این اتفاق بنزینی قرار بود هفته گذشته به مرحله اجرا برسد که به خاطر برخی مسائل فنی و زیرساختی یک هفته به تاخیر افتاد. به هر حال پس از اتمام سهمیه‌ها بنزین آزاد با نرخ جدید در دسترس است تا خودرویی بدون سوخت نماند. در هر صورت افزایش قیمت بنزین و تصمیم دولت برای سه‌نرخی کردن سوخت، موج تازه‌ای از تحولات را در بازار خودروی کشور رقم زده است. تصمیمی که از یک سو به جیب مصرف‌کنندگان فشار می‌آورد. هر بار که بحث افزایش قیمت بنزین در ایران مطرح می‌شود، بازار خودرو بی‌فوت وقت واکنش نشان می‌دهد. بازاری که همیشه زیر سایه سیاست و اقتصاد نفس می‌کشد دوباره با مقوله‌ای به نام نرخ سوخت روبه‌رو شده که می‌تواند سبک زندگی و هزینه‌کرد اکثریت شهروندان را تحت تاثیر قرار دهد.

الگو برداری از اندونزی برای اصلاح نرخ سوخت

مصرف میانگین روزانه ۱۳۰ میلیون لیتر بنزین همراه با یارانه‌ای که هر ساله اختصاص می‌یابد و فشار زیادی به دولت وارد می‌کند دولت را به فکر اصلاح قیمت سوخت انداخت. دولتی‌ها پیگیر این ماجرا بودند و در نخستین گام از بنزین سوپر ۷۰ هزار تومانی رونمایی کردند. در ادامه با زمزمه‌هایی که در مورد نرخ‌های ۷ هزار تومان و ۸۵۰۰ تومان برای بنزین معمولی شنیده می‌شد به ۵ هزار تومان رسید تا سه ماه انتهایی سال به پایان برسد.

کارشناسان معتقدند که افزایش قیمت بنزین دو سناریوی متفاوت را پیش روی بازار خودرو قرار می‌دهد. در سناریوی فعلی، بازار فقط کمی تکان می‌خورد و مشتریان گوش‌ به زنگ‌تر می‌شوند. اما اگر دولت تصمیم بگیرد قیمت بنزین را به سطوح واقعی نزدیک کند، بازار خودرو وارد دوره‌ تازه‌ای می‌شود که شاید کلیت بازار را دگرگون کند. مصوبه اخیر دولت مبنی بر حذف سهمیه‌های ۱۵۰۰ و ۳ هزار تومانی برای خودروهای وارداتی، دولتی و نوشماره‌های داخلی و الزام به استفاده از بنزین ۵ هزار تومانی، می‌تواند زلزله قیمتی ایجاد کند.

بررسی‌های میدانی نشان می‌دهد افزایش ۲۰ تا ۱۵۰ میلیون تومانی قیمت خودروها در کمتر از یک هفته، حباب قیمتی جدیدی را شکل داده که تخلیه آن دشوار خواهد بود.

کارشناسان اقتصادی معتقدند دولت برای جبران بخشی از هزینه‌های خود یکی از راهکارها را اصلاح نرخ سوخت در نظر گرفته است. دولت اقداماتی مانند ساماندهی کارت‌های سوخت جایگاه‌ها و طرح کارت اضطراری را دنبال می‌کند، اما هنوز برنامه مشخصی برای نحوه بازتوزیع درآمد حاصل از اصلاح قیمت سوخت ارائه نکرده است. به عنوان مثال محسن‌حاج محمدی گفته که برابر قانون، هر سال باید درصد کمی به قیمت سوخت افزوده می‌شد تا از ایجاد شوک ناگهانی به جامعه جلوگیری شود اما در سال‌های اخیر این اتفاق رخ نداده است.

