شرق: مردم شیلی سرانجام سکوت خود را شکستند و با رأیی تاریخی، به هرج‌ومرج و کمونیسم «نه» گفتند؛ پیامی که لرزه بر اندام جریان‌های چپ در سراسر آمریکای لاتین انداخته است. این فقط یک پیروزی انتخاباتی نبود، بلکه رفراندومی بود برای بازپس‌گیری خیابان‌ها از تبهکاران و نجات اقتصاد از لبه پرتگاه.

شمارش آرا در شامگاه یکشنبه، حقیقتی را آشکار کرد که شاید برای بنگاه‌های نظرسنجی‌ لیبرال غافلگیرکننده بود، اما برای مردمی که زیر سایه ناامنی زندگی می‌کردند، کاملا پیش‌بینی‌پذیر به نظر می‌رسید. خوزه آنتونیو کاست، رهبر حزب جمهوری‌خواه و چهره‌ای که هیچ ابایی از بیان مواضع راست‌گرایانه خود ندارد، نزدیک به ۶۰ درصد آرا را از آنِ خود کرد. در سوی مقابل، ژانت خارا، رقیب کمونیست او، با فاصله‌ای تحقیرآمیز و کسب فقط ۴۰ درصد آرا، چاره‌ای جز پذیرش شکست نداشت.

این نتیجه، نمایانگر چرخش تند و قاطع کشور به سمت راست است؛ واکنشی طبیعی به سال‌ها سیاست‌گذاری چپ‌گرایانه که امنیت و رفاه را قربانی ایدئولوژی کرده بود. گابریل بوریک، رئیس‌جمهور چپ‌گرای فعلی که بسیاری او را نماد شکست سیاست‌های سوسیالیستی نسل جدید می‌دانند، به دلیل محدودیت‌های قانون اساسی که دوره‌های متوالی ریاست‌جمهوری را منع می‌کند، قادر به کاندیداتوری مجدد نبود.

میراث او، کشوری خسته و ناامید بود که حالا به دنبال منجی دیگری می‌گشت. ژانت خارا، عضو حزب کمونیست و نماینده ائتلاف حاکم «اتحاد برای شیلی»، با وجود تمام تلاش‌های تبلیغاتی، نتوانست مردم را متقاعد کند که ادامه مسیر فعلی به نفع کشور است. او پس از قطعی‌شدن شکست، در تلاشی برای حفظ ظاهر دموکراتیک، اذعان کرد: «دموکراسی با صدایی بلند و رسا سخن گفته است». خارا اعلام کرد که با رئیس‌جمهور منتخب تماس گرفته و برای خیر و صلاح شیلی برای او آرزوی موفقیت کرده است، اما این تعارفات دیپلماتیک نمی‌تواند تلخی شکست ایدئولوژیک چپ را پنهان کند.  کاست، پدر ۹ فرزند و کاتولیکی معتقد، هرگز عقاید خود را پنهان نکرده است.

او آشکارا تحسین خود را درباره ژنرال آگوستو پینوشه ابراز داشته؛ مردی که اگرچه چپ‌گرایان او را دیکتاتور می‌خوانند، اما کاست معتقد است پایه‌های توسعه اقتصادی مدرن شیلی را بنا نهاد. پینوشه که در سال ۱۹۷۳ طی کودتایی با حمایت سیا قدرت را به دست گرفت و به هرج‌ومرج دوران آلنده پایان داد، همواره خط قرمزی برای لیبرال‌ها بوده است؛ چرا‌که حکومت او را مسئول مرگ بیش از سه هزار مخالف سیاسی می‌شناسند.

اما کاست با شجاعت اعلام کرده که اگر پینوشه زنده بود، قطعا به او رأی می‌داد. سابقه کاست نشان می‌دهد که او حتی در دوران دانشجویی و در رفراندوم تاریخی ۱۹۸۸، برخلاف جریان غالب آن زمان، برای ابقای ژنرال در قدرت کمپین کرده بود. او توانست بر نگرانی‌ها درمورد حمایتش از دولت نظامی غلبه کند؛ دولتی که اگرچه کارنامه‌ای در نقض حقوق بشر داشت، اما معمار بازار آزاد شیلی بود. کاست البته تصریح کرده که از نقض حقوق بشر در دوران ۱۷‌ساله پینوشه حمایت نمی‌کند، اما مردم شیلی امروز نشان دادند که اولویت‌شان امنیت و نظم است، نه نبش قبر تاریخ.

پایان مماشات با جنایتکاران

مسئله امنیت، شاه‌کلید این انتخابات بود. شیلی که روزگاری امن‌ترین کشور آمریکای لاتین و الگوی ثبات محسوب می‌شد، در سال‌های اخیر به جولانگاه سارقان مسلح، آدم‌ربایان و قاتلان تبدیل شده است. این وضعیت، نتیجه مستقیم سیاست‌های تساهل‌گرایانه دولت‌های چپ بود که دست پلیس را بستند و به جنایتکاران جسارت دادند. اما کاست زبان دیگری دارد؛ او نگاه خبرسازی دارد و هوادارانش او را «قهرمان حق حمل سلاح» می‌دانند و با افتخار می‌گوید که یک هفت‌تیر پر در خانه نگه می‌دارد تا از خانواده‌اش محافظت کند. او در مانیفست انتخاباتی خود عهدی صریح با مردم بست: «مبارزه با جنایات سازمان‌یافته، احیای نظم و بازگرداندن حق زندگی بدون ترس به شهروندان شیلی».

