به گزارش سلامت نیوز به نقل از ایران، پزشکی هسته‎ای یکی از رشته‎های تخصصی است که با استفاده از مواد رادیو اکتیو که رادیو دارو نامیده می‎شود، در تشخیص و درمان بیماری‎های حوزه تصویربرداری، آزمایشگاهی و درمان به بیماران کمک می‎کند. حالا بیش از نیم قرن است که این رشته تخصصی رشد خوبی کرده و به گفته رئیس بخش پزشکی هسته‌ای بیمارستان شریعتی سالانه حدود یک میلیون بیمار برای تشخیص بیماری و درمان از خدمات پزشکی هسته‎ای استفاده می‎کنند. پیشرفت‌های کشور در حوزه پزشکی هسته‌ای، مردم را در دریافت خدمات بهتر و دقیق‌تر یاری می‎کند و مسیر ارتقای نظام سلامت را سرعت می‌بخشد.

هفته گذشته دکتر ظفرقندی، وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، با حضور در بیمارستان شریعتی تهران دستگاه سیکلوترون (شتاب‌دهنده حلقوی) مرکز پزشکی هسته‌ای را افتتاح کرد. بخش عمده خدمات کلیدی حوزه سلامت امروز بر پایه فناوری‌های پزشکی هسته‌ای استوار است و راه‌اندازی این دستگاه‌ها نقش مستقیمی در تشخیص دقیق و درمان بیماران دارد. با بهره‌برداری از این سیکلوترون، نیاز پت‌اسکن بیمارستان‌های دانشگاه علوم پزشکی تهران و مراکز درمانی اطراف تأمین می‌شود و این مراکز می‌توانند از رادیوداروی FDG تولید شده در این مرکز استفاده کنند. توسعه این زیرساخت‌ها نقش مهمی در تشخیص زودهنگام بیماری‌ها، بویژه سرطان‌ها و بهبود فرآیند درمان بیماران دارد.

زمانی که رشته پزشکی هسته‎ای وارد کشور شد، تعداد متخصصین آن، حدود سه نفر بود، اما اکنون بیش از 300 متخصص پزشک هسته‌ای در کشور وجود دارند که در مراکز پزشکی هسته‎ای اقدامات تشخیصی و درمانی را انجام می‎دهند. دکتر بابک فلاحی، رئیس بخش پزشکی هسته‌ای بیمارستان شریعتی تهران با اشاره به اینکه پزشکی هسته‎ای یک شاخه تخصصی از حوزه پزشکی است که در آن از پرتو داروها برای تشخیص و درمان بیماری‎ها استفاده می‎شود، می‎گوید: «این رشته تخصصی بیش از نیم قرن است که به ایران وارد شده و توسعه قابل توجهی پیدا کرده است. حالا روش‎های تشخیصی و درمانی که در این رشته مورد استفاده قرار گرفته در طول بیش از 50 سال گذشته توسعه و پیشرفت قابل قبولی پیدا کرده است و به تعداد زیادی پروسیجر(فرایندی که توسط پزشکان و تیم درمانی برای تشخیص، درمان، یا انجام عمل‌های پزشکی به کار می‌رود) تشخیصی و درمانی رسیدیم.»
رئیس بخش پزشکی هسته‌ای بیمارستان شریعتی تهران با اشاره به اینکه پزشکی هسته‎ای در رشته‌های مختلفی از نظر تشخیصی و درمانی کاربرد دارد، توضیح می‎دهد: «پزشکی هسته‎ای در تشخیص و درمان رشته‌ها و بیماری‎هایی مثل ناراحتی قلبی، روماتولوژی، بیماری‌های ارتوپدی، کلیه، غدد داخلی، ریه و... ورود کرده است. البته بیشترین کاربرد آن در قسمت تشخیص در بیماری‎های سرطانی و قلب است و در حوزه درمانی مربوط به بیمارهای سرطان نیز کاربرد دارد. کارهای درمانی دیگری هم در این حوزه انجام می‎شود، اما تعداد آن کمتر است.»