این کارشناس اقتصادی با بیان این‌که دهک‌های پایین درآمدی بیشترین آسیب را از این تغییر متحمل می‌شوند، عنوان کرد: «افزایش یک‌باره قیمت بنزین تاثیر مستقیم بر هزینه‌های حمل‌ونقل دارد و موجب رشد قیمت کالاها و خدمات و در نهایت باعث کاهش قدرت خرید مردم می‌شود.»

در دوره‌های گذشته افزایش قیمت بنزین معمولا با توسعه زیرساخت‌ها یا افزایش یارانه‌های نقدی همراه بود که نوعی بازتوزیع درآمد را در پی داشت. افزایش هزینه سوخت، واحدهای تولیدی و صنعتی را نیز با رشد هزینه حمل‌ونقل مواد اولیه روبه‌رو می‌کند که در نتیجه نرخ تمام‌شده کالاها بالا می‌رود.

این کارشناس اقتصادی با اشاره به تجربه کشورهای دیگر گفت: «دولت اندونزی توانست با اصلاح تدریجی قیمت سوخت، تقویت ناوگان حمل‌ونقل عمومی و حمایت از اقشار کم‌درآمد، آثار منفی این سیاست را کاهش بدهد.»

مجلس هم نگران است

موضوع سه نرخی‌شدن بنزین در هفته اخیر بار دیگر در صدر مباحث اقتصادی و سیاسی کشور قرار گرفته و واکنش‌های متعددی را از سوی نمایندگان مجلس و اعضای دولت به ‌دنبال داشته است.

ابراهیم رضایی، سخنگوی کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی اظهار کرد که زمزمه‌هایی مبنی بر گرانی بنزین و سوخت به گوش می‌رسد، به‌ویژه در مورد نحوه اجرای آن که می‌تواند برای کشور بسیار خطرآفرین باشد. مجلس شورای اسلامی در جریان این موضوع نیست و ما نگران هستیم. درخواست نمایندگان اجرای سهمیه‌بندی براساس کدملی و پرهیز از شوک قیمتی به مردم است. براساس اعلام نمایندگان خانه ملت، مجلس شورای اسلامی ۵ راهکار برای کنترل مصرف تصویب کرده بود (از جمله انتقال سهمیه به کارت بانکی، افزودن LPG، واردات خودرو برقی)، اما دولت اجرا نکرده است.

فتح‌الله توسلی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس هم درباره وضعیت قیمت سوخت و پیامدهای آن گفته: «قیمت بنزین در مقایسه با بازارهای جهانی و هزینه‌های تولید آن در کشور بسیار پایین است و این موضوع باید مورد توجه قرار بگیرد. اما باید این نکته را در نظر گرفت که افزایش قیمت بنزین در ایران تنها به خود بنزین محدود نمی‌شود و به‌ صورت مستقیم بر قیمت سایر کالاها تاثیر می‌گذارد.»

به گفته این نماینده مجلس شورای اسلامی، مردم بیش از آن‌که دغدغه افزایش قیمت بنزین را داشته باشند نگران بالا رفتن قیمت کالاهای مصرفی پس از اصلاح نرخ سوخت هستند.

عضو کمیسیون اقتصادی مجلس اضافه کرد: «پیشنهاد من این است که دولت اعلام کند از فردا تمام خودروهای دولتی از بنزین آزاد استفاده خواهند کرد و هزینه سوخت خود را از محل صرفه‌جویی در سایر بخش‌ها تامین می‌کنند.»

بخش قابل‌توجهی از مصرف سوخت کشور مربوط به خودروهای دولتی است و اصلاح این روند می‌تواند نقش مهمی در مدیریت مصرف داشته باشد. دولت باید تضمین دهد که خودروهای عمومی، اعم از تاکسی‌ها، اتوبوس‌ها، وسایل حمل‌ونقل بین‌شهری و کامیون‌های حمل بار تا مدت مشخصی از بنزین و گازوئیل یارانه‌ای استفاده کنند تا فشار افزایش قیمت سوخت به مردم منتقل نشود.