جشنواره‌ای که با حضور گروه‌های نمایشی داخلی و خارجی، کارگاه‌ها و اجراهای متنوع، قرار است نشاط و خلاقیت را به کودکان و خانواده‌ها هدیه کند، اما در میان این هیاهوی هنری، سایه‌ای از نابرابری اقتصادی بر جشنواره افتاده که دسترسی بسیاری از کودکان ایرانی را به این «زیستگاه امید» محدود کرده است.

 این گزارش، ضمن قدردانی از تلاش‌های برگزارکنندگان و برنامه‌های جانبی مثبت، به بررسی تحلیلی و انتقادی این رویداد می‌پردازد و بر جنبه‌های عدالت اجتماعی تمرکز دارد؛ جایی که حرف‌های زیبای مسئولان با واقعیت‌های تلخ خانواده‌های متوسط و کم‌درآمد برخورد می‌کند.

همدان، قطب تئاتر کودک: افتخاری برای همدان یا فرصتی از دست‌رفته؟

جشنواره تئاتر کودک و نوجوان همدان، با سابقه‌ای سه‌دهه‌ای، نمادی از تعهد فرهنگی ایران به پرورش نسل آینده است.

عباس صوفی، نماینده مردم همدان و فامنین در مجلس شورای اسلامی، در بازدید از کمیته‌های اجرایی، جشنواره را «فرصتی برای شناساندن استعدادها و زیرساخت‌های همدان» توصیف کرده و بر تسریع در ساخت تالار بزرگ شهر تأکید کرده است.

 او می‌گوید:همدان در حوزه سالن‌ها و زیرساخت‌ها جزو استان‌های پیشرو کشور است. همچنین در پیام افتتاحیه‌اش، جشنواره را «پایتخت هنر نمایش کودک» می‌خواند و آن را سرمایه‌ای برای پرورش مهارت‌های گفت‌وگو و همدلی می‌داند.

این دیدگاه با پیام‌های دیگر مسئولان همخوانی دارد. سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، در پیام خود نسل کودک را «آینه روشن آینده جامعه» می‌داند و تئاتر را «زبان بی‌بدیل احساسات و اندیشه‌ها» معرفی می‌کند.

حمیدرضا حاجی‌بابایی، نایب‌رئیس مجلس، نیز جشنواره را «مدرسه‌ای بزرگ برای تربیت ذهن و پرورش روح» می‌خواند و بر نقش آن در آموزش مهارت‌های زندگی تأکید دارد. حتی پیام مشترک امام جمعه و استاندار همدان، جشنواره را «آیینه بلوغ فرهنگی همدان» و «تجربه جمعی برای شکل‌دهی هویت اجتماعی» توصیف می‌کند.

این نقل قول‌ها، زیبا و امیدبخش هستند و نشان‌دهنده حمایت بالای مسئولان از رویدادهای فرهنگی دارند.

سیدمحمدرضا جوادی، مدیرکل فرهنگ و ارشاد اسلامی همدان، در پیام خود بر نقش تئاتر در مقابله با خشونت جهانی و پرورش شهروندان مسئول تأکید می‌کند.

 آزاده انصاری، دبیر جشنواره، نیز آن را «میدان شکل‌گیری نگاه‌های تازه به جهان کودکی» می‌داند. اما این حرف‌ها، در حالی‌که جشنواره را به عنوان ابزاری برای نشاط اجتماعی و فرهنگی ترسیم می‌کنند، اغلب به سطح بیانیه‌ها محدود می‌مانند.

واقعیت این است که جشنواره، با وجود این حمایت‌ها، در دستیابی به مخاطبان عام – به ویژه کودکان از خانواده‌های کم‌برخوردار – ناکام مانده است.

قیمت بلیت‌ها: دیواری بلند میان کودکان و صحنه

یکی از بزرگ‌ترین نقاط ضعف جشنواره، قیمت‌گذاری بلیت‌هاست که دسترسی را برای بسیاری از خانواده‌های ایرانی غیرممکن کرده است.

طبق اطلاعات سایت رسمی  خرید بلیت جشنواره gishehtheater.ir، قیمت بلیت هر اجرا ۱۵۰ هزار تومان است. این رقم، در مقایسه با حداقل دستمزد یک خانواده چهار نفره (زوج + دو فرزند) بسیار بالاست.

 برای یک خانواده چهارنفره، حضور در تنها یک اجرا می‌تواند بیش از ۶۰۰ هزار تومان فقط برای تهیه بلیت هزینه داشته باشد؛ مبلغی که معادل چند روز حقوق حداقل کارگری است و دیگر هزینه‌های جانبی همچون خرید خوراکی و هزینه‌های رفت و آمد که خود مبلغ قابل توجهی هستند را کنار میگذاریم.

