تحولات جدید در صنعت حمل‌ونقل سنگین نشان می‌دهد که هیدروژن، سوختی که سال‌ها در مرحله وعده، برنامه‌ریزی و آزمون باقی مانده بود، اکنون با سرعتی متفاوت در حال ورود به فاز عملیاتی است. آن‌چه این بار تفاوت ایجاد کرده، نه یک فناوری تازه و نه یک خودروساز جدید، بلکه شکل‌گیری یک اتحاد واقعی میان اپراتورهای بزرگ زیرساخت هیدروژنی است؛ اتحادی که قصد دارد دور باطل قدیمی میان «نبود زیرساخت» و «نبود ناوگان» را بشکند و مسیر تازه‌ای برای کامیون‌های پاک در سراسر اروپا بسازد. خبری که نشان می‌دهد این بازآرایی می‌تواند آغازگر یکی از مهم‌ترین تغییرات زیرساختی در حوزه حمل‌ونقل باشد.

اتحادی که قرار است مسیر را از روی کاغذ به جاده منتقل کند

در نمایشگاه Solutrans فرانسه، شش اپراتور پیشرو ایستگاه‌های سوخت هیدروژن در اروپا گرد هم آمدند و اتحاد جدید Hydrogen Infrastructure Alliance یا H2IA را تشکیل دادند. این مجموعه که شامل شرکت‌های Hydri، TEAL Mobility، Fountain Fuel، H2 MOBILITY، Virya Energy و Hympulsion است، اکنون ۹۲ ایستگاه هیدروژن را در نقاط مختلف اروپا مدیریت می‌کند و قصد دارد طی سه سال آینده ۳۹ ایستگاه کاملا جدید با ظرفیت بالا راه‌اندازی کند. هدف از این اقدام صرفا گسترش عددی ایستگاه‌ها نیست؛ مساله اصلی ایجاد یک شبکه منسجم است، شبکه‌ای که مسیرهای حمل‌ونقل بین‌المللی را به هم پیوند می‌دهد و امکان حرکت پیوسته کامیون‌های هیدروژنی را فراهم می‌سازد.

برنامه‌ریزی H2IA نشان می‌دهد که ظرفیت ایستگاه‌های جدید به‌گونه‌ای طراحی شده تا بتوانند روزانه به نزدیک دو هزار کامیون سوخت‌رسانی کنند. این رقم برای بازاری که هنوز در آغاز مسیر خودروهای سنگین هیدروژنی قرار دارد، یک جهش بزرگ محسوب می‌شود. اپراتورها در بیانیه اولیه خود نیز تاکید کرده‌اند که این زیرساخت باید همزمان پاسخ‌گوی نیاز خودروهای سبک، ون‌ها و کامیون‌های سنگین باشد تا استفاده از هیدروژن محدود به یک گروه خاص نماند.

ایده اصلی اتحاد تحت عنوان «اتصال نقاط» یا Connecting the Dots معرفی شد؛ رویکردی که به‌جای ساخت ایستگاه‌هایی پراکنده و بی‌ارتباط، به دنبال ایجاد ستون فقرات واقعی برای سفرهای طولانی است. این همان حلقه مفقوده‌ای بود که طی یک دهه گذشته مانع از رشد ناوگان هیدروژنی شده بود: زیرساخت وجود داشت، اما چنان پراکنده و محدود بود که ناوگان واقعی امکان برنامه‌ریزی نداشت.

ایستگاه‌های نسل جدید؛ نشانه‌ای از این‌که هیدروژن از فاز آزمایشی عبور کرده است

یکی از نشانه‌های جدی دگرگونی، افتتاح ایستگاه هیدروژن فوق‌پیشرفته در شهر دوسلدورف آلمان است؛ ایستگاهی که طبق گزارش مرجع AFIR و نهادهای اروپایی، عنوان «قوی‌ترین ایستگاه هیدروژن اروپا» را از آن خود کرده است. این تاسیسات با ظرفیت تامین پنج تن هیدروژن در روز ساخته شده و قادر است به خودروهای سبک، اتوبوس و کامیون در فشارهای ۳۵۰، ۵۰۰ و حتی ۷۰۰ بار سوخت‌رسانی کند. چنین ظرفیتی چند برابر نسل اول ایستگاه‌های هیدروژن است که معمولا توان محدودی داشتند و برای ناوگان سنگین مناسب نبودند.

