حسین اینالو کارشناس محیط زیست در گفت‌وگو با خبرنگار مهر با اشاره به وضعیت بارش‌ها در کشور با بیان اینکه ما اکنون در یک شرایط خشکیدگی هستیم، نه خشکسالی معمول اظهار کرد: خشکسالی یعنی یک یا دو سال کاهش بارندگی و سپس بازگشت به حالت طبیعی یا حتی ترسالی؛ اما آنچه امروز ایران با آن روبه‌روست، خشکیدگی است و کم‌بارشی‌های کنونی دیگر جبران نخواهد شد.

وی افزود: این وضعیت در بیست سال اخیر شکل گرفته و پاییزهای کم‌بارش ادامه‌دار خواهد بود.

تغییر اقلیم جهانی و نقش اقدامات انسانی در داخل کشور

اینالو با تأکید بر اینکه تغییر اقلیم یک موضوع جهانی است و نه صرفاً ایرانی، گفت: در اروپا تغییر اقلیم بیشتر به گرم‌تر شدن منجر شده اما در غرب آسیا و ایران به‌صورت کاهش بارش خود را نشان داده است.

وی تاکید کرد: کشورهای همسایه ما نیز نسبت به گذشته بارش کمتری دارند اما کاهش بارندگی در ایران شدیدتر است، زیرا منابع تولید بخار آب را در داخل کشور از بین برده‌ایم.

او ادامه داد: سامانه‌های بارشی مدیترانه‌ای زمانی که وارد ایران می‌شدند، با عبور از روی دریاچه ارومیه، جنگل‌های شمال و مراتع زاگرس تقویت می‌شدند. اکنون نه دریاچه ارومیه آن کارکرد گذشته را دارد و نه جنگل‌ها و مراتع در وضعیت مناسب هستند. جنگل‌های شمال نصف شده، مراتع حدود ۵۰ درصد کاهش یافته و ۹۰ درصد تالاب‌های کشور خشک شده‌اند.

اینالو با اشاره به وضعیت تالاب‌ها گفت: مثلاً تالاب الله‌آباد در دشت قزوین ۶۰ هزار هکتار وسعت داشت اما امروز چیزی از آن باقی نمانده است. من بارها از نزدیک وضعیت آن را بررسی کرده‌ام.

تغییر کاربری‌ها و مدیریت نادرست منابع

وی با اشاره به اینکه تغییر کاربری گسترده طبیعت نقش مهمی در وضعیت فعلی دارد، گفت: به جای جنگل، ویلاسازی و جاده‌سازی انجام شده؛ کارخانه‌ها جای تالاب‌ها را گرفته‌اند و بسیاری از عرصه‌های طبیعی تغییر یافته‌اند. در چنین وضعیتی انتظار بارش‌های گذشته غیرواقعی است.

اینالو با انتقاد از برخی رویکردها در حوزه مدیریت منابع آب اظهار کرد: چاه‌های غیرمجاز، سدسازی‌های متعدد، برداشت بی‌رویه از آبخوان‌ها و اجرای پروژه‌هایی که بیشتر جنبه اقتصادی برای برخی پیمانکاران داشته تا منفعت ملی، در نتیجه امروز بسیاری از سدها پرآب نیستند و آبخوان‌ها نیز افت کرده‌اند.

وی با اشاره به پیامدهای شعار خودکفایی در کشاورزی گفت: در ایران زمین‌هایی که علمی و اکولوژیک قابلیت کشاورزی نداشتند، شخم زده شدند و زراعت در مناطق فاقد ظرفیت انجام گرفت.

این کارشناس محیط زیست تصریح کرد: در حوزه آبریز بسیاری از مناطق، ده‌ها هزار چاه غیرمجاز ایجاد شده و این روند به افت شدید آب‌های زیرزمینی منجر شده است.

او افزود: این نگاه که باید هر محصولی را در داخل تولید کنیم، امروز دیگر در دنیا وجود ندارد. کشورها بر اساس مزیت نسبی تولید می‌کنند و مابقی را وارد می‌کنند؛ اما ما با اصرار بر خودکفایی، به منابع زیست‌محیطی فشار آوردیم.

فرسایش خاک و اثرات آن

اینالو با اشاره به فرسایش شدید خاک گفت: متوسط فرسایش خاک در ایران حدود ۱۷ تن در هکتار است؛ در حالی که در اروپا یک تن و در آسیا پنج تن است. بسیاری از زمین‌هایی که علم می‌گفت مناسب کشاورزی نیستند، تحت فشار قرار گرفتند و امروز فرسایش گسترده‌ای در آنها دیده می‌شود.

راهکار: اصلاح حکمرانی و سازگاری با واقعیت‌های اقلیمی

به گفته این کارشناس محیط زیست، راه‌حل ساده و کوتاه‌مدت برای این وضعیت وجود ندارد. او تأکید کرد: تغییر اقلیم برگشت‌پذیر نیست؛ اما می‌توان شدت آن را کم و شرایط را قابل‌مدیریت‌تر کرد. جامعه علمی معتقد است که باید دو اقدام اساسی انجام شود: نخست مهار روند تشدید تغییر اقلیم از طریق اصلاح سبک زندگی، کاهش مصرف انرژی، کاهش وابستگی به خودروهای بنزینی و بازنگری در الگوهای توسعه؛ و دوم سازگاری با شرایط جدید.

وی اظهار کرد: تا زمانی که حکمرانی بر پایه علم و منافع ملی شکل نگیرد و نگاه تخصصی جایگزین نگاه شعاری نشود، نمی‌توان انتظار تغییر جدی داشت و از سوی دیگر مردم نیز باید نقش خود را در کاهش مصرف و اصلاح الگوهای روزمره جدی بگیرند.

اینالو در پایان گفت: مسیر پیش رو آسان نیست اما بازگشت به راه علمی، توجه به ظرفیت‌های طبیعی و بازنگری در سبک زندگی و سیاست‌گذاری‌ها می‌تواند شرایط را آرام‌تر و قابل‌پیش‌بینی‌تر کند.