علاوه بر گرمازایی، وسیله‌ای است که آدم‌ها را دور هم جمع می‌کند و حسی از نزدیکی و همجواری عاطفی را به آنها هدیه می‌دهد. 

روی کرسی‌ها با لحاف پوشانده می‌شود که برخی از این لحاف‌ها به سبب تنوع رنگ‌ و پارچه‌هایشان به لحاف چهل‌تکه شهرت دارند. هر تکه به رنگی متفاوت است و همین تفاوت و گوناگونی رنگ‌ها منظره زیبایی ایجاد می‌کند. کرسی نه‌تنها نشانه وحدت بلکه یکی از وسایل نمادین شب چله به شمار می‌رود.

کرسی، کانون اصلی تجمع در شب یلداست. این وسیله گرمابخش سنتی، نقشی نمادین و محوری به مثابه ابزاری آیینی دارد. 

سفره‌آرایی چشم‌نواز بر روی آن با خوردنی‌های مخصوص شب چله و همجواری رنگ‌های خوراکی‌ها با رنگ‌های متنوع لحاف چهل‌تکه، منظره‌ای دیدنی و تابلویی دلفریب را به تماشا می‌گذارد که تا مدت‌ها در ذهن به یادگار می‌ماند.

او می‌افزاید: قریب به دو دهه است که پای گردهمایی‌های کوچک خانواده‌های ایرانی در کنار کرسی، به فضای مجازی نیز باز شده است و بسیاری از جوانان نسل امروز، تصاویر زیبایی از کرسی منزل خود و سفره‌آرایی روی آن را با هموطنان خود به اشتراک می‌گذارند.

تولد مهر

در خوان یلدایی معمولا رنگ غالب، قرمز است. حتی هدایا و لباس‌های بچه‌ها هم نمادی از رنگ قرمز را در خود دارند. 

سیداحمد محیط طباطبایی، پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی درباره رنگ قرمز و مفهوم آن در سفره یلدا می‌گوید: در فرهنگ ایران زمین، از تاریکی و سیاهی به روشنی می‌رسند. یلدا شبی است که ختم به روشنایی و نور امید شده و در سپیده دم آن، مهر متولد می‌شود.

اگر هنگام سپیده‌دم به آسمان نگاه کرده باشید، خواهید دید که وقتی خورشید از مشرق طلوع می‌کند، آسمان اول قرمز و بعد طلایی می‌شود. به همین دلیل سفره یلدا قرمز است، نور قرمز قبل از طلوع خورشید، لحظه تولد مهر است. مهر با تولد خود، خورشید را به آسمان می‌آورد. قرمز نماد تولد مهر به حساب می‌آید، به همین دلیل هر چیزی که رنگ قرمز به خود می‌گیرد نشان و معرف «میترا» یا مهر است. 

شب قصه و داستان 

نقل قصه و داستان از ویژگی‌های شب یلداست. آقای طباطبایی می‌گوید: اعتقاد بر این است که در شب یلدا باید تا سپیده صبح بیدار بمانیم و لحظه تولد مهر را ببینیم. 

در روزگار غارنشینی، مردم از تجربیات خود روایت می‌کردند، بعدها روایت همین تجربیات، شد داستان. برای همین یلدا را شب قصه هم می‌گویند.  شعرخوانی یکی دیگر از ویژگی‌های این شب است. حافظ با ظهور خود در قرن هشتم هجری و شهرت در میان خاص و عام به فرهنگ یلدا اضافه شد. همگان دور سفره بیدار می‌نشینند، شعر و آواز می‌خوانند و قصه و حکایت تعریف می‌کنند تا سپیده برسد و مهر را ملاقات کنند. به همین دلیل به یلدا گاهی شب قصه و گاهی جشن امید می‌گوییم.

به ناامیدی از این در مرو بزن فالی 

تفأل به حافظ شیرین‌سخن، یکی از سنت‌های زیبای شب یلداست. 