پذیرش روزانه 70 بیمار
برای درمان با پزشکی هسته‎ای

مرکز پزشکی هسته‌ای بیمارستان شریعتی یکی از قدیمی‎ترین مرکزهای پزشکی هسته‎ای در کشور است. او با اشاره  به این موضوع می‎گوید: «طبق مصوبه وزارت بهداشت، بیمارستان شریعتی قطب علمی پزشکی هسته‌ای کشور است و جزو مراکزی است که تربیت دستیار و دانشجوی‎‏های مختلف رشته‎های مرتبط را برعهده دارد. این بیمارستان یکی از بزرگ‌ترین بیمارستان‎ها از لحاظ تخت در حوزه پزشکی هسته‌ای هم محسوب می‎شود. درحال حاضر تعداد زیادی از بیماران سرطان تیروئید که به ید درمانی با ید رادیو اکتیو نیاز دارند، در این مرکز تحت درمان قرار گرفته‎اند. علاوه بر این بیماری، بسیاری از سرطان‌های دیگر مثل سرطان پروستات مقاوم به درمان متاستاتیک یا تومورهای بدخیم نورواندوکرین و متاستازهای استخوانی و سایر بدخیمی‎ها و... در این مرکز توسط پرتوداروهای درمانی قابل درمان هستند.»

دکتر فلاحی درباره پذیرش روزانه بیماران در بخش پزشکی هسته‎ای می‎گوید: «درمانگاهی در پزشکی هسته‎ای داریم که روزانه حدود 70 بیمار را پذیرش می‎کند و در بخش بستری هم به طور متوسط هر هفته حدود 45 بیمار پذیرش و بستری می‎شوند تا از درمان‌های مختلفی که برایشان توسط تیم مجرب پزشکی در نظر گرفته می‎شود، بهر‎ه‎مند شوند. در بخش تشخیص و درمان پروسیجرهای مختلفی داریم که مورد استفاده قرار می‌گیرند مثلاً برای مانیتورینگ درمان، استیجینگ بیماری (تعیین مرحله بیماری) و برای تعیین پیش آگهی بیماری یا تشخیص عود در مواردی که تومور مارکر بالا می‎رود یا شک عود وجود دارد، از دانش و ابزار پزشکی هسته‎ای استفاده می‎کنیم، اما به این معنا نیست که فقط پزشکی هسته‎ای برای این موارد استفاده می‎شود. ما روش‎های تصویربرداری رادیولوژی، روش‌های آندوسکوپی، برونکوسکوپی یا روش‎های تصویری دیگری هم برای تشخیص بیماری‎های بدخیم داریم و مورد استفاده قرار می‎گیرد.»

او درباره جایگاه ویژه پزشکی هسته‎ای نیز توضیح می‎دهد: «با وجود تمام روش‌های تشخیصی که گفتم در مرحله بعدی بیماری، سیر درمان، پاسخ به درمان و شک به عود، پزشکی هسته‎ای جایگاه ویژه‌ای دارد.» دکتر فلاحی درباره جایگاه پزشکی هسته‎ای ایران در دنیا می‎گوید: «پزشکی هسته‎ای به همان اندازه که دانش و متخصص نیاز دارد، وابسته به تکنولوژی و دستگاه هم است. اگر دستگاه‎ها و تجهیزات به‎روزی داشته باشیم، پابه پای دیگر کشورهای پیشرو در حوزه پزشکی هسته‎ای گام برمی‎داریم. در ایران مشکل دانشی نداریم بیشتر مشکلات‎مان در تأمین تجهیزات پیشرفته و گرانقیمتی است که این رشته به آن نیاز دارد.»

ایران همگام با کشورهای پیشرفته در تولید رادیو دارو

رادیو دارو ترکیبی است که از اتصال یک ماده دارویی به یک رادیوایزوتوپ ساخته می‌شود. رادیوایزوتوپ‌ها با توجه به ساختار اتمی خود پرتوهایی مانند آلفا، بتا و گاما آزاد می‌کنند که هرکدام ویژگی‌ها و میزان انرژی متفاوتی دارند و هر سه نوع پرتو در درمان بیماری‌ها کاربرد دارند. دکتر فلاحی درباره رایو دارو هم می‎گوید: «کشور ما همپای دیگر کشورها در زمینه رادیو دارو عمل می‎کند. رادیو داروهای ما توسط شرکت داخلی تأمین شده و از این نظر مشکل خاصی نداریم. عمده مشکل ما مربوط به تجهیزات و ابزارهای تخصصی مورد نیاز است. در بسیاری از مراکز ما این تجهیزات فرسوده شده‎اند، اما از نظر دانش و پرتوداروهایی که برای کارهای تشخیصی و درمانی مورد نیاز است، مشکلی نداریم. حتی می‎توان گفت، در بعضی زمینه‎ها در مرز دانش حرکت می‎کنیم. ایران جزو کشورهای تأمین شده در زمینه پزشکی هسته‎ای است و می‎توانیم خودمان را با کشورهای پیشرفته در این حوزه مقایسه کنیم.»