نکته مهم دیگر، منشأ تامین انرژی این ایستگاه است. آلمان قصد دارد از سال‌های آتی هیدروژن مورد نیاز این سایت را با کمک یک واحد الکترولایزر دو مگاواتی تولید کند، واحدی که انرژی خود را از زباله‌های بیوژنیک و جریان‌های پایدار دریافت خواهد کرد. معنای این روند آن است که زنجیره کامل تولید تا مصرف هیدروژن در حال حرکت به سمت سبز شدن واقعی است و هدف‌های زیست‌محیطی در سطح شعار متوقف نمانده است.

وقتی ایستگاهی به این مقیاس و قابلیت در یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌های تجاری اروپا افتتاح می‌شود، پیام آن واضح است: هیدروژن دیگر یک آزمایش نیست، بلکه یک گزینه عملیاتی است. برای ناوگان سنگین، ظرفیت سوخت‌رسانی بالا و سرعت بالا اهمیت دارد و این ایستگاه‌ دقیقا در نقطه‌ای قرار گرفته که نیاز صنعت حمل‌ونقل را هدف قرار می‌دهد.

پشت صحنه مالی: اروپا چرا این‌قدر روی هیدروژن سرمایه‌گذاری می‌کند؟

برای درک تحولات اخیر باید به زمینه اقتصادی و سیاسی آن توجه کرد. اتحادیه اروپا در سال‌های اخیر برنامه‌های مالی بزرگی برای توسعه حمل‌ونقل پاک تصویب کرده است. فقط در بسته مالی نوامبر ۲۰۲۵ بیش از ششصد میلیون یورو برای پروژه‌های مرتبط با حمل‌ونقل سنگین اختصاص یافت که بخش قابل توجهی از آن به ایستگاه‌های شارژ الکتریکی و هیدروژنی در مسیرهای اصلی قاره تعلق می‌گیرد. این مسیرها که تحت شبکه TEN-T تعریف شده‌اند، نقش ستون فقرات حمل‌ونقل زمینی اروپا را ایفا می‌کنند و ارتقای آن‌ها برای رقابت‌پذیری اقتصادی قاره ضروری است.

پیش از این نیز اروپا نزدیک به ۴۲۲ میلیون یورو برای توسعه زیرساخت‌های سوخت جایگزین پرداخت کرده بود. ترکیب این بودجه‌ها نشان می‌دهد که اتحادیه اروپا تنها به دنبال تبلیغ و شعار نیست، بلکه می‌خواهد زنجیره کامل حمل‌ونقل پاک را از تولید انرژی تا مصرف سوخت بازسازی کند. اتحاد H2IA دقیقا در نقطه‌ای قرار گرفته که این بودجه‌ها می‌توانند اثرگذاری واقعی داشته باشند؛ یعنی تبدیل نقشه به پروژه و تبدیل پروژه به زیرساختی که ناوگان تجاری بتواند از آن استفاده کند.

چرا هیدروژن در حمل‌ونقل سنگین اهمیت دارد؟

برای کامیون‌های سنگین، چالش‌های فنی استفاده از باتری گسترده است. وزن بالا، زمان زیاد شارژ و نیاز به برق فوق‌سنگین باعث می‌شود کامیون‌های تمام‌برقی برای بخشی از مسیرها مناسب باشند، اما در بسیاری از کاربردهای صنعتی و بین‌المللی محدودیت ایجاد کنند. هیدروژن این مانع را برطرف می‌کند و امکان سوخت‌گیری سریع را فراهم می‌آورد؛ فرآیندی که از نظر زمان، شباهت زیادی به سوخت‌گیری دیزل دارد. این ویژگی برای شرکت‌های حمل‌ونقل که با توقف‌های طولانی هزینه‌زا مواجه هستند، بسیار مهم است.

برتری دیگر هیدروژن مربوط به چرخه کاری ناوگان است. کامیون‌هایی که روزانه صدها کیلومتر حرکت می‌کنند و وزن بار بالایی حمل می‌کنند، نیاز به پایداری بالای عملکرد و روش سوخت‌رسانی سریع دارند. هیدروژن در این حوزه مزیتی دارد که باتری هنوز به آن سطح نرسیده است. البته این موضوع به معنای برتر بودن مطلق هیدروژن نیست؛ بلکه باید آن را مکمل سیستم الکتریکی دانست. اروپا نیز به‌جای ترجیح یک فناوری بر دیگری، به دنبال ایجاد ترکیبی از برق و هیدروژن است تا نیازهای متنوع حمل‌ونقل پوشش داده شود.

