خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها-مرضیه ولی پور: بلندترین شب سال در دامن کوه‌های سرافراز زاگرس رنگی دیگر به خود می‌گیرد زیرا «شب چله یا شب یلدا» در استان کهگیلویه و بویراحمد تنها یک آئین گذران نیست بلکه تجلی‌گاهی است از فرهنگ غنی، همبستگی اجتماعی و میراث نسل‌های پیاپی مردمانی که قرن‌ها است در این خطه با طبیعت خویشاوندی عمیقی برقرار کرده‌اند.

با فرارسیدن آخرین روز پاییز خانه‌های شهری و روستایی این استان از یاسوج تا سی‌سخت و از دهدشت تا باشت آماده میزبانی از دیربازترین جشن اقلیم ایران می‌شوند.

این آئین کهن در بستر جغرافیایی و فرهنگی کهگیلویه و بویراحمد علاوه بر حفظ عناصر مشترک ملی با جلوه‌های محلی و قومی نیز درآمیخته و هویتی منحصربه‌فرد یافته است.

نقش کهگیلویه و بویراحمد در حفظ سنن ایران

حسین سپیدنامه استاد دانشگاه یاسوج در گفتگو با خبرنگار مهر با تشریح آئین‌های ویژه شب چله در استان کهگیلویه و بویراحمد و ریشه‌های عمیق تاریخی این جشن، گفت: این استان سهم بزرگی در حفظ سنن ایران باستان دارد زیرا مردمان این خطه به دلیل آشنایی با ادبیات کهن و شاهنامه همواره از مراسمی مانند شب چله استقبال کرده‌اند و این شب بهانه‌ای برای دورهمی هایی بود که علاوه بر پاسداشت رسوم نقش مهمی در تصمیم‌گیری‌های جمعی نیز داشت.

وی افزود: در این استان شب یلدا به طور خاص شب چله نامیده می‌شود و چله به چهل روز ابتدایی زمستان اشاره دارد که مردم محلی به خوبی با زمان‌بندی آن آشنا بودند.

این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه در این شب بزرگان در دورهمی به نوه‌ها و فرزندان هدیه می‌دهند، بیان کرد: در جامعه سخاوتمند عشایر علاوه بر پول، طلا و لباس هدایایی مانند گوسفند و بز نیز داده می‌شد.

پیشینه تاریخی از آئین مهر تا هفت‌هزار سال قبل

سپیدنامه در خصوص پیشینه تاریخی یلدا به نظرات مورخان و پژوهشگران اشاره کرده و گفت: برخی مانند ابوریحان بیرونی و هاشم رضی آئین یلدا را با آئین مهر ایرانیان مرتبط می‌دانند و آن را جشن تولد خورشید می‌خوانند و برخی پژوهشگران حتی پیشینه آن را به هفت هزار سال قبل می‌رسانند.

وی با اشاره به نقش بنیادین تمدن‌های ایران و بین‌النهرین، ادامه داد: شب یلدا ارتباط مستقیمی با مسئله زیست انسان، افزایش رزق و روزی و آشنایی با چرخه زمان دارد که کوتاه‌تر شدن شب‌ها از این زمان به بعد، تأثیر مستقیم بر رشد گیاهان و باروری زمین دارد و به احتمال زیاد این جشن دست‌کم از دوره‌های ایلامی و هخامنشی وجود داشته است.

استاد دانشگاه یاسوج به نقل از ابوریحان بیرونی افزود: ابوریحان از اول دی به عنوان خرم روز یاد می‌کند و توصیف می‌کند که پادشاه در این روز با کشاورزان همنشین می‌شد و این تأییدی بر ارتباط این جشن با کشاورزی و احترام به زنجیره رزق و روزی است.

شب‌نشینی‌های خانوادگی با قصه‌های سینه به سینه

وی در خصوص نحوه برگزاری این مراسم در گذشته گفت: شکل این مراسم کاملاً سنتی و خانوادگی بوده و پذیرایی با آجیل مخصوص محلی متشکل از «بنه کوهی، کلخونگ و گندم برشته» بود.

سپیدنامه با بیان اینکه شب چله و نوروز برای گرامی داشت ارزش‌های انسانی مانند دیدار با نزدیکان، ایجاد شادی و همدلی هستند، تاکید کرد: در این شب بزرگ‌ترها به حافظ‌خوانی، شاهنامه‌خوانی و به ویژه نقل مَتَل و قصه‌های محلی می‌پرداختند.

کمبود منابع مکتوب محلی و انتقال سینه‌به‌سینه

این پژوهشگر در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه قدیمی‌ترین منابع محلی اشاره‌کننده به این آئین چه هستند، گفت: متأسفانه منابع مکتوب تاریخی به صورت مفصل به آداب و رسوم مردمان این منطقه نپرداخته‌اند و بیشتر دانسته‌های ما حاصل تجربیات و روایت‌های شفاهی است که از پدربزرگ‌ها و مادربزرگ‌ها در دوران پهلوی به ما رسیده است.

مصرف‌گرایی اصالت شب چله کهگیلویه و بویراحمد را تهدید می‌کند

کارشناس تبلیغات و بازاریابی گردشگری اداره‌کل میراث فرهنگی کهگیلویه و بویراحمد هم در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به ریشه‌های عمیق آئین شب چله در فرهنگ این استان، گفت: تجمل‌گرایی و فردگرایی شهری در حال خالی کردن محتوا و اصالت این گردهمایی کهن است.

علی‌اکبر پاک افزود: شب چله در این دیار تنها یک جشن نبوده بلکه آئینی است که با فرهنگ مهمان‌نوازی و هم‌بستگی قبیله‌ای و خانوادگی عجین شده است و گردهمایی در خانه بزرگان، نشستن دور کرسی یا آتش، قصه‌گویی پیران با لهجه لری و تناول خوراکی‌های بومی چون کدو، نان کل‌کو، ترول‌دو و آش کارده از ارکان این شب به‌شمار می‌رود.