خبرگزاری مهر؛ گروه استان‌ها: لباس کردی همواره به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین نمادهای فرهنگی مردم زاگرس شناخته شده است؛ اما آن‌گونه که پژوهشگران این حوزه می‌گویند، این پوشش تنها یک لباس سنتی یا رسمی نیست، بلکه لایه‌هایی از تاریخ، عرفان، فلسفه پوشانندگی، نشانه‌شناسی اجتماعی و پیوند با طبیعت را در دل خود حمل می‌کند.

زینب کریمی، پژوهشگر و استاد دانشگاه کردستان، در گفت‌وگویی با خبرنگار مهر، به تشریح ریشه‌ها و فلسفه لباس کردی می‌پردازد و تاکید می‌کند: آنچه امروز از این پوشش دیده می‌شود، نتیجه هزاران سال تجربه، فرهنگ و جهان‌بینی مردم کردستان است.

کریمی در ابتدا با اشاره به ماهیت هویتی پوشاک کردی، می‌گوید: لباس کردی فقط یک پوشش عادی نیست؛ یک سامانه هویتی فرهنگی است که پشت آن یک گفتمان تاریخی عمیق وجود دارد.

وی افزود: این پیوند میان لباس، تاریخ، تمدن و زیست‌جهان مردم کرد طی هزاران سال شکل گرفته و بر اساس توپولوژی منطقه، اقلیم کوهستانی و زیبایی‌شناسی مردمان این سرزمین تکمیل شده است.

وی معتقد است که لباس کردی، به دوره پیش از اسلام بازمی‌گردد و فلسفه آن به‌قدری محکم بوده که با گذشت زمان همچنان اصالت خود را حفظ کرده است.

سه بخش اصلی پوشاک کردی؛ از سر تا قدم

به گفته این پژوهشگر، لباس کردی در ساختار کلاسیک خود از سه بخش تشکیل می‌شود که شامل سرپوش‌ها (سربند و کلاه)، تن‌پوش‌ها (لباس‌های بلند، جلیقه، سلطه، رشتی و…) و پاپوش‌ها (گیوه و کفش‌های ارگانیک) است.

کریمی تأکید می‌کند: تمامی این اجزا بر اساس بافت طبیعی، اقلیم منطقه و نیازهای کاربردی و عرفانی مردم طراحی شده‌اند و هیچ‌کدام جنبه تزئینی صرف ندارند.

کریمی با اشاره به لباس مردانه «مرز» می‌گوید: مَرَز یکی از فاخرترین لباس‌های مردان کرد است که از موی «بز مرخز» و در شرایط خاصی تهیه می‌شده است این لباس کاملاً تنفس‌پذیر بود و در سرما و گرما با بدن سازگار می‌شد و کسی که این لباس را می‌پوشید، به‌طور طبیعی از جایگاه اقتصادی بالاتری برخوردار بود، زیرا همه توان خرید این پوشاک گران‌قیمت را نداشتند.

به گفته وی، استفاده گسترده از این لباس در گذشته نشان از سطح اقتصادی بالاتر مردم کردستان در قرون گذشته داشته است.

سربند زنان کرد؛ نماد طایفه، عرفان و پاکی سر

به گفته کریمی، پوشاک زنانه در بخش سرپوش از مهم‌ترین حوزه‌های هویتی زنان کرد است، نوع بستن سربند در هر منطقه و ایل متفاوت بود و هویت طایفه‌ای را تعیین می‌کرد و سربند زنان لیلاخ نمونه‌ای مشخص است که شیوه بستن آن کاملاً متمایز و دارای الگوی خاص است.

وی تصریح کرد: اما اهمیت اصلی سربند در فلسفه عرفانی آن است و توضیح می‌دهد: پیش از اسلام، نوعی عرفان در میان مردم جاری بود که سر را بالاترین رکن بدن و محل ارتباط انسان با کائنات می‌دانست این نگاه معادل همان مفهومی است که امروز در متافیزیک از آن با عنوان چاکرای تاجی یاد می‌شود و بسته نگه داشتن سر و محافظت از آن در برابر آلودگی‌ها نوعی حجاب عرفانی و واجب تلقی می‌شد.

به گفته وی پیچ‌وتاب سربندها نماد پیوند با وحدت وجود و یگانگی خداوند تلقی می‌شد.