یلدا عمری به درازای تاریخ دارد اما ظهور حافظ در قرن هشتم هجری بود. چگونه است که حافظ به سفره یلدا راه پیدا می‌کند؟ پیش از حافظ، ایرانیان این شب را با کدام سخنور نامی جشن می‌گرفتند؟

دکتر شهریار شاهین دژی، استاد زبان و ادب فارسی می‌گوید: تا قبل از قرن هشتم هجری، فقط شاهنامه خوانی و نقالی مرسوم بود اما با ظهور حافظ، تفأل به دیوان او جزو برنامه‌های ویژه این شب شد. حافظ، شاعر خاص و عام است که با کمترین تعداد ابیات یعنی نزدیک به پنج‌هزار بیت در میان مشهورترین سخنوران به بالاترین قله‌ها دست پیدا می‌کند. اشعار حافظ فرازمانی، فرا موضوعی و فرا مکانی است.

هنر حافظ این است که هر کس با هر مقام و موقعیتی به او مراجعه کند از زبانش حرفی برای شنیدن دارد. بسیاری از سخنوران، تفأل را فقط با دیوان حافظ روا می‌دانند. 

پیشینه پیدایش یلدا 

دکتر محمد رسولی، استاد زبان و ادب فارسی و شاهنامه‌پژوه درباره پیشینه جشن یلدا و اشاره به آن در شاهنامه می‌گوید: کسی به درستی نمی‌داند جشن یلدا از چه زمانی آغاز شد؛ یعنی شما هرچه در تاریخ جستجو کنید اثری از آن نمی‌یابید. اما به دوران خیلی کهن برمی‌گردد.

آنچه موجب حیرت می‌شود این است که پیشینیان ما از کجا می‌دانستند درست در این شب، زمین در حالتی نسبت به خورشید قرار می‌گیرد که از فردای آن روز، لحظه‌ای بیشتر به زمین می‌تابد!

در واقع چهار جشن بزرگ ایرانی که به ترتیب عبارتند از نوروزگان، تیرگان، مهرگان و یلدا، ریشه در اخترشناسی و نشان از دانش پیشرفته نجومی در دوران کهن پیش از باستان دارند.

ایرانیان در آن زمان می‌دانستند که دو انقلاب داریم و دو تعادل؛ نوروزگان از لحظه تحویل سال، تعادل اول، تیرگان در  اول تیر، بلندترین روز سال (انقلاب تابستانی)، مهرگان در اول مهر، تعادل دوم و یلدا بلندترین شب سال (انقلاب زمستانی) است.

در تعادل اول و دوم، شب و روز برابرند. در انقلاب تابستانی، روزها کوتاه‌تر و در انقلاب زمستانی، روزها بلندتر می‌شوند. 

رسولی می‌افزاید: گاهی حتی برخی بزرگان به غلط و اشتباه، یلدا را یک واژه سریانی می‌نامند، در صورتی که چنین نیست و یلدا یک واژه ایرانی به شمار می‌آید که از زبان فارسی به دیگر زبان‌ها 
رفته است. 

اما آیا در شاهنامه اشاره‌ای به یلدا شده است؟ حکیم طوس می‌فرماید: 

شب اورمزد آمد و ماه دی 
ز گفتن بیاسای و بردار می 

این تنها بیتی در شاهنامه است که اشاره به یلدا دارد. در این تک‌بیت، فردوسی بزرگ می‌فرماید در این شب (یلدا) دست از کار و کوشش بردار و به جشن و سرور بپرداز.

شب زایش خورشید

یکی از رسوم کهن ایرانیان در شب یلدا آتش‌افروزی است.

دکتر رسولی می‌گوید: به باور نیاکان ما یلدا شب زایش خورشید است، برای کمک و یاری رساندن به خورشید در این شب آتش‌های بزرگ می‌افروختند و تا طلوع دوباره خورشید در کنار آتش‌های افروخته به جشن و شادی می‌پرداختند. آتش گرمابخش بود و در کنار آن، روح و جانشان تازه می‌شد. 

هنوز هم در بسیاری از شهرها و ولایات، مراسم آتش‌افروزی برگزار می‌شود. تا همین ۶۰ـ۵۰ سال پیش به گفته محققان بر بالای کوه‌های تهران نیز آتش‌افروزی می‌کردند.

اگر در آن زمان مثل امروز ماهواره وجود داشت، فلات ایران را در شب یلدا به‌گونه‌ای نشان می‌داد که از تمامی نقاط این سرزمین پهناور به آسمان نورافشانی می‌کند.