به گزارش سلامت نیوز به نقل از اعتماد، حدود 600 هزار بیمار تحت درمان با شربت تریاک (تنتور اپیوم) به ابزار تسویه‌حساب ستاد مبارزه با موادمخدر و وزارت بهداشت تبدیل شده‌اند. دلیل این تسویه‌حساب، ابهام در نیاز واقعی و مصرف سالانه داروهای مخدر است که وزارت بهداشت، حداقل طی دو دهه اخیر از پاسخ شفاف به این ابهام طفره رفته و ستاد مبارزه با مواد مخدر هم در اقدام متقابل، توزیع تریاک مورد نیاز کارخانه‌های داروسازی را به بهانه کاهش کشفیات تریاک، کم کرده است.

 صاحبان مراکز ترک اعتیاد که طی یک ماهه اخیر، آخرین سهمیه شربت تریاک‌شان را از دانشگاه‌های علوم پزشکی گرفته‌اند، می‌گویند که از اول دی ماه که حتی یک قطره شربت تریاک به دست‌شان نمی‌رسد، 600 هزار بیمار، سرنوشت بسیار تلخی خواهند داشت؛ تعدادی از این بیماران، به بازار سیاه پناه می‌برند تا محلولی به اسم شربت تریاک با قیمت‌های 3 و 4 و 6 میلیون تومانی بخرند، تعداد خیلی زیادتری دوباره مصرف مواد را از سر می‌گیرند و تعداد بسیار کمی، می‌پذیرند که با داروهای جایگزین مثل متادون و بوپرونورفین، درمانی دشوارتر را آغاز کنند. 

چرا تسویه‌حساب؟ 

طبق قانون، تولید انواع دارو و ازجمله، داروهای مخدر و تحت کنترل، زیرنظر وزارت بهداشت است و طبق قانون، وزارت بهداشت تنها نهادی در کشور است که می‌تواند در هر زمان از سال به ستاد مبارزه با موادمخدر به عنوان مسوول نگهداری اموال با منشا قاچاق مواد و ازجمله کشفیات تریاک، درخواست بدهد و ماده اولیه برای تولید داروهای مخدر دریافت کند.

در دو دهه اخیر، وزارت بهداشت که یکی از اعضای کمیته درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر است، هیچ‌گاه گزارش شفافی از میزان واقعی داروی موردنیاز برای درمان بالینی و ترک اعتیاد ارایه نداده و فقط به این بسنده کرده که سالانه حداقل 500 تن تریاک خالص لازم است تا هم داروی بالینی و هم داروی ترک اعتیاد تولید شود ولی هنوز، هیچ کدام از مقامات کشور نمی‌دانند که سالانه چه مقدار داروی مخدر، برای کدام مصارف، برای چه تعداد بیمار موردنیاز است و همین بی‌جواب ماندن‌ها سببی بوده که از ابتدای امسال، جرقه تسویه‌حساب را روشن کرده اگرچه که مسوولان ستاد مبارزه با موادمخدر و وزارت بهداشت، هیچ تایید مستقیم و صریحی بر این تسویه‌حساب ندارند و در اذهان عمومی، خود را همکار و همیار و همراه معرفی می‌کنند و حتی دبیرکل ستاد مبارزه با موادمخدر، کاهش کشفیات تریاک را دلیل اصلی چالش تولید داروهای مخدر طی 8 ماهه اخیر می‌داند.

رگه تردید در خلوص این همراهی‌ها و همکاری‌ها، درخواستی است که وزارت بهداشت، اواخر پارسال و در آغاز سال میلادی 2025 برای هیات بین‌المللی کنترل موادمخدر INCB فرستاد و سفارش چندین تن تریاک با منشا قانونی داد. در این 5 ماهی هم که پشت سر گذاشتیم، وزیر بهداشت چند بار بر ضرورت کشت خشخاش برای تامین مواد اولیه موردنیاز تولید داروهای مخدر تاکید کرده ولی هر بار، مسوولان ستاد مبارزه با موادمخدر با یک توجیه جدید با کشت خشخاش مخالفت کرده‌اند.

توقف 33 ماهه فعالیت سامانه «آیداتیس» با دستور معاون درمان وزارت بهداشت، از دیگر دلایلی بوده که ستاد مبارزه با مواد مخدر را به تسویه‌حساب با نهاد متولی سلامت مصمم کرده چون این سامانه، تنها محل ردیابی نسبتا دقیق توزیع داروهای ترک اعتیاد بود و تمام داروهای ترک اعتیاد، براساس کد ملی بیماران دریافت‌کننده دارو، در این سامانه ثبت می‌شد ولی از ابتدای سال 1402، معاون درمان دولت سیزدهم، فعالیت این سامانه را متوقف کرد و طی 33 ماه اخیر، معلوم نیست که داروهای ترک اعتیاد، در کدام محل و برای چه افرادی توزیع شده است.

