خبرگزاری مهر -گروه دین، حوزه و اندیشه-فرگاه افشار: فرهنگ، شالوده‌ٔ هویت هر جامعه و بستری است که در آن ارزش‌ها، باورها و شیوه‌ٔ زیست انسان‌ها معنا می‌یابد. هر ملتی به اندازه‌ٔ عمق فرهنگی خود می‌تواند در برابر تغییرات و بحران‌ها ایستادگی کند و راهی تازه برای رشد و همبستگی بیابد. در ایرانِ متکثر، فرهنگ نه مجموعه‌ای یک‌دست، بلکه شبکه‌ای از رنگ‌ها، آئین‌ها و سنت‌هاست که در کنار یکدیگر چهره‌ٔ واحدی از ایران فرهنگی را شکل می‌دهند. یکی از جلوه‌های درخشان این تنوع فرهنگی، استان سیستان و بلوچستان است؛ سرزمینی با سابقه‌ٔ تمدنی کهن، مردمانی نجیب و باورهایی ریشه‌دار که در عین حفظ اصالت، همواره در مسیر هم‌زیستی و تعامل فرهنگی گام برداشته‌اند. برای شناخت بهتر ظرفیت‌ها، چالش‌ها و ویژگی‌های فرهنگی این استان، به سراغ حجت السلام محمدتقی سیفایی، مدیر نهاد نمایندگی رهبرانقلاب در امور اهل‌سنت استان سیستان و بلوچستان رفتیم و درباره‌ٔ وضعیت فرهنگی، پیوست‌های اجتماعی و نقش اقوام در گفتمان انقلاب اسلامی با او گفتگو کردیم که بخش دوم آن را در ادامه می‌خوانید:

*چرا با وجود نقش و حضور رزمندگان و شهدای استان سیستان و بلوچستان در دوران دفاع مقدس، شناخت عمومی جامعه از آنان به اندازه شهدای استان‌هایی مانند همدان نیست؟ به نظر شما این مسئله ناشی از کم‌کاری در معرفی و روایت این چهره‌هاست یا اینکه ریشه در ویژگی‌های تاریخی و فرهنگی منطقه دارد؟ آیا می‌توان گفت مردم این استان به‌دلیل روحیه خاص یا پیشینه تاریخی خود کمتر تمایل دارند درباره این موضوعات سخن بگویند، یا اینکه در واقع نوعی احساس نادیده‌گرفته‌شدن و محدودیت در روایتگری میان آنان شکل گرفته است؟

بحث استضعاف، مفهومی دووجهی است؛ هم از ناحیه نگاه بیرونی و هم از درون جامعه. در این میان، شهید شوشتری یکی از چهره‌هایی بود که تحولی ماندگار در سیستان و بلوچستان رقم زد. در واقع، می‌توان گفت این استان پیش و پس از حضور او دو مقطع متفاوت را تجربه کرده است.

شهید شوشتری تنها چند ماه فرمانده قرارگاه قدس جنوب شرق بود، اما در همان مدت کوتاه توانست رویکردها را تغییر دهد و مسیر جدیدی برای ارتباط و اعتمادسازی میان مردم و نظام ایجاد کند.

یکی از دوستانم نقل می‌کرد که در روز دیدار اعضای برگزاری کنگره سرداران خراسان با مقام معظم رهبری، برنامه دیدار لغو و به زمان دیگری موکول شد. همان روز بود که شهید شوشتری به شهادت رسید. رهبر معظم انقلاب درباره او فرمودند: «شهید شوشتری خودش را خوب رساند.»

نمونه دیگر، شهید سَبِیل اخلاقی است. وقتی به دیدار مادر این شهید رفتم، از او پرسیدم چگونه از شهادت فرزندش مطلع شد؟ پاسخ داد: «آن زمان جاده نداشتیم؛ پسرم را با هلی‌کوپتر آوردند. برای پذیرایی از مهمانان غذا آوردند اما قبول نکردم، گفتم این‌ها را به خانواده‌های فقیر بدهید، من خودم باید غذا بپزم.» پدر شهید نیز که اکنون بیش از ۸۰ سال دارد، در آرزوی دیدار مقام معظم رهبری است و می‌گوید حتی اگر توفیق دیدار حضوری پیدا نکند، رؤیای دیدار ایشان در خواب را از خدا می‌خواهد.

این‌ها روایت‌هایی است که کمتر شنیده یا بازتاب داده می‌شوند، در حالی که هر کدام از آن‌ها ظرفیت تبدیل‌شدن به یک اثر سینمایی ملی را دارند. در این منطقه سوژه‌های فراوانی وجود دارد؛ از زنان و دخترانی که در برابر نیروهای انگلیسی ایستادگی کردند تا طوایفی که سابقه‌ای طولانی در مبارزه با متجاوزان به خاک ایران دارند.