این در حالیست که سینما، به عنوان ارزان‌ترین تفریح فرهنگی، بلیت‌هایی با قیمت ۸۰ تا ۱۰۰ هزار تومان عرضه می‌کند.

 آمارهای فرهنگی نشان می‌دهد که هزینه‌های فرهنگی در ایران، به ویژه برای خانواده‌های متوسط، اغلب قربانی تورم و اولویت‌های اقتصادی می‌شوند.

 جشنواره تئاتر کودک، که قرار است برای همه کودکان باشد، با این قیمت‌گذاری عملاً به یک رویداد طبقاتی تبدیل شده است.

عباس کرکه‌آبادی، معاون توسعه منابع انسانی استانداری همدان، در بازدید خود تأکید کرده که «جشنواره باید در دسترس همه دانش‌آموزان باشد» و بر فراهم کردن زمینه حضور دانش‌آموزان کم‌برخوردار اصرار دارد. اما این حرف‌ها در عمل اجرا نشده‌اند؛ صبح‌ها دانش آموزان برخی مدارس امکان تماشای نمایش‌ها را دارند، اما خانواده‌های مستقل، به ویژه از اقشار پایین، از این فرصت محروم می‌مانند.

جشنواره‌ای که برای «پرورش تخیل و توان انتقادی» (به نقل از رضا مردانی، مدیرکل هنرهای نمایشی) طراحی شده، چگونه می‌تواند بدون حضور همه کودکان، ارزشمند باشد؟! حسن گوهرپور، مشاور رسانه‌ای استاندار همدان، جشنواره را «سرمایه بلندمدت فرهنگی» می‌داند و اشاره می‌کند که تأمین منابع در همدان دشوار است، اما این توجیه نمی‌تواند محرومیت کودکان را توجیه کند.

برنامه‌های جانبی: گامی مثبت اما ناکافی در مسیر عدالت

در کنار اجراهای اصلی، جشنواره امسال برای نخستین بار برنامه‌های جانبی گسترده‌تری را اجرا کرده است، از جمله حضور دو تماشاخانه سیار که اجراهایی را به روستاها و مناطق محروم می‌برند. نوشین بیگلریان، کارشناس آفرینش‌های ادبی و هنری کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان استان همدان، توضیح می‌دهد که این طرح با ۲۵ اجرا در مناطقی مانند جوکار، ازندریان، اسدآباد، نهاوند، و روستاهای اطراف همدان، هدف گسترش نشاط به نقاط دورافتاده را دنبال می‌کند. این نمایش‌ها، که اغلب شاد و آموزنده هستند و به مهارت‌های زندگی می‌پردازند، فرصتی برای کودکانی فراهم می‌کند که تا کنون تئاتر را تجربه نکرده‌اند. این ابتکار، بدون شک، گامی مثبت است و نشان‌دهنده توجه به عدالت جغرافیایی و اجتماعی دارد – اگر چنین برنامه‌هایی نبود، انتقادها شدیدتر می‌بود.

با این حال، این برنامه‌ها محدود هستند: تنها ۲۵ اجرا برای کل استان، که نمی‌تواند جایگزین دسترسی به اجراهای اصلی جشنواره شود. علاوه بر این، تمرکز بر مناطق حاشیه‌ای نباید توجیهی برای بی‌توجهی به قیمت بالای بلیت‌های صحنه‌ای باشد. اینکه برخی کودکان روستایی از اجراهای سیار بهره ببرند، خوب است، اما کودکان شهری کم‌برخوردار همچنان پشت دیوار اقتصادی اجراهای مرکزی مانده‌اند. این برنامه‌ها، هرچند ارزشمند، نمی‌توانند نقص ساختاری جشنواره را پوشش دهند و بیشتر به عنوان پاسخی محدود به انتقادها عمل می‌کنند.

تبلیغات و اطلاع‌رسانی: پوسترهایی بدون راهنما

تبلیغات شهری جشنواره نیز انتقاد برانگیز است. پوسترهای نصب‌شده در سطح شهر همدان، تنها لوگوی جشنواره، شماره دوره و لوگوهای اسپانسرها (مانند شرکت‌های مواد غذایی) را نشان می‌دهند، بدون هیچ اطلاعاتی درباره مکان دبیرخانه، نحوه خرید بلیت یا آدرس سایت. این کمبود، دسترسی را برای خانواده‌های علاقه‌مند سخت‌تر می‌کند. حتی جدول اجراها، که شامل زمان‌بندی دقیق  نمایش ها است، هیچ اشاره‌ای به  نحوه خرید بلیت ندارد و بخش‌هایی مانند «میهمان» بدون توضیح رده سنی هستند.سایت خرید بلیط جشنواره، طراحی ساده و غیرجذابی دارد.