انحصار صادرات داروهای ترک اعتیاد توسط یک شرکت دارویی و صدور مجوزهای ممهور به امضای رییس سازمان غذا و دارو برای صادرات بیش از 180 میلیون عدد قرص ترامادول، بوپرونورفین، متادون و 250 هزار شیشه شربت تریاک در فاصله بهمن پارسال تا شهریور امسال، آخرین محرک‌ها برای این تسویه‌حساب بوده و البته که در این غائله که هنوز پشت‌پرده‌های بسیار دارد، باز هم مردم عادی تلفات  دادند  و بس. 

محلولی با برچسب «شربت تریاک» و آلوده به متادون 

صبح سه‌شنبه، ده‌ها درمانگر و صاحب مرکز ترک اعتیاد، مقابل ساختمان وزارت بهداشت تجمع کردند و خواستار تامین شربت تریاک شدند. از حدود یک ماه قبل، سهمیه شربت تریاک مراکز ترک اعتیاد در استان‌های اصفهان، کرمان، گلستان، قطع شده یا به نصف کاهش پیدا کرده و دانشگاه‌های علوم پزشکی پایتخت هم حدود دو هفته قبل به مراکز تحت پوشش خود گفته‌اند که از اول دی ماه، از شربت تریاک خبری نیست.

دانشگاه علوم پزشکی ایران، از سه هفته قبل، سهمیه هرمرکز ترک اعتیاد را از 260 شیشه به 15 شیشه کاهش داده و دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی به صاحبان مراکز تحت پوشش گفته که از اول دی ماه، شربت تریاک توزیع نخواهد شد. در شهرهای زاهدان و مشهد و یزد هم وضع همین است و یکی از درمانگران اعتیاد در زاهدان، می‌گوید که دانشگاه علوم پزشکی زاهدان سهمیه شربت تریاک برای مراکز ترک اعتیاد را به نصف کاهش داده و به مراکز اعلام کرده که باید از تعداد بیماران تحت پوشش با این دارو کم کنند. تصویری از نامه رییس نظام پزشکی استان یزد برای خبرنگار «اعتماد» ارسال شده که نشان می‌دهد قرار است به زودی سهمیه شربت تریاک مراکز ترک اعتیاد این استان هم، کم یا به‌ طور کامل قطع شود. 

بیتا میرزایی؛ رییس انجمن صنفی مراکز درمان اعتیاد خراسان رضوی و نایب‌رییس کانون کشوری درمانگران اعتیاد، می‌گوید که از یک ماه قبل، سهمیه شربت تریاک در مراکز ترک اعتیاد به کمتر از نصف رسیده و دانشگاه علوم پزشکی استان هشدار داده که تا چند روز آینده، همین  سهمیه به  صفر می‌رسد. 

یک منبع آگاه در وزارت بهداشت،  می‌گوید که قرار است آیین‌نامه‌های درمانی تغییر کند و شربت تریاک از فهرست داروهای ترک اعتیاد حذف شود. این منبع آگاه می‌گوید که این حرف، فعلا در حد پیشنهاد است چون طبق قانون، تمام تغییرات در روند درمان اعتیاد باید در کمیته درمان ستاد مبارزه با مواد مخدر مطرح شده و به شرط موافقت اعضای این کمیته، تصویب و اجرا شود که هنوز هم این پیشنهاد به اتاق کمیته درمان نرسیده است. این منبع آگاه، به «اعتماد» می‌گوید که دلیل اعتراض درمانگران اعتیاد، از دست دادن سود حاصل از درمان با شربت تریاک بوده و این اعتراض هم به جایی نخواهد رسید. درمانگران اعتیاد، شاید به خشنودی از سودی که از توزیع شربت تریاک نصیب‌شان می‌شود، معترف نباشند ولی بابت آینده بیمارانی که از اول دی ماه، نمی‌دانند درد خماری‌شان را چطور درمان  کنند،  نگرانند. 

محمدصادق شیرازی که پزشک عمومی و مسوول فنی یک مرکز ترک اعتیاد در شهر تهران است، از پیشنهاد بعضی از دانشگاه‌های علوم پزشکی می‌گوید که به صاحبان بعضی مراکز ترک اعتیاد گفته‌اند به جای شربت تریاک، متادون در اختیارشان خواهند گذاشت. ولی آیا تمام بیماران معتاد، گزینه مناسبی برای دریافت متادون هستند؟ شیرازی در جواب این سوال می‌گوید: «هر مرکز ترک اعتیاد، در هر نوبت کاری می‌تواند 50 بیمار برای درمان با شربت تریاک داشته باشد و تا یک ماه قبل، هر مرکز ترک اعتیاد با 50 بیمار، برای 75 روز، سهمیه‌ای معادل 260 شیشه 250 میلی لیتری شربت تریاک از دانشگاه علوم پزشکی تحویل می‌گرفت.

