سال‌هاست صنعت خودرو در ایران متهم ردیف اول تمام مشکلات حمل‌ونقل و کیفیت هوای کشور است. از آلودگی و مصرف سوخت گرفته تا هزینه‌های تعمیرات و خدمات پس از فروش، همه نگاه‌ها به سمت خودروسازان چرخیده است. اما در میانه این قضاوت‌ها، یک واقعیت مهم و اثرگذار عمدا یا سهوا نادیده گرفته می‌شود: مشکل اصلی بسیاری از ناهنجاری‌های فنی خودروهای جدید، کیفیت سوخت است نه کیفیت تولید.

در دهه اخیر، خودروسازان داخلی تحت فشار استانداردهای زیست‌محیطی، به فناوری‌های جدید همچون موتورهای توربوشارژ و سیستم‌های تزریق مستقیم GDI روی آورده‌اند؛ فناوری‌هایی که بدون سوخت باکیفیت، عملا به نقطه ضعف تبدیل می‌شوند. نتیجه چه شده؟ افزایش هزینه گارانتی، رشد مراجعات به نمایندگی‌ها، خرابی‌های تکرارشونده و در نهایت این موارد انتقال یک هزینه سنگین به مردم را در پی داشته است.

سوخت کم‌کیفیت؛ ریشه پنهان خرابی‌های موتورهای توربو و GDI

فناوری توربو و تزریق مستقیم، سال‌هاست در جهان به دلیل قدرت بالاتر، مصرف کمتر و آلایندگی کمتر، به‌عنوان راه‌حل میان‌مدت صنعت خودرو پذیرفته شده است. اما یک شرط دارد: سوخت استاندارد با عدد اکتان مناسب و کمترین میزان گوگرد.

در ایران، این شرط به‌طور کامل برآورده نمی‌شود. بر اساس داده‌های رسمی، عدد اکتان در برخی مناطق به حدی پایین است که حتی خودروهای غیرتوربو نیز دچار ناک و احتراق ناقص می‌شوند. این برای موتورهای توربو و GDI به چه معناست؟ افزایش دمای احتراق، تشکیل رسوب روی سوزن انژکتور و سوپاپ‌ها، فشار بیش از حد به پره‌های توربو، کاهش راندمان و افزایش مصرف سوخت، خرابی‌های زنجیره‌ای در واحد کنترل موتور (ECU) در نتیجه، کاری که در دنیا مزیت محسوب می‌شود، در ایران تبدیل به هزینه می‌شود.

افزایش هزینه گارانتی؛ ضربه مستقیم به خودروساز

خودروسازان داخلی در سه سال گذشته رشد چشمگیری در هزینه‌های گارانتی متحمل شده‌اند. بخشی از این هزینه‌ها مربوط به قطعات توربوشارژ، پمپ پرفشار، کویل، انژکتور و سنسورهای مرتبط با احتراق است؛ قطعاتی که در موتورهای GDI و توربو بیشترین حساسیت را به سوخت نشان می‌دهند.

به گفته کارشناسان «بیش از ۴۰ درصد مراجعات مرتبط با سیستم سوخت‌رسانی و احتراق، ریشه در کیفیت سوخت دارد نه کیفیت ساخت خودرو.» خودروساز داخلی امروز باید هزینه‌ای را بپردازد که در کشورهای دیگر وجود ندارد؛ هزینه‌ای که اگر کیفیت سوخت بهبود یابد، بخش بزرگی از آن حذف می‌شود.

پایان گارانتی، آغاز هزینه‌های مردم

اگر فشار سوخت کم‌کیفیت در دوره گارانتی بر دوش خودروساز است، پس از پایان گارانتی این فشار مستقیما بر دوش مردم می‌افتد. در دوره پس از گارانتی، صاحبان خودروهای توربو و GDI معمولا با این مشکلات مواجه می‌شوند:

کاهش شتاب و افزایش مصرف سوخت

مسدود شدن انژکتورهای پرفشار و نیاز به شست‌وشو یا تعویض

رسوب‌گیری شدید سوپاپ‌ها و هزینه‌های ۱۰ تا ۲۰ میلیونی

آسیب به توربو و هزینه‌های سنگین تعمیر یا تعویض

ایجاد ناک شدید و آسیب به پیستون

در کشورهای دارای سوخت استاندارد، این قطعات معمولا بیش از 1۰۰ هزار کیلومتر عمر مفید دارند؛ اما در ایران بعضا در ۶۰ تا ۸۰ هزار کیلومتر نیاز به تعمیرات اساسی پیدا می‌کنند. این یعنی یک خانواده متوسط که خودرو را برای کاهش هزینه سوخت خریده، در نهایت باید چند برابر صرفه‌جویی احتمالی، هزینه تعمیر بدهد.