در جریان حوادث سال ۱۴۰۱ نیز، هنگام دیدار با خانواده‌های شهدای ۸ مهر، آن‌ها از اینکه برخی افراد به ناحق به آن‌ها برچسب تجزیه‌طلبی زده بودند، ابراز ناراحتی کردند. این در حالی است که بسیاری از آنان مدارک حضور در جبهه‌های دفاع مقدس را دارند و وابستگی و هویت ایرانی‌اسلامی‌شان به این سرزمین بسیار محکم است.

با این حال، فضای محرومیت تاریخی این استان در عرصه رسانه هنوز جبران نشده است. در حالی‌که ظرفیت‌های انسانی، فرهنگی و اجتماعی سیستان و بلوچستان، به‌ویژه در میان نسل جدید، می‌تواند زمینه‌ساز شکل‌گیری روایت‌های تازه و امیدبخش از این منطقه باشد.

*با توجه به اینکه دفتر تحت مسئولیت شما فعالیت‌هایی در حوزه‌های اعتقادی و فرهنگی دارد، آیا در این مجموعه برای تقویت روایت‌گری و فعالیت‌های رسانه‌ای مردم منطقه نیز برنامه‌ریزی مشخصی انجام شده است؟ به‌ویژه با توجه به اینکه برخی نهادهای فرهنگی مانند حوزه هنری استان، با وجود تلاش و فعالیت نیروهای متعهد، گاهی به‌دلیل محدودیت‌های مالی، تولیدی یا کمبود نیروی انسانی با کندی پیش می‌روند، آیا در برنامه‌های شما طرحی برای حمایت، هم‌افزایی یا تسریع این روند در نظر گرفته شده است؟ یا در حال حاضر اولویت مجموعه بیشتر بر حفظ وضعیت موجود و جلوگیری از بازگشت شکاف‌های فرهنگی و اجتماعی گذشته متمرکز است؟

ما در استان در مسیر ترمیم گسل‌های موجود تلاش می‌کنیم، اما حل کامل این مسئله نیازمند اراده‌های جمعی و هم‌افزایی بیشتری است. بخشی از اقدامات لازم در این زمینه، همان فعالیت‌هایی است که در حال حاضر در دست اجرا داریم.

استان سیستان و بلوچستان تنها استانی است که به آب‌های آزاد دسترسی مستقیم دارد و از این جهت، جایگاه ویژه‌ای در جغرافیای راهبردی کشور دارد. اگر حتی با نگاه منفعت‌طلبانه به موضوع بنگریم، این استان از اهمیت بالایی برخوردار است. از سوی دیگر، این منطقه می‌تواند به‌عنوان زبان انتقال مفاهیم انقلاب اسلامی به کشورهای شرق آسیا ایفای نقش کند. مردم اهل سنت این استان ظرفیت آن را دارند که روایتگران صادق و مؤثری از معارف انقلاب اسلامی باشند.

با این حال، تحقق چنین هدفی نیازمند اراده‌های جمعی و هماهنگی بیشتر میان نهادهای مختلف است؛ چراکه هنوز تا رسیدن به این سطح از هم‌افزایی فاصله داریم. البته اگر شرایط امروز را با ۱۰ سال گذشته مقایسه کنیم، مشاهده می‌شود که میان جوانان شیعه و اهل سنت، باور و اعتقاد به گفتمان انقلاب اسلامی به‌مراتب تقویت شده و میزان تلاش و حضور آنان در این مسیر چندین برابر افزایش یافته است.امیدواریم تقاطع و تلاقی این رویکردها و باورهای مشترک، به شکوفایی و جهش‌های مبارک و ماندگاری در آینده منجر شود.

با توجه به اینکه استان سیستان و بلوچستان به‌عنوان یکی از مناطق راهبردی کشور، دروازه‌ای برای ارتباط فرهنگی و تمدنی با کشورهای شرق آسیا به شمار می‌رود، در سال‌های اخیر پدیده اربعین نقش تازه‌ای در معرفی ظرفیت‌های این استان ایفا کرده است. در ابتدا شاید تصور نمی‌شد که این منطقه بتواند نقشی فعال در میزبانی زائران اربعین داشته باشد، اما حضور و پذیرایی صمیمانه هم‌وطنان اهل سنت از زائران پاکستانی و هندی، جلوه‌ای تازه از همبستگی دینی و ملی را رقم زد.