تعرفه پرداختی بیمار هم، حدود یک میلیون و 600 هزار تومان برای دوره درمان یک ماهه بود که البته هیچ بیماری در طول روز کمتر از 9 سی‌سی و بیشتر از 18 سی‌سی دارو نمی‌گیرد. شربت تریاک، متادون و بوپرونورفین، زیرمجموعه داروهای جایگزین اپیوییدی هستند یعنی فقط معتادان وابسته به مشتقات تریاک می‌توانند با متادون یا بوپرونورفین یا شربت تریاک تحت درمان قرار بگیرند. مسوول فنی هر مرکز، با بررسی میزان مصرف و شدت اعتیاد بیمار تشخیص می‌دهد که این بیمار با کدام یک از داروهای ترک اعتیاد درمان شود. تعدادی از بیماران ما، وابسته به کنگره 60 هستند که تنها روش درمان این بیماران، شربت تریاک است. غیر از اینها، اغلب بیماران تحت درمان با شربت تریاک، افراد سالمندی هستند که شربت تریاک بر اساس وضعیت جسمی و سن‌شان، آسیب کمتری ایجاد می‌کند ولی بیماری که تزریق هرویین داشته یا در درمان پرهیز مدار ناموفق بوده باید با  متادون درمان شود.» 

شیرازی آینده پیش روی 600 هزار بیمار تحت درمان با شربت تریاک بعد از قطع کامل سهمیه این دارو در مراکز ترک اعتیاد را این‌ طور پیش‌بینی می‌کند: «خیلی از بیماران، دوباره به بازار قاچاق برمی‌گردند. همین حالا هم بیماران من می‌گویند که تریاک را با الکل و آب مخلوط می‌کنند و شربت تریاک می‌سازند ولی آیا چه تضمینی هست که الکلی که می‌گیرند، متانول نباشد و چه تضمینی هست که تریاکی که از مواد فروش می‌خرند، خالص و فاقد سرب و ناخالصی باشد و اصلا بیمار  از کجا  بداند که چه  مقدار از این محلول دست ساز نامطمئن خانگی مصرف کند وقتی دیگر مراجعه‌ای به مرکز ترک اعتیاد ندارد؟ بیماران من از همین حالا دچار استرس شده‌اند و تعدادی شان حتی مصرف موادشان را شروع کرده‌اند.» 

تعدادی از بیماران این پزشک عمومی برایش از خرید و فروش شربت تریاک در بازار سیاه خبر آورده‌اند آن هم با قیمت‌های چند برابر تعرفه دولتی. 

 «یکی از بیمارانم گفت که هر شیشه شربت تریاک، با قیمت حدود دو میلیون و 500 هزار تومان تا 6 میلیون تومان در بازار سیاه خرید و فروش می‌شود و یک شیشه از همین دو میلیون و 500 هزاری‌ها خریده بود و مصرف کرده بود ولی وقتی در مرکز ترک اعتیاد، تست اعتیاد داد، نمونه متادونش مثبت شد. یعنی حدود 40 سی‌سی از شربت اصلی را با چای و موادی مثل متادون مخلوط کرده‌اند و به اسم شربت تریاک در بازار سیاه می‌فروشند. طبق گفته همکارانم، در تمام استان‌ها بازار سیاه شربت تریاک ایجاد شده و البته با بدترین وضع فعال است چون در زمانی که شربت تریاک در سیستم دولتی توزیع می‌شد، بازار سیاه هم از نظم خاص خودش پیروی می‌کرد ولی حالا، حتی معلوم نیست چه محلولی به دست بیمار می‌دهند.

در استان قم، بیمار با چاقو به مرکز ترک اعتیاد حمله کرده که شربت تریاک بگیرد و در استان لرستان هم پزشک مرکز ترک اعتیاد برای تحویل شربت تریاک با چوب تهدید شده است. دو روز قبل، یکی از بیمارانم که مرد سالمندی است و با چند سال مصرف شربت تریاک، به وضع آرام و متعادلی رسیده بود، با شنیدن خبر قطع دارو و احتمال دریافت متادون به جای شربت تریاک، از نگرانی و عجز به گریه افتاد. خانواده‌های بیمارانم نگرانند که سرنوشت اعضای خانواده چه خواهد شد و آیا دوباره فرزندان این خانواده‌ها قرار است شاهد گستردن منقل تریاک و تزریق  و دود کردن هرویین باشند؟»