خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- رضا براتی*: آموزش و یادگیری مستمر، یکی از مؤثرترین ابزارهای کاهش تلفات و خسارات در حوادث صنعتی و شهری به شمار می‌رود و تجربه‌های سال‌های اخیر نشان می‌دهد که در کنار تمام تجهیزات فنی و مهندسی، آنچه بیش از همه بر نتیجه یک بحران اثر می‌گذارد، میزان آگاهی و آمادگی انسان‌هاست.

جامعه‌ای که آموزش دیده باشد نه‌تنها از بروز بسیاری از حوادث جلوگیری می‌کند بلکه در زمان وقوع بحران نیز می‌تواند نقش تعیین‌کننده‌ای در نجات جان‌ها ایفا کند و مشارکت مردمی در این میان، رکن اصلی تاب‌آوری شهری و صنعتی محسوب می‌شود.

بررسی حوادث مختلف در کشور نشان می‌دهد که ضعف دانش ایمنی و نبود فرهنگ صحیح مواجهه با بحران، همچنان یکی از مهم‌ترین چالش‌ها است و پیشرفت‌های سخت‌افزاری و تجهیزاتی، زمانی اثربخش خواهند بود که در کنار آن، سرمایه انسانی آگاه و آموزش‌دیده نیز حضور داشته باشد و بدون ارتقای این سرمایه، حتی بهترین فناوری‌ها نیز نمی‌توانند مانع از وقوع خسارات گسترده شوند.

آموزش ایمنی باید متناسب با نیاز هر گروه طراحی شود، در محیط‌های صنعتی، دوره‌های تخصصی، بازآموزی‌های اجباری و آموزش‌های فنی مستمر ضروری است و برای شهروندان نیز آموزش‌های عمومی مانند اصول اطفای حریق، کمک‌های اولیه، نحوه قطع گاز و برق و آشنایی با مسیرهای تخلیه اضطراری اهمیت دارد.

مدارس نقطه آغاز این تحول هستند؛ جایی که می‌توان مفاهیم مدیریت بحران و خودامدادی را به زبان ساده در برنامه‌های درسی گنجاند و با مانورهای دوره‌ای، مهارت‌های عملی را تقویت کرد، خانواده‌ها نیز باید از طریق رسانه‌ها و شبکه‌های محلی با اصول ایمنی آشنا شوند تا فرهنگ ایمنی در بطن جامعه نهادینه شود.

ایمنی زمانی به یک رفتار پایدار تبدیل می‌شود که به‌عنوان یک ارزش اجتماعی پذیرفته شود و فرهنگ‌سازی در این حوزه نیازمند برنامه‌ای بلندمدت، مشارکت ملی و بهره‌گیری از همه ظرفیت‌ها از جمله رسانه‌ها، فضای مجازی، نهادهای فرهنگی و چهره‌های اثرگذار محلی است.

جامعه باید به این باور برسد که رعایت اصول ایمنی، یک وظیفه انسانی و اجتماعی است و بی‌توجهی به آن می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری به همراه داشته باشد و فرهنگ پیشگیری نیز زمانی شکل می‌گیرد که اطلاع‌رسانی و آگاهی‌بخشی به صورت مستمر و نه تنها پس از وقوع یک حادثه تلخ انجام شود.

مطالعات جهانی نشان می‌دهد که بخش قابل توجهی از حوادث صنعتی و تلفات ناشی از بلایای طبیعی، ریشه در خطای انسانی یا ناآگاهی از واکنش صحیح در لحظات نخست دارد و آموزش‌های مدون و تمرین‌های دوره‌ای، رفتار صحیح را به یک واکنش ناخودآگاه و سریع تبدیل می‌کند؛ واکنشی که در شرایط بحرانی می‌تواند فاصله میان مرگ و زندگی باشد.

جامعه آموزش‌دیده پیش از رسیدن نیروهای امدادی، خود به اولین پاسخ‌دهنده تبدیل می‌شود و این موضوع نقش مهمی در کاهش تلفات دارد.

یکی از ضعف‌های رایج در مدیریت بحران، نبود تحلیل ریشه‌ای و درس‌آموزی از حوادث گذشته است و در بسیاری از موارد، پس از وقوع یک سانحه، تمرکز بر یافتن مقصر جایگزین بررسی علمی و استخراج تجربه‌های کاربردی می‌شود که

ضروری است که حوادث توسط هیأت‌های تخصصی و بی‌طرف بررسی شوند و نتایج این بررسی‌ها در قالب گزارش‌های ساده، مستندهای آموزشی و محتوای قابل فهم برای عموم منتشر شود و آگاهی جامعه از دلایل وقوع حوادث، نقش مهمی در افزایش هوشیاری جمعی و جلوگیری از تکرار فجایع مشابه دارد.

برای تقویت فرهنگ ایمنی و افزایش آمادگی جامعه، مجموعه‌ای از اقدامات کاربردی از جمله ایجاد سامانه ملی آموزش همگانی مدیریت بحران با محتوای رایگان و قابل دسترس برای همه سنین، اجباری شدن دوره‌های تخصصی برای مدیران و کارکنان صنایع پرخطر، گنجاندن آموزش مدیریت بحران در برنامه‌های درسی مدارس و دانشگاه‌ها،
استفاده از ظرفیت سازمان‌های مردم‌نهاد و بسیج محلات برای آموزش چهره‌به‌چهره و اجرای مانورهای محله‌محور، اختصاص بودجه مشخص از سوی شهرداری‌ها و وزارت صنعت برای فرهنگ‌سازی و آموزش ایمنی پیشنهاد می‌شود.

مدیریت بحران موفق، مدیریتی است که پیش از وقوع بحران، جامعه را آماده کرده باشد و این آمادگی تنها از مسیر آموزش همگانی، تمرین مستمر و فرهنگ‌سازی عمیق به دست می‌آید.
سرمایه‌گذاری در آموزش، کم‌هزینه‌ترین و مؤثرترین راه برای جلوگیری از خسارات انسانی و مالی است و می‌تواند آینده‌ای ایمن‌تر برای شهرها و صنایع کشور رقم بزند.

*کارشناس و پژوهشگر حوزه مدیریت بحران