خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - هیفاء پردل: با اجرای بیش از ۲ هزار و ۳۵۵ پروژه کوچک و بزرگ بازآفرینی یا به تعبیری احیا و نوسازی بافت‌های فرسوده می‌تواند ارتقای کیفیت زندگی شهری را برای ساکنان این بافت‌ها و از سویی بازگرداندن هویت به محله‌های قدیمی ختم شود.

قم کلانشهری که در دل خود با وجود بافت‌های تاریخی و محلاتی که هر کدام تاریخ و هویت این شهر را روایت می‌کنند دارای ریشه‌های عمیق سنتی است امروز در کنار گستره وسیع بافت‌های فرسوده و نارکارآمد شهری که سال‌ها چهره شهر را با چالش‌های خدماتی؛ ایمنی و زیست پذیری رو به رو کرده است در حال حاضر هدف احیا و پروژه‌های بازآفرینی شهری قرار گرفته است.

مفهوم بازآفرینی در واقع؛ به مفهوم احیا، تجدید حیات و نوزایی شهری و به عبارتی دوباره زنده شدن شهر است و نشان می‌دهد که بدون حضور و مشارکت گسترده مردم در امر بهسازی و نوسازی شهری، امکان موفقیت و تحقق اهداف برنامه‌های بازآفرینی غیرممکن می‌باشد.

بازآفرینی حفظ و زنده کردن هویت تاریخی است. یعنی بازآفرینی به تاریخ، به زندگی و خاطرات جمعی مردم ربط وسیعی دارد. بایستی در صورتی که المان‌های تاریخی وجود دارد، حفظ شود و اگر از بین رفته است بازآفرینی گردد. این امر چنین مناطقی را قابل سکونت می‌کند، البته قابل سکونت فقط به معنای آب و گاز نیست، بلکه هویت، روابط همسایگی، خوانایی، ایمن بودن، سرمایه اجتماعی ساکنان و… را نیز شامل می‌شود.

حال در کلانشهر مهمی مانند قم دارای تاریخ؛ هویت و فرهنگ چندین هزار ساله است و از سویی هر کدام از محلات تاریخی آن برگی از تاریخ را روایت می‌کند از سویی قم به عنوان دومین شهر گردشگر پذیر مذهبی کشور سزاوار است که چهره محلات تاریخی آن و هسته مرکزی با توجه به وجود حرم مطهر حضرت معصومه (س) برای زائران داخلی و خارجی زیبا باشد.

در حال حاضر طرح‌های بازآفرینی به صورت یک برنامه منسجم و گسترده در قم اجرا شده هرچند به دلیل مشکلات بودجه‌ای و اعتبارات به کندی پیش رفته اما اکنون بیش از دو هزار پروژه و نوسازی هزاران واحد مسکونی در کنار مرمت بناهای تاریخی می‌تواند تلاشی برای پیوند گذشته و آینده باشد تا بتوان در کنار حفظ میراث تاریخی زندگی مدرنی را هم به ساکنان این محلات تاریخی هدیه دهد.

آغاز فصل تازه بازآفرینی شهری در قم

رئیس اداره معماری بافت‌های واجد ارزش و طرح‌های بازآفرینی اداره کل راه و شهرسازی قم از اجرای بیش از دو هزار و ۳۵۵ پروژه بازآفرینی شهری در این استان خبر داد و گفت: از سال ۱۴۰۰ تاکنون ۶۳۱۴ واحد مسکونی نوسازی شده و در مجموع بیش از یک میلیون مترمربع زیربنا در سه حوزه بافت تاریخی، فرسوده و سکونتگاه‌های غیررسمی بازسازی شده است.

علی طاهری‌نیا در گفت‌وگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: مجموع مساحت بافت‌های ناکارآمد شهر قم ۳۹۳۱ هکتار شامل بافت فرسوده، تاریخی و سکونتگاه‌های غیررسمی است که در آن ۱۹۹ هزار و ۹۵۵ خانوار با جمعیت بیش از ۶۷۳ هزار نفر سکونت دارند.

وی گفت: از سال ۱۴۰۰ تاکنون ۶۳۱۴ واحد مسکونی نوسازی شده و در مجموع بیش از یک میلیون مترمربع زیربنا در سه حوزه بافت تاریخی، فرسوده و سکونتگاه‌های غیررسمی بازسازی شده است از سویی بیش از دو هزار و ۳۵۵ پروژه بازآفرینی شهری در این استان اجرا شده است.

رئیس اداره معماری بافت‌های واجد ارزش و طرح‌های بازآفرینی اداره کل راه و شهرسازی قم در ادامه با اشاره به اهداف برنامه هفتم در حوزه بازآفرینی شهری عنوان کرد: کاهش سالانه ۱۵۰ هکتار از بافت‌های ناکارآمد و نوسازی حداقل ۱۶۰۰ واحد مسکونی در قم در دستور کار قرار دارد و استفاده از مشوق‌های قانونی صدور پروانه خارج از نوبت و معافیت‌های سرمایه‌گذاری روند بازآفرینی را تسهیل می‌کند.