ضرورت به‌روزرسانی
تجهیزات پزشکی هسته‎ای

رئیس بخش پزشکی هسته‌ای بیمارستان شریعتی تهران با توجه به چالش‎های پیش‌روی پزشکی هسته‎ای توضیح می‎دهد: «در حوزه پزشکی هسته‎ای کمبودهایی از نظر مباحث فنی و مالی داریم. به عنوان مثال در اروپا یک دستگاه پزشکی هسته‌ای بیشتر از 9 سال کار نمی‎کند. اما درحال حاضر در کشورما دستگاه‌هایی داریم که بیش از 20 تا 30 سال کار می‎کنند. البته به خوبی نگهداری شده‎اند، اما بسیاری از این دستگاه‎ها به جایگزین و به‌روزرسانی نیاز دارند. این موضوع نیازمند سیاست‏‎گذاری منطبق است. وقتی تعرفه خدمات کاملاً کنترل شده و ناچیز باشد، نمی‎توان دستگاه پیشرفته و گرانی خریداری کرد، چون تأمین دستگاه‎ها و تجهیزات نیازمند اصلاح تعرفه خدمات است.»

90 درصد کاربرد رادیو داروFDG در بیماری سرطان است

در حال حاضر بخش عمده خدمات کلیدی حوزه سلامت، بر پایه فناوری‌های پزشکی هسته‌ای استوار است و به همین منظور چند روز پیش دستگاه سیکلوترون (شتاب دهنده ذره‌ای یا کارخانه تولید رادیودارو) مرکز پزشکی هسته‌ای بیمارستان شریعتی با هدف ارتقای تولید رادیوداروها و بهبود سطح تشخیص و درمان بیماران در تهران و سراسر کشور با حضور وزیر بهداشت به بهره‌برداری رسید. دکتر فلاحی دراین باره توضیح می‎دهد: «بیمارستان ما یکی از بخش‎های پزشک هسته‎ای کشور است که دستگاه سیکلوترون دارد که برای تولید رادیو دارو ضروری است. پت رادیو داروهای بسیاری دارد اما در رأس آن رادیو داروی FDG است و برای تصویربرداری پت اسکن مورد استفاده قرار می‎گیرد. 90 درصد کاربرد آن برای بیماری‎های سرطانی است، حدود 5درصد در بیماری‎های مغزی، 4 درصد در بیمارهای قلبی و حدود یک درصد هم در سایر بیماری‎ها کاربرد دارد اما بیشترین کاربرد آن در بخش بیماری‎های سرطان است.»
حدود 230 مرکز پزشکی هسته‎ای فعال در کشور داریم. رئیس بخش پزشکی هسته‌ای بیمارستان شریعتی تهران با بیان این موضوع می‎گوید: «سالانه حدود یک میلیون بیمار از خدمات تشخیصی و درمانی پزشکی هسته‎ای استفاده می‎کنند. پزشک هسته‎ای هم مثل هر روش تشخیصی دیگری روش درمانی است که می‎تواند جزو ابزارهای درمان و تشخیصی قرار بگیرد. مثلاً اگر صفر تا صد تشخیص را در نظر بگیریم، بخشی از این روند تشخیص و درمانی می‎تواند پزشکی هسته‎ای باشد. نبود یا انجام ندادن آن ممکن است، نقصی در کار تشخیص یا درمان بیماری ایجاد کند.»