این وکیل ۵۹‌ساله، هوادار سرسخت رویکرد «مشت آهنین» در حوزه امنیت است؛ مدلی که مشابه آن را نایب بوکله (نجیب بوقیله)، رئیس‌جمهور السالوادور با جنجال فراوان اجرا کرد و کشورش را از چنگال تبهکاران نجات داد. برنامه‌های کاست، رادیکال و عملیاتی هستند: اعزام ارتش به مناطق پرخطر برای سرکوب اراذل، ساخت دیوارهای مرزی مستحکم و تشکیل یک نیروی پلیس تخصصی که مستقیما از آژانس مهاجرت و گمرک ایالات متحده (ICE) الگوبرداری شده است.

این دقیقا همان زبانی است که مردم خسته از ناامنی می‌خواستند بشنوند. ژانت خارا وعده داده بود که بر قطع منابع مالی کارتل‌ها تمرکز کند، اما مردم دیگر حوصله وعده‌های بوروکراتیک و نرم را نداشتند؛ آنها اقدام قاطع می‌خواستند. الیزابت فرناندز، شهروند ۵۱‌ساله ساکن سانتیاگو، نمونه بخش بزرگی از جامعه است.

او با نگرانی از افزایش خشونت‌ها به وال‌استریت ژورنال می‌گوید: «دیدن آدم‌ربایی‌ها در تلویزیون من را می‌ترساند؛ چیزهایی که قبلا در برزیل و مکزیک عادی بود اما در شیلی نایاب. کاست می‌خواهد مهاجرت و ناامنی را کنترل کند و ما به کسی با دست محکم مثل او نیاز داریم». آمارهای مؤسسه ایپسوس نیز این واقعیت تلخ را تأیید می‌کند: ۶۳ درصد از مردم شیلی اکنون جرم و خشونت را دغدغه اصلی خود می‌دانند که پس از پرو، بالاترین نرخ در میان ۳۰ کشور مورد بررسی است. کاست در سخنرانی پیروزی خود در جمع هواداران پرشور، پیامی روشن فرستاد: «بدون امنیت، صلحی وجود ندارد. بدون صلح، دموکراسی معنایی ندارد و بدون دموکراسی، آزادی نیست». او با صدایی که امید را در دل‌ها زنده می‌کرد، وعده داد: «شیلی از جرم آزاد خواهد شد، از اضطراب رها می‌شود و از ترس خلاص خواهد شد».

مهاجرت و فروپاشی اجتماعی

مهاجرت، پاشنه‌آشیل دولت فعلی و برگ برنده کاست در این کارزار بود. طی دهه گذشته، چهره جمعیتی شیلی به شکل نگران‌کننده‌ای تغییر کرده است. این کشور با جمعیتی کمتر از ۲۰ میلیون نفر، میزبان دست‌کم نیم‌میلیون ونزوئلایی شده است که از جهنم اقتصادی ساخته دست نیکلاس مادورو و سوسیالیست‌ها در کشورشان گریخته‌اند. آمارهای سازمان همکاری و توسعه اقتصادی (OECD) نشان می‌دهد که ساکنان خارجی‌تبار که در سال ۲۰۱۰ فقط 2.1 درصد جمعیت را تشکیل می‌دادند، اکنون نزدیک به ۱۰ درصد جمعیت شیلی را شامل می‌شوند؛ یکی از بالاترین نرخ‌ها در آمریکای لاتین. بسیاری از شهروندان، افزایش ناگهانی جرائم خشن، سرقت‌های مسلحانه خودرو، آدم‌ربایی‌ها و تیراندازی‌های روزانه را مستقیما به هجوم مهاجران غیرقانونی و به‌ویژه باندهای ونزوئلایی نسبت می‌دهند.

مقامات رسمی نیز تأیید کرده‌اند که باندهای تبهکار که در پوشش مهاجران عادی وارد کشور شده‌اند، مسئول موج جدید خشونت هستند. باند مخوف «ترن د آراگوآ» که ریشه در ونزوئلا دارد، اکنون در خیابان‌های شیلی وحشت می‌آفریند. کاست در برخورد با این معضل، تعارف را کنار گذاشته است. او اعلام کرده که دولتش مهاجران فاقد مدارک قانونی را بازداشت و بلافاصله اخراج خواهد کرد. طرح‌های او شامل ساخت دیوارهایی به ارتفاع حدود پنج متر و حفر خندق‌هایی به عمق سه متر در مرزهای بیابانی شمالی با پرو و بولیوی است تا این گلوگاه‌های ورود غیرقانونی برای همیشه مسدود شوند. پیام کاست به مهاجران غیرقانونی صریح و بی‌رحمانه است: کسانی که هم‌اکنون به صورت غیرقانونی در کشور هستند، از حق کار، استفاده از خدمات عمومی و ارسال پول به کشورشان محروم خواهند شد. او اوایل امسال آب پاکی را روی دست همه ریخت: «شیلی دیگر بهشت غیرقانونی‌ها نخواهد بود. ما قرار نیست زندگی را برای آنها آسان کنیم؛ ما زندگی را برای‌شان غیرممکن خواهیم کرد».

