به گزارش خبرنگار مهر، در نهمین همایش زیست‌فناوری دانشگاه تربیت مدرس پنل تخصصی زیست دارویی از نوآوری تا حکمرانی سلامت، حسین نادری‌منش عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس، با اشاره به تجربه خود در مدیریت دانشگاهی و سیاست‌گذاری علمی، بر لزوم اصلاح ساختار حکمرانی علم تأکید کرد و گفت: در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته، مثلث دولت، دانشگاه و صنعت شکل منسجمی دارد، در حالی که در کشور ما این پیوند هنوز به‌درستی برقرار نشده است.

وی افزود: دانشگاه‌ها باید متناسب با نیازهای واقعی کشور بازطراحی شوند و مسیر آموزش عالی به‌گونه‌ای اصلاح شود که خروجی آن، نیروی انسانی آماده ورود به بازار و حل مسئله باشد، نه صرفاً تولید مقاله.

لزوم پوست‌اندازی پژوهشگاه‌ها

در ادامه، فروزنده محجوبی سرپرست پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و زیست فناوری با اشاره به نقش تاریخی پژوهشگاه‌هایی مانند رازی و پاستور در توسعه سلامت کشور، تأکید کرد: پژوهشگاه‌های دولتی نیازمند یک پوست‌اندازی جدی هستند و باید از مدل‌های سنتی فاصله بگیرند. امروز دیگر صرف پژوهش یا آموزش کافی نیست و پژوهشگاه‌ها باید به سمت اثرگذاری اقتصادی و اجتماعی حرکت کنند.

وی با انتقاد از وضعیت حکمرانی در زیست‌فناوری کشاورزی گفت: اگرچه از نظر دانش، نیروی انسانی و شرکت‌های فناور ظرفیت‌های بالایی در کشور وجود دارد، اما چالش‌های جدی در حوزه تنظیم‌گری و سیاست‌گذاری مانع تجاری‌سازی دستاوردها شده است؛ موضوعی که موجب ناامیدی پژوهشگران و توقف مسیر نوآوری می‌شود.

زیست‌فناوری کشاورزی؛ فاصله معنادار فناوری و حکمرانی

در بخش دیگری از پنل تخصصی همایش زیست‌فناوری، مصطفی قانعی رئیس پنل اختصاصی زیست دارو، با اشاره به وضعیت زیست‌فناوری کشاورزی در کشور گفت: اگرچه ایران در حوزه زیست‌فناوری سلامت عقب‌مانده نیست، اما در بخش کشاورزی با چالش‌های جدی مواجه‌ایم؛ به‌گونه‌ای که نوآوری‌ها به‌سختی پذیرفته می‌شوند و ظرفیت‌های دانش‌بنیان این حوزه آن‌طور که باید به کار گرفته نشده‌اند.

وی با طرح این پرسش از مسئول پژوهشگاه بیورتکنولوژی کشاورزی که «گیر اصلی توسعه زیست‌فناوری کشاورزی در کدام بخش از ساختار اجرایی و سیاست‌گذاری است»، تأکید کرد: حتی در مواردی مانند تولید پنبه تراریخته نیز شاهد نبود حمایت مؤثر از سوی دستگاه‌های متولی بوده‌ایم؛ در حالی که این فناوری‌ها می‌توانستند نقش مهمی در ارتقای بهره‌وری و امنیت غذایی کشور ایفا کنند.

در ادامه، پژمان آزادی، قائم‌مقام پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی در امور فناوری، در پاسخ به این پرسش با اشاره به مقاومت‌های ساختاری در پذیرش فناوری‌های نوین اظهار کرد: یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زیست‌فناوری کشاورزی در کشور، مقاومت جدی در حوزه پذیرش فناوری و تنظیم‌گری است؛ موضوعی که سال‌هاست پژوهشگران و شرکت‌های فناور را با مشکل مواجه کرده است.

وی افزود: با وجود آنکه دستاوردهای قابل‌توجهی در حوزه‌هایی مانند کشت بافت گیاهی به دست آمده و امروز بیش از ۸۰ شرکت فعال در این حوزه در کشور فعالیت می‌کنند، اما در سطح حکمرانی و سیاست‌گذاری با مشکلات جدی روبه‌رو هستیم. دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها محصول تولید کرده‌اند و شرکت‌ها نیز این محصولات را وارد بازار کرده‌اند، اما خلأهای تنظیم‌گری مسیر توسعه را متوقف کرده است.