*به نظر شما، ظرفیت اربعین تا چه اندازه توانسته در جلب توجه مسئولان به استان سیستان و بلوچستان و نمایش چهره واقعی مردم این منطقه مؤثر باشد؟ آیا می‌توان گفت این حرکت که برخاسته از فرهنگ عاشورایی و برکت خون سیدالشهدا (ع) است، توانسته زمینه‌ساز جوشش فرهنگی تازه‌ای در استان و تقویت پیوندهای مردمی و رسانه‌ای با جهان اسلام شود؟

دو ظرفیت اساسی وجود دارد که مسئله اربعین بر آن استوار است. نخست، محبت عمیق مردم استان سیستان و بلوچستان به حضرت سیدالشهدا (ع) است. نام سیستان در تاریخ به‌عنوان نخستین قیام در خون‌خواهی امام حسین (ع) ثبت شده و عشق به سیدالشهدا در جان و دل مردم این منطقه ریشه دارد. این محبت در خانه‌به‌خانه روستاها و شهرهای استان جریان دارد و بخشی از هویت فرهنگی و اعتقادی آنان را شکل داده است.

دومین ظرفیت، مهمان‌نوازی مردم سیستان و بلوچستان است؛ ویژگی‌ای که به‌نوعی خط قرمز آنان محسوب می‌شود. در شهرهای جنوبی استان، زمانی فضاهایی با عنوان بوم‌گردی ایجاد شد، اما مردم اجازه نمی‌دادند مهمانان به این مکان‌ها بروند و خودشان پذیرایی از آنان را افتخار می‌دانستند. همین روحیه سبب شد بوم‌گردی‌ها به مرور از رونق بیفتند، چرا که مردم ترجیح می‌دادند مهمان در خانه آن‌ها اقامت کند تا اینکه به اقامتگاه برود.

این دو ویژگی محبت به سیدالشهدا و روح مهمان‌نوازی در سال‌های اخیر در مسیر پیاده‌روی اربعین به‌هم گره خورده‌اند و فرصتی بی‌بدیل برای استان پدید آورده‌اند. حتی در دوره‌هایی که ستاد اربعین هنوز زیرساخت‌های لازم را فراهم نکرده بود، خود مردم به استقبال زائران می‌رفتند و میزبانی را بر عهده می‌گرفتند. نکته قابل‌توجه این است که در میان این میزبانان، اهل سنت نیز حضور فعال داشتند و در محبت به امام حسین (ع) و پذیرایی از زائران، هیچ تفاوتی میان شیعه و سنی وجود نداشت.

در حال حاضر سه مرز اصلی در استان سیستان و بلوچستان برای عبور زائران اربعین وجود دارد که هر سه بخش گسترده‌ای از استان را پوشش می‌دهند و نشان‌دهنده نقش برجسته مردم این منطقه در گسترش پیام وحدت و عشق حسینی در میان امت اسلامی است.

*اگر بخواهید یک کلیدواژه محوری برای فعالیت‌های حوزه ادیان و مذاهب، به‌ویژه در ارتباط با اهل سنت استان سیستان و بلوچستان بیان کنید، آن کلیدواژه از نگاه شما چیست و چه مفهومی را دربرمی‌گیرد؟

صداقت. من خیلی اوقات کاری از دستم بر نمی‌آید برای خیلی از مشکلاتی که در آنجا وجود دارد. اما همیشه سعی کردم آن مشکل را، مشکل خودم ببینم و به اندازه توانم آن مشکل را حل کنم.و دوم اینکه آنچه که از دستم بر نمی‌آید رو صادقانه بیان کنم. مردم سیستان و بلوچستان مردم صاف و پاکی هستند. صداقت را لمس می‌کنند. هر کسی در آنجا توانسته کاری انجام دهد با صداقتش بوده است. ما خیلی نیاز به صداقت داریم.

*به‌نظر شما، چه میزان از مسئولان و چه میزان از مردم همچنان نگاه تهدیدمحور نسبت به استان سیستان و بلوچستان و هم‌وطنان عزیزمان در این منطقه دارند؟ آیا این نگاه در سال‌های اخیر کاهش یافته یا هنوز در بخشی از جامعه و ساختار مدیریتی کشور قابل مشاهده است؟

حقیقت این است که در منطقه‌ای که چندین سرویس اطلاعاتی و جاسوسی برای ایجاد ناامنی فعال هستند، مسئله امنیت اهمیت ویژه‌ای دارد. اگر مردم در آن منطقه احساس امنیت نکنند، هیچ زمینه‌ای برای توسعه فراهم نخواهد شد.

اما هنر انقلاب اسلامی در این است که امنیت را نه با فشار، بلکه با مشارکت مردم برقرار می‌کند. مردم هرگاه احساس کنند ایران در معرض خطر است، با تمام توان در صحنه حضور پیدا می‌کنند.مردم سیستان و بلوچستان نیز در مقاطع حساس، این همراهی را به‌خوبی نشان داده‌اند؛ همان‌طور که در دوران جنگ ۱۲ روزه، بسیاری از آنان خانواده‌هایی را که از مناطق بمباران‌شده آمده بودند، در خانه‌های خود پناه دادند. در پایان باید گفت سیستان و بلوچستان جگرگوشه ایران است؛ مردمانی دارد که با وجود سختی‌ها، همواره پای ایران ایستاده‌اند.