تن‌پوش زنان کرد؛ پوشانندگی، تحرک و وقار سه اصل بنیادین

کریمی درباره تن‌پوش زنان کرد می‌گوید: لباس زنانه کردی کاملاً بلند، آستین‌دار و پوشیده بود و هرگز بدن‌نما نبود و سه اصل مهم در این پوشش رعایت می‌شد، پوشانندگی، تحرک و وقار که زنان در کارهای روزمره نیاز به آزادی حرکت داشتند و لباس مانع فعالیت آن‌ها نمی‌شد.

وی از «جلیقه»، «سلطه»، «رشتی»، «شال» و دیگر لباس‌های مکمل یاد می‌کند و می‌گوید هر یک از این تن‌پوش‌ها فلسفه و کارکرد خاص خود را داشته‌اند، به‌ویژه در مناطق مختلف از جمله لیلاخ.

پاپوش‌ها؛ دانش هزارساله در ارتباط با طبیعت

کریمی با اشاره به کفش‌ها و شلوارهای زنانه می‌گوید: شلوار زنان به‌گونه‌ای طراحی می‌شد که در مچ پا کاملاً راحت باشد و مانع تحرک روزمره نشود و پاپوش‌ها نیز از جنس کاملاً گیاهی و سازگار با طبیعت ساخته می‌شدند و این کفش‌ها تنفس‌پذیر بودند و ارتباط پا با زمین را حفظ می‌کردند تا انرژی منفی از بدن خارج شود.

وی معتقد است: صنعت مدرن امروز تازه به مفهومی رسیده که مردم کرد هزاران سال پیش آن را به‌کار می‌بردند؛ یعنی کفش‌های ارگانیک و انرژی‌ریز.

اکسسوری‌ها؛ نماد زیبایی، توانگری و وقار زنانه

کریمی درباره آرایه‌ها و زیورهای زنانه توضیح می‌دهد: زنان کرد از اکسسوری‌هایی بر روی سربند، دور گوش، روی چانه، دور جلیقه و دور کمر استفاده می‌کردند و این‌ها فقط زینت نبودند؛ هرکدام فلسفه خود را داشتند و نشانه‌ای از توانگری، قدرت و زیبایی بودند.

وی اضافه می‌کند: صدای لطیف این اکسسوری‌ها هنگام حرکت زنان نوعی آرامش در فضای خانه و خانواده ایجاد می‌کرد و در گذشته اغلب از طلا و نقره ساخته می‌شدند، هرچند امروز به‌دلیل شرایط اقتصادی از انواع ساده‌تر استفاده می‌شود.

اکسسوری‌های مردانه؛ از تسبیح تا بوی خوش میخک

به گفته این پژوهشگر، مردان نیز از اکسسوری‌های خاص خود بهره می‌بردند: تسبیح، میخک و عطرهای گیاهی بخشی از آداب پوشش مردان بود که علاوه بر ایجاد بوی خوش، نشانه پاکیزگی و آراستگی تلقی می‌شد و نقش مهمی در تکمیل هویت پوشاک کردی داشت.

کریمی با اشاره به ریشه‌های تاریخی پوشاک کردی می‌گوید: لباس کردی هزاران سال قدمت دارد و کمترین تغییر را به خود دیده است، بسیاری از پادشاهان گذشته مانند پادشاهان اشکانی، ساسانی و سامانی از الگوهای لباس کردی برای لباس‌های دربار استفاده می‌کردند، زیرا این لباس‌ها زیبا، فاخر و چشم‌نواز بودند.

وی تاکید می‌کند: آنچه امروز از لباس کردی دیده می‌شود، عصاره هزاران سال فرهنگ و هویت مردمان زاگرس است.

لباس کردی؛ متنی بصری از ۱۰ هزار سال تاریخ و هویت فرهنگی

پژوهشگر پوشاک کردی با اشاره به پیشینه چند هزار ساله این لباس سنتی گفت: لباس کردی تنها یک پوشش روزمره نیست، بلکه مخزن اسطوره‌ها، آئین‌ها و هویت فرهنگی مردمان کردستان است و هیچ تعارضی با ارزش‌های اسلامی و معیارهای عفاف و حجاب ندارد.

پژوهشگر دانش بومی کردستان با بیان اینکه لباس کردی یکی از کهن‌ترین پوشش‌های موجود در پهنه ایران است، گفت: بر اساس پژوهش‌های و مستندات موجود، لباس کردی در حقیقت یک متن بصری تاریخی است که هر جز آن حامل معنا، هویت و نمادهای فرهنگی چند هزار ساله است.

کریمی با اشاره به قدمت برخی اجزای لباس کردی اظهار داشت: کمترین بخش قابل استناد، کفش یا گیوه کردی است که دست‌کم ۲۵۰۰ سال قدمت دارد و اما سرپوش زنان کرد که امروز با نام «سرکه‌ای» شناخته می‌شود، بین هشت هزار تا ده هزار سال سابقه دارد و این موضوع با شواهد باستان‌شناختی قابل تأیید است.