هیچ پوستر یا تیزر تبلیغاتی از نمایش‌ها وجود ندارد، و همه اجراها به طور کلی با برچسب «کودک و نوجوان» لیبل‌گذاری شده‌اند، بدون تمایز سنی دقیق (مانند کودک یا نوجوان). این مسئله، والدین را در انتخاب مناسب سردرگم می‌کند.

لینک‌های خرید بلیت موجود است، اما بارگذاری کند و فقدان عناصر بصری، سایت را به ابزاری ناکارآمد تبدیل کرده. اخبار پیش‌فروش بلیت‌ها نشان‌دهنده تمرکز بر جنبه‌های اجرایی است، نه دسترسی عمومی.

نقاط ضعف دیگر: از سمینار تهران تا کارگاه‌های پنهان

جشنواره سال‌هاست در همدان برگزار می‌شود، اما انگار «صرف برگزاری» کافی است. سمینار علمی بین‌المللی جشنواره با عنوان «صحنه، جامعه، دانشگاه»، که امسال برای نخستین بار با رویکرد بین‌رشته‌ای (روانشناسی، جامعه‌شناسی، هنری و غیره) برگزار شده، در روزهای ۲۷ و ۲۸ آبان ۱۴۰۴  در دانشگاه معماری و هنر پارس تهران انجام گرفته است.

 این رویداد با حضور اساتید داخلی و خارجی مانند محمود گلابچی، رضا مردانی، آزاده انصاری و مهمانان بین‌المللی مانند ماریانا پرپا فینک و پیتر شومان، و پخش زنده از تلویزیون تئاتر ایران، بدون شک ارزشمند است و پلی میان تئاتر و سایر حوزه‌ها ایجاد می‌کند.

با این حال، برگزاری آن در تهران فرصت‌های آموزشی را از دانشجویان و علاقه‌مندان محلی دریغ کرده است. این تصمیم، که می‌توانست با برگزاری محلی یا ترکیبی، شاملیت بیشتری داشته باشد، نشان‌دهنده تمرکز بیش از حد بر پایتخت است و استان میزبان را در حاشیه قرار می‌دهد.

همچنین، کارگاه‌ها و ورکشاپ‌های جشنواره، باوجود اهمیت‌شان، با محدودیت‌هایی همراه هستند. برای مثال، طبق اخبار جشنواره بنا بود تا کارگاه یک‌روزه آموزشی با حضور سولوای وانکف، مدیر هنری تئاتر Baglandet دانمارک، در ۱۵ آذر ۱۴۰۴ در همدان برگزار شود.

در این کارگاه، که ویژه هنرجویان و دانشجویان ۱۷ سال به بالا است و ظرفیت تنها ۲۰ شرکت‌کننده دارد – رقمی که برای یک جشنواره بین‌المللی، بسیار محدود به نظر می‌رسد و دسترسی را برای علاقه‌مندان بیشتر دشوار می‌کند.

این برنامه‌ها، هرچند نوآورانه، اطلاع‌رسانی دقیقی ندارند و امکان شرکت برای عموم – به ویژه خارج از دایره محدود هنرجویان – محدود است، که این امر عدالت آموزشی را زیر سؤال می‌برد.

با این حال، برای انصاف باید گفت که جشنواره نقاط قوتی هم دارد: حضور بین‌المللی، تمرکز بر نوآوری در روایت (به نقل از مردانی) و حمایت از هنرمندان محلی. پیش‌بینی حضور ۱۰۰ هزار کودک، نشان‌دهنده پتانسیل بالای رویداد است، اما این عدد بدون تسهیلات مالی برای کم‌برخورداران، تنها یک آمار توخالی خواهد بود.

نتیجه: جشنواره‌ای برای همه یا فقط برای برخی؟

سی‌امین جشنواره تئاتر کودک و نوجوان همدان، می‌توانست نمادی از عدالت فرهنگی باشد، اما قیمت بالا، تبلیغات ضعیف و اطلاع‌رسانی ناکافی، آن را به رویدادی محدود تبدیل کرده است.

 برنامه‌های جانبی مانند تماشاخانه‌های سیار، گامی رو به جلو هستند، اما نمی‌توانند خلأ عدالت اقتصادی را پر کنند. مسئولان با نقل قول‌های زیبا، نقش خود را ایفا می‌کنند، اما کودکان کم‌برخوردار – که جشنواره برای‌ آن‌هاست – پشت دیوار اقتصادی مانده‌اند.

برای آینده، کاهش قیمت بلیت‌ها ، تبلیغات جامع با تمرکز بر دسترسی، بهبود سایت و رده‌بندی سنی دقیق و گسترش برنامه‌های سیار پیشنهاد می‌شود. تنها در این صورت، جشنواره از «حرف» به «عمل» تبدیل می‌شود و صحنه فردا را برای همه کودکان می‌سازد.

انتهای پیام