از سوی دیگر، هیدروژن وقتی از انرژی‌های تجدیدپذیر تولید شود، کمترین اثر مخرب را بر محیط‌زیست دارد. کامیون‌های برقی نیز آلایندگی مستقیم ندارند، اما تامین برق مورد نیاز آن‌ها در برخی کشورها همچنان از منابع فسیلی انجام می‌شود. این مساله در خصوص هیدروژن سبز هم مطرح است: اگر تولید هیدروژن از برق پاک و پایدار نباشد، مزیت زیست‌محیطی آن به شکل جدی کاهش می‌یابد. راهکارهایی مانند الکترولایزر دوسلدورف که با انرژی حاصل از پردازش زباله‌ها کار می‌کند، نشانه‌ای از حرکت اروپا به سمت تولید پاک و محلی هیدروژن است.

تاثیر این تحول بر بازار اروپا و کشورهایی با شبکه حمل‌ونقل فعال

کشورهایی مانند بلژیک، آلمان، هلند و فرانسه در مرکز شبکه حمل‌ونقل اروپایی قرار دارند و هر تحول زیرساختی در قاره، به سرعت بر آن‌ها اثر می‌گذارد. بلژیک به‌عنوان یک کشور گذرگاهی و دروازه تجاری اروپا، احتمالا یکی از نخستین بهره‌برداران شبکه هیدروژنی جدید خواهد بود. اگر مسیرهای اصلی مانند محورهای شمالی ـ جنوبی یا راه‌های اتصال بنادر به شبکه داخلی اروپا با ایستگاه‌های هیدروژن پوشش داده شوند، کامیون‌های هیدروژنی می‌توانند با حداقل توقف، مسیرهای طولانی را طی کنند. این موضوع برای ارتقای کیفیت هوای مناطق شهری بلژیک که با تراکم ترافیکی روبه‌رو هستند، اهمیت حیاتی دارد.

توسعه چنین شبکه‌ای همچنین انگیزه‌ای برای خودروسازان اروپایی ایجاد می‌کند تا تولید تجاری کامیون‌های هیدروژنی را افزایش دهند. بسیاری از شرکت‌ها مانند دایملر، ولوو و MAN نمونه‌های اولیه را تولید کرده‌اند، اما تولید انبوه آن‌ها به نبود زیرساخت وابسته بود. اکنون که مسیر شکل می‌گیرد، احتمال جهش تولید نیز بیشتر می‌شود.

این مسیر بدون مانع نیست؛ هیدروژن همچنان نیازمند تصمیمات دشوار است

اگرچه چشم‌انداز روشن است، اما هیدروژن به‌طور قطع آینده‌ای بدون چالش ندارد. هزینه ساخت ایستگاه‌های فشار بالا بسیار بیشتر از ایستگاه‌های شارژ الکتریکی است. علاوه بر این، نگهداری، ایمنی، حمل‌ونقل هیدروژن و هماهنگی قانونی میان کشورهای عضو اروپا از پیچیدگی‌های اجتناب‌ناپذیر آن محسوب می‌شود. اتحادی مانند H2IA باید بتواند از این موانع عبور کند و نشان دهد که پروژه‌ها نه‌تنها قابل اجرا هستند، بلکه قابلیت بازگشت سرمایه دارند.

چالش دیگر رقابت با فناوری باتری است. خودروهای برقی در بخش مسافری و همچنین در برخی حوزه‌های تجاری، رشد سریع‌تری دارند. هیدروژن باید مسیر خود را بر اساس برتری‌های واقعی‌اش تثبیت کند؛ نه این‌که سعی کند با برقی‌ها رقابت مستقیم داشته باشد. در غیر این صورت، همان چرخه بی‌اعتمادی گذشته ادامه خواهد یافت.

فرصتی بزرگ در حال شکل‌گیری است؛ اما موفقیت به اجرای بی‌نقص بستگی دارد

اتحاد H2IA، افتتاح ایستگاه‌های نسل جدید، حمایت مالی چشمگیر اتحادیه اروپا و تغییر نگاه خودروسازان نشانه‌هایی است که می‌گویند هیدروژن از مرحله تردید عبور کرده و وارد مرحله ساخت شبکه واقعی شده است. اگر این روند به‌طور منسجم ادامه پیدا کند، اروپا می‌تواند تا پایان دهه ۲۰۲۰ صاحب یک شبکه هیدروژنی گسترده و عملیاتی برای حمل‌ونقل سنگین شود؛ شبکه‌ای که هم مسیرهای بین‌المللی را پوشش می‌دهد و هم گامی جدی در مسیر کاهش آلایندگی خواهد بود.