وی افزود: جلیقه‌ها، پارچه‌ها، نقش‌مایه‌ها، رنگ‌ها و بته‌ها هرکدام ریشه در لایه‌های عمیق فرهنگ کردی دارند و این عناصر هم از آئین‌های کهن مانند میترائیسم تأثیر گرفته‌اند و هم از طبیعت اقلیم کردستان بسیاری از این نقش‌ها از کردستان به مناطق دیگر از جمله هندوستان راه یافته‌اند.

لباس کردی؛ مخزن آئین‌ها و اسطوره‌ها

این پژوهشگر ادامه داد: لباس کردی تنها یک پوشش نیست؛ بلکه یک مخزن فرهنگی است که اسطوره‌ها، رمزها و باورهای مردمان این سرزمین را از دوران مادها، هخامنشیان، اشکانیان و ساسانیان تا امروز در خود نگاه داشته است و نمونه‌هایی از این پوشش‌ها را می‌توان در نقش‌برجسته‌های طاق‌بستان مشاهده کرد.

وی گفت: با وجود گذر زمان، ساختار اصلی لباس کردی تقریباً تغییر نکرده و همان مدل‌ها در مراسم‌های غیررسمی و آئینی هنوز پابرجا هستند وسعت معنا در این پوشش به اندازه‌ای است که علاوه بر کارکرد اجتماعی، کارکرد هویتی و حتی مقاومت فرهنگی نیز در آن آشکار است.

رنگ‌ها با معنا انتخاب می‌شدند

کریمی درباره فلسفه رنگ‌ها در لباس کردی گفت: هیچ رنگی از سر عادت انتخاب نشده است، رنگ قرمز نماد باروری و زایش بوده، رنگ سبز معنای زندگی داشته و رنگ مشکی نشانه احترام و وقار بوده است و این فلسفه‌ها ریشه در آئین‌های پیش از زرتشت و میترائیسم داشته‌اند.

وی مثال زد: در گذشته عروس‌های کرد پارچه‌ای قرمز به نام "لاکی" روی صورت خود می‌کشیدند که نماد باروری بود و همین مفهوم بعدها در رنگ لباس‌ها نیز ادامه یافت.

این پژوهشگر با تأکید بر اینکه لباس کردی هیچ‌گونه تعارضی با ارزش‌های اسلامی ندارد، تصریح کرد: لباس کردی چه در پوشش زنان و چه مردان کاملاً پوشیده، موقر و غیر بدن‌نماست و قبای همراه آن نیز پوشیدگی را کامل می‌کند و این لباس به صورت بنیادی با معیارهای عفاف و حجاب سازگار است و از نظر مردم نیز به عنوان لباسی نجیب و وقارمند پذیرفته شده است.

تهدید جهانی‌شدن و ضرورت مراقبت فرهنگی

وی با هشدار نسبت به یکسان‌سازی پوشش‌ها در روند جهانی‌سازی گفت: باید مراقب باشیم لباس کردی دچار دگرگونی‌های مخرب نشود، این لباس حامل هویت چند هزارساله ماست و کوچک‌ترین تغییر نادرست، مانند تیشه‌ای است که به ریشه فرهنگ‌مان زده می‌شود.

کریمی افزود: گاهی برخی تصور می‌کنند با ترکیب نامناسب سنت و مدرنیته، لباس کردی را مدرن می‌کنند؛ اما این تغییرات نه زیبایی ایجاد می‌کند و نه شأن فرهنگی لباس را حفظ می‌کند.

وی تأکید کرد: پیشنهاد من این است که وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جشنواره‌ای سالانه ویژه طراحان لباس کردی برگزار کند و تندیس شاخص این حوزه را به تولیدکنندگان اصیل اهدا کند و باید حد و مرز گفتمان لباس کردی را خود فعالان فرهنگی تعیین کنند تا از هرگونه هنجارشکنی جلوگیری شود.

این پژوهشگر همچنین بر اهمیت روایتگری فرهنگی تأکید کرد و گفت: این روایتگری می‌تواند مکتوب، رسانه‌ای، تصویری یا از طریق کمپین‌های آگاهی‌بخش انجام شود. باید به نسل جوان منتقل کنیم که لباس کردی تنها یک پوشش زیبا نیست؛ حامل تاریخ، حیا، نجابت و جهان‌بینی مردمان این سرزمین است.