قائم‌مقام پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی با انتقاد از وضعیت نظام مجوزدهی در بخش کشاورزی تصریح کرد: در حالی که برای ساده‌ترین فعالیت‌های اقتصادی الزام به اخذ مجوز وجود دارد، کشت‌های گسترده باغی بدون ضابطه و نظارت انجام می‌شود؛ مسئله‌ای که به گسترش میوه و سبزی‌های آلوده، هدررفت منابع آب و خسارت‌های اقتصادی سنگین منجر شده است.

به گفته وی، برآوردها نشان می‌دهد سالانه حدود سه میلیارد دلار خسارت اقتصادی و بیش از سه میلیارد مترمکعب هدررفت آب ناشی از نبود حکمرانی مؤثر در این بخش به کشور تحمیل می‌شود؛ در حالی که تدوین یک آئین‌نامه یا بخشنامه در معاونت باغبانی وزارت جهاد کشاورزی می‌تواند بخش مهمی از این چالش‌ها را برطرف کند.

آزادی همچنین با اشاره به حوزه‌های پیشرفته‌تر زیست‌فناوری کشاورزی گفت: در بخش‌هایی مانند مهندسی ژنتیک، با وجود تولید محصولات آماده تجاری‌سازی در حوزه‌هایی نظیر سیب‌زمینی، برنج و دانه‌های روغنی، همچنان با موانع جدی صدور مجوز مواجه‌ایم؛ این در حالی است که کشور سالانه میلیاردها دلار واردات محصولات مشابه دارد.

وی تأکید کرد: محدودیت حتی برای انجام تحقیقات در محیط‌های کنترل‌شده، انگیزه پژوهشگران را کاهش داده و امید به تجاری‌سازی دستاوردهای علمی را تضعیف کرده است؛ در حالی که از نظر نیروی انسانی و توان علمی، کشور کمبودی در این حوزه ندارد.

پیوند دانشگاه و صنعت؛ تجربه‌ای از دل زیست‌فناوری دارویی

مهندس صفاریان معاون توسعه و تحقیق یک شرکت دارویی به تشریح تجربه عملی پیوند دانشگاه و صنعت در حوزه زیست‌فناوری پرداخت و گفت: بخش قابل‌توجهی از نیروهای کلیدی این شرکت، فارغ‌التحصیلان دانشگاه تربیت مدرس هستند و نقش مهمی در توسعه محصولات زیست‌فناورانه ایفا می‌کنند.

وی با اشاره به تولید داخلی فاکتور هفت تصریح کرد: تولید این دارو در داخل کشور موجب شده نیاز بیماران به داروی وارداتی به‌طور کامل تأمین شود و حتی امکان صادرات به کشورهای دیگر نیز فراهم آید. این دستاورد، نتیجه سال‌ها تلاش شبانه‌روزی پژوهشگران و متخصصانی است که از دل دانشگاه‌ها وارد صنعت شده‌اند.

به گفته او، اگرچه محدودیت‌هایی در حوزه قیمت‌گذاری، رگولاتوری و تأمین مالی وجود دارد، اما بدون تحقیق و توسعه مؤثر که ریشه در دانش آکادمیک و تجربه صنعتی دارد، تولید محصولات رقابت‌پذیر در بازار امکان‌پذیر نیست.

دانشگاه نسل سوم و چهارم؛ فراتر از مقاله

در بخش پایانی این پنل، جواد مولی رئیس مرکز تحقیقات و توسعه زیست فناوری با اشاره به اصلاح نظام ارزیابی اعضای هیئت علمی اظهار کرد: تا زمانی که ارتقا و ترفیع اعضای هیئت علمی صرفاً بر اساس چاپ مقاله باشد، تحقق دانشگاه نسل سوم و چهارم ممکن نخواهد بود.

وی افزود: با تغییر سبد امتیازدهی و افزودن شاخص‌هایی مانند تجاری‌سازی، کارآفرینی، شبکه‌سازی و همکاری با صنعت، تلاش شده مسیر جدیدی برای پیوند دانشگاه با جامعه و اقتصاد دانش‌بنیان ایجاد شود؛ مسیری که در نهایت به اشتغال‌زایی و حل مسائل واقعی کشور منجر خواهد شد.