کاربردهای غیرسرطانی پت اسکن

کاربرد بیشتر پت اسکن برای تشخیص سرطان‎هاست، اما در بیماری‎های دیگر هم کارایی دارد. او دراین‎باره می‎گوید: «از پت اسکن در تشخیص زوال عقل یا برای شناسایی کانون‎های صرع در بیماران که مقاوم به درمان هستند نیز استفاده می‌شود. برای بعضی از بیماری‎های نورودژنراتیو هم کاربرد دارد. یعنی در بیمارانی که در سلول‎های خاکستری مغز آسیب دیده‌اند هم می‎توان از پت اسکن استفاده کرد. در مورد قلب هم برای تشخیص قابلیت زنده ماندن عضله قلب بعد از سکته مغزی و سکته قلبی مورد استفاده قرار می‎گیرد. همچنین در بیماری‎های روماتولوژیک برای تشخیص التهاب فعال از التهاب غیرفعال در مریض درمان شده یا برای تشخیص التهاب فعال در دیواره عروق یا در مفاصل و... هم از پت اسکن استفاده می‎شود.»

برش

نایب رئیس انجمن رادیو انکولوژی ایران می‌گوید
کاربرد پزشکی هسته‎ای در درمان انواع بیماری

دکتر یاشا مخدومی نایب رئیس انجمن رادیو انکولوژی ایران درباره اهمیت توجه به پزشکی هسته‎ای در تشخیص و درمان بیماری‎ها می‎گوید: «انتهای قرن نوزدهم اشعه ایکس کشف شد، بعد از آن پیشگامان اولیه پرتوشناسی مطالعاتی انجام داده‎اند که به تدریج کاربردهای آن در تشخیص و درمان بیماری‌ها شناخته شد. بعدها با ساخت دستگاه‎های شتاب دهنده و مهندسی پیشرفته در اوایل قرن بیستم کم‎کم توانستند رادیو ایزوتوپ‎های (شکل ناپایدار یک عنصر شیمیایی) مختلف را بسازند و از آنها در درمان بیماری استفاده کنند.»

او با اشاره به اینکه رادیو داروها گاهی به شکل مستقیم به واسطه جذب اختصاصی که دارند، می‎تواند در بعضی بیماری‎ها تأثیرگذار باشند، توضیح می‎دهد: «اغلب پزشکان به شکل مشخص درباره کاربرد ید در درمان بیماری‎های تیروئید اعم از خوش‎خیم و بدخیم، پرکاری تیروئید، سرطان‎های تیروئید و تشخیص بیماری‎های آن اطلاعات دارند. مثلاً فسفر 32 در درمان بدخیمی‎های سرطان تخمدان، متاستازهای استخوانی شناخته شده است. همچنین رادیو اکتیوهای طبیعی مثل رادیوم 226 در درمان متاستازهای سرطانی کاربرد دارد.»

نایب رئیس انجمن رادیو انکولوژی ایران با اشاره به اینکه استفاده از این علم جدید در اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیست و یکم شروع شد، می‎گوید: «سازمان انرژی اتمی ایران و شرکت‎های وابسته به آن توانسته‎اند، رادیو داروهای مختلفی را تولید کنند که در تشخیص و درمان بیماری‎های سرطانی کاربرد بسیار دارند و متخصصین رادیو انکولوژی و متخصصین پزشکی هسته‎ای در مراکز دولتی و خصوصی و... از این درمان‎ها به طور روزمره برای بیماران استفاده می‎کنند. امیدواریم محدودیت‎های بین‌المللی که برای سازمان انرژی اتمی کشور ایجاد شده، کاسته شود تا این اقدامات بشردوستانه و خیرخواهانه در حوزه پزشکی هسته‎ای گسترش بیشتری پیدا کند تا کشورهای دیگر هم بتوانند از این دستاوردهای مهم ایران استفاده کنند.»دکتر مخدومی با بیان اینکه محصول نهایی پزشکی هسته‎ای برای کمک به مردم و بیماران است، توضیح می‎دهد: «تشخیص و درمان در این حوزه فقط مختص به بیماری سرطان نیست. این حوزه در تشخیص بسیاری از بیماری‎های دیگر هم دخیل است. به عنوان مثال، بیماری‎های عصب و عضله، بیماری‎های قلبی و عروقی که در این نوع بیماری برای تشخیص نارسایی قلبی از رادیوداروی تالیم-201 استفاده می‌شود یا دربیماری‎های استخوانی و روماتیسم بسیارکمک کننده است. به طورکلی داشتن سازمان انرژی اتمی فقط کاربرد نظامی نیست، بلکه قسمت‎های پزشکی در این علم اهمیت زیادی دارد، چون در سلامت جامعه مؤثر است.»