خداحافظی با توهمات نئولیبرال‌ستیز

پیروزی کاست فقط یک تغییر سیاسی نیست، بلکه بازگشت عقلانیت اقتصادی به کشوری است که چپ‌گرایان قصد داشتند آن را به آزمایشگاه تئوری‌های شکست‌خورده خود تبدیل کنند. گابریل بوریک که در سال ۲۰۲۲ به قدرت رسید، با شعارهای پرطمطراق وعده داده بود مدل اقتصادی بازار آزاد شیلی را که میراث دوران پینوشه بود، در هم بکوبد و شیلی را به «گورستان نئولیبرالیسم» تبدیل کند. اما واقعیت این است که مردم شیلی رفاه و رشد اقتصادی را به شعارهای پوچ ترجیح دادند. تلاش‌های مکرر بوریک برای بازنویسی قانون اساسی و تغییر بنیادین ساختار کشور، با مخالفت قاطع و خردکننده رأی‌دهندگان در رفراندوم‌ها مواجه شد. رودولفو کارتر، سناتور منتخب حزب جمهوری‌خواه و از یاران نزدیک کاست، معتقد است تمرکز بر توقف مهاجرت غیرقانونی و جرم، کلید احیای اقتصادی است.

رشد اقتصادی شیلی که در دهه ۹۰ میلادی و تحت همان مدل به‌اصطلاح «نئولیبرال» سالانه بیش از شش درصد بود، در سال‌های اخیر به کمی بیش از دو درصد سقوط کرده است. استدلال کارتر ساده و منطقی است: «بدون امنیت در خیابان‌ها، بدون اطمینان و بدون آرامش، هیچ سرمایه‌گذاری صورت نمی‌گیرد. بدون سرمایه‌گذاری شغلی نیست و بدون شغل، پولی در جیب شهروندان نخواهد بود». برنامه اقتصادی کاست بر پایه اصول کلاسیک بازار آزاد استوار است: کاهش مالیات شرکت‌ها و حذف مقررات دست‌وپاگیر برای جذب سرمایه.

اتحاد استراتژیک

پیروزی کاست در شیلی، حلقه‌ای دیگر از زنجیره شکست‌های چپ در آمریکای لاتین است و نقشه ژئوپلیتیک منطقه را تغییر می‌دهد. پس از بولیوی که در ماه اکتبر شاهد پایان دو دهه حاکمیت سوسیالیست‌ها بود، اکنون شیلی نیز به اردوگاه راست پیوسته است. این تحولات، دونالد ترامپ و جمهوری‌خواهان آمریکا را صاحب متحدانی جدید و هم‌فکر در حیاط‌خلوت خود کرده است. واکنش‌ها به این پیروزی سریع و معنادار بود. مارکو روبیو، وزیر امور خارجه ایالات متحده، بلافاصله پیروزی کاست را جشن گرفت و گفت: «ما اطمینان داریم که شیلی اولویت‌های مشترک ما شامل تقویت امنیت عمومی، پایان‌دادن به مهاجرت غیرقانونی و احیای روابط تجاری را پیش خواهد برد». جنیفر پریبل، کارشناس علوم سیاسی دانشگاه ریچموند، معتقد است این پیروزی نویدبخش تقویت شبکه راست‌گرایان در سراسر قاره آمریکاست و کاست متحد طبیعی بعدی ترامپ خواهد بود.

کاست که قرار است در 11 مارس 2026 قدرت را در دست بگیرد، اکنون رهبری کشوری را برعهده خواهد داشت که نه‌تنها بزرگ‌ترین تولیدکننده مس جهان است، بلکه دومین تولیدکننده لیتیوم نیز محسوب می‌شود؛ فلزی که برای انرژی‌های تجدیدپذیر حیاتی است. این سومین تلاش کاست برای رسیدن به ریاست‌جمهوری بود. او در این دور، هوشمندانه از طرح مسائل اجتماعی تفرقه‌انگیز مانند مخالفتش با ازدواج همجنس‌گرایان و سقط جنین پرهیز کرد تا تمام تمرکز کمپین بر روی دغدغه اصلی مردم، یعنی امنیت و اقتصاد، باقی بماند. استراتژی او جواب داد و مردم شیلی نشان دادند که در زمان بحران، یک رهبر مقتدر را به شعارهای رنگارنگ ترجیح می‌دهند.