فشار غیرمستقیم به کل زنجیره خدمات خودرو

مساله فقط خودروساز یا مصرف‌کننده نیست. کیفیت پایین سوخت، کل زنجیره خدمات خودرو را تحت فشار می‌گذارد، نوسان و افت کیفیت سوخت باعث افزایش مراجعات و کاهش کیفیت تجربه مشتری می‌شود. نمایندگی‌ها باید زمان بیشتری برای کار روی خودروهایی صرف کنند که «مشکل از کارخانه» نیست بلکه «مشکل از زیرساخت سوخت» است. خرابی زودهنگام قطعات، باعث می‌شود مشتری تصور کند کیفیت قطعه پایین است؛ در نتیجه فشار رسانه‌ای و نظارتی متوجه قطعه‌ساز می‌شود، در حالی که منشأ اصلی، شرایط عملیاتی خودرو است نه کیفیت ساخت قطعه. افزایش خاموشی‌های ناگهانی، خطاهای ECU و کاهش عملکرد توربو سبب بالا رفتن تماس‌های امدادی شده است. این یعنی افزایش هزینه عملیاتی و کاهش بهره‌وری، خودروهای توربو و GDI با افت اعتماد عمومی روبه‌رو می‌شوند و ارزش بازار دست‌دوم آنها کاهش می‌یابد. در واقع یک مشکل ساده و قابل حل ارتقای کیفیت سوخت به‌صورت زنجیره‌ای کل اکوسیستم صنعت خودرو را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

خودروسازان در مسیر ارتقا؛ اما سوخت هنوز در گذشته مانده

در سال‌های اخیر، تلاش‌های صنعت خودرو برای حرکت به سمت فناوری‌های جدید قابل توجه است:

ارتقای سطوح آلایندگی

طراحی موتورهای کم‌مصرف

توسعه گیربکس‌های بهینه

همکاری با شرکت‌های دانش‌بنیان برای افزایش کیفیت قطعات

اما این پیشرفت‌ها زمانی نتیجه می‌دهد که متولی انرژی نیز هم‌زمان در مسیر ارتقای کیفیت سوخت حرکت کند. فناوری‌های نوین موتور نمی‌توانند با سوخت کم‌کیفیت سازگار شوند؛ همان‌طور که هیچ خودروسازی در دنیا بدون سوخت استاندارد موفق نشده مسیر توسعه را ادامه دهد.

چرا ارتقای کیفیت سوخت از توسعه خودرو مهم‌تر است؟

هر چقدر کیفیت و طراحی خودرو بهبود یابد، اگر سوخت استاندارد نباشد، نتیجه آن در عمل دیده نمی‌شود. ارتقای کیفیت سوخت سه پیامد کلیدی دارد: کاهش چشمگیر هزینه تعمیرات و نگهداری از خودرو، کاهش هزینه گارانتی و افزایش توان خودروساز برای توسعه محصولات جدید و کاهش آلایندگی محیط زیست. اساسا بدون سوخت استاندارد، سیاست توسعه خودروهای کم‌مصرف یک پروژه ابتر باقی می‌ماند.

تجربه جهانی چه می‌گوید؟

کشورهایی مانند ترکیه، مالزی، امارات، کره جنوبی و حتی کشورهای آمریکای لاتین زمانی توانستند خودروهای توربو و GDI را در سبد مصرفی مردم جا بیندازند که کیفیت سوخت را به استاندارد یورو ۵ و ۶ رساندند. در بسیاری از این کشورها، ابتدا سوخت ارتقا یافت و بعد فناوری‌های جدید وارد بازار شد. این تجربه جهانی نشان می‌دهد اولویت با سوخت است، نه خودرو.

اصلاح یک حلقه، نجات یک زنجیره

مشکلات ناشی از سوخت کم‌کیفیت دیگر قابل پنهان کردن نیست. صنعت خودرو در خط مقدم این خسارت ایستاده و هزینه می‌دهد؛ مردم نیز در سال‌های بعد همان هزینه‌ها را چندبرابر پرداخت می‌کنند. خودروسازان، قطعه‌سازان، نمایندگی‌ها، امدادخودرو، بازار دست‌دوم و حتی اقتصاد کشور، همه از نبود سوخت استاندارد لطمه می‌بینند. اگر دولت قصد دارد واقعا از صنعت خودرو حمایت کند، مهم‌ترین و موثرترین حمایت همین است: ارتقای کیفیت سوخت کشور. این اقدام نه‌تنها هزینه‌های پنهان فعلی را متوقف می‌کند، بلکه یک فرصت استراتژیک برای ادامه مسیر توسعه صنعت خودرو محسوب می‌شود؛ فرصتی که در صورت بی‌توجهی، ممکن است یک دهه دیگر هم از دست برود.