طاهری نیا پروژه‌های شاخصی مانند مرمت مدرسه علمیه حجتیه، ساماندهی منازل اطراف امامزاده موسی مبرقع و احداث مدارس و کلانتری‌ها را از نمونه اقدامات اجراشده عنوان کرد و خاطرنشان کرد: بازآفرینی شهری قم علاوه بر نوسازی مسکن، کیفیت زندگی و مشارکت اجتماعی ساکنان محلات هدف را ارتقا می‌دهد.

قم در مسیر احیای بافت‌های تاریخی؛ مشارکت مردم موتور محرک بازآفرینی شهر

سرپرست معاونت شهرسازی و معماری شهرداری قم گفت: احیای بافت‌های تاریخی این شهر با همراهی مردم، مالکان و همکاری نهادهای تخصصی با سرعت و اثربخشی بیشتری دنبال خواهد شد حرم مطهر همچون نگینی در مرکز قم می‌درخشد و توسعه شهر نیز پیرامون آن شکل گرفته است هدف مدیریت شهری، ارتقای کیفیت هسته مرکزی و محدوده اطراف حرم با اجرای طرح‌های بازآفرینی و ساماندهی است.

محمد رمضانی با اشاره به اقدامات صورت گرفته در سال‌های اخیر در هسته مرکزی مانند ایجاد پیاده‌راه‌ها و بهبود منظر شهری در اطراف حرم اجرا شده است، افزود: با این حال، شکل‌گیری بافت‌های فرسوده، اسکان غیرایرانی‌ها و توسعه سکونتگاه‌های حاشیه‌ای در قلب شهر نیازمند بازآفرینی فوری و هویت‌بخشی دوباره است.

وی بیان کرد: تجربه‌های موفقی مانند احیای سرای محمدی با مشارکت مالکان و همکاری سازمان میراث فرهنگی نشان داده که حضور مردم، تضمین‌کننده پایداری و موفقیت طرح‌های بازآفرینی است، همچنین پروژه‌های سراهای شمس‌سالار و امجدی نیز با همین الگو به ثمر رسیده‌اند.

قم به شبکه ملی شهرهای تاریخی ایران پیوست

مدیرعامل سازمان بهسازی، نوسازی و زیباسازی اطراف حرم مطهر از عضویت رسمی شهر قم در مجمع شهرهای تاریخی ایران خبر داد و گفت: با این عضویت، فصل جدیدی از فعالیت‌ها و همکاری‌ها در حوزه بافت تاریخی قم آغاز می‌شود.

علیرضا خاکی در گفتگو با با خبرنگار مهر افزود: شهر قم به همراه ۲۰ شهر دیگر در دومین اجلاس مجمع شهرهای تاریخی ایران به میزبانی شهر جهانی یزد به عضویت این شبکه ملی درآمده است، این انتخاب با رأی قاطع اعضای مجمع انجام شد و حاصل پیگیری‌های مستمر برای حفظ و ارتقای هویت تاریخی قم به شمار می‌رود.

وی اظهار داشت: از میان ۵۹ شهر متقاضی عضویت، پرونده‌های ۲۱ شهر پس از بررسی‌های کارشناسی و انطباق با معیارهای تعیین‌شده به مرحله رأی‌گیری نهایی رسید و بدون هیچ رأی مخالفی پذیرفته شد

وی معیارهای ارزیابی مجمع را شامل تعداد و کیفیت آثار ثبتی، دارا بودن بافت تاریخی مصوب و وجود آثار ملی و جهانی بیان کرد که در این نشست همچنین شهر کرمان به عنوان میزبان سومین اجلاس مجمع برگزیده شد.

قم یکی از کهن‌ترین زیستگاه‌های انسانی در مرکز ایران است

مدیرعامل سازمان بهسازی، نوسازی و زیباسازی اطراف حرم مطهر با اشاره به پیشینه تاریخی و فرهنگی قم اظهار داشت: قم یکی از کهن‌ترین زیستگاه‌های انسانی در مرکز ایران است و وجود محله‌های ریشه‌دار، بافت قدیمی پیرامون حرم، مسیرهای تاریخی کاروانی و آثار ثبتی متعدد، آن را به شهری با ارزش‌های تاریخی و هویت ایرانی اسلامی تبدیل کرده است.

خاکی به چالش محدودیت اعتبارات هم اشاره کرد و افزود: اگر اعتبارت ۲۰ سال گذشته را بررسی کنیم، به نسبت محدوده بافت و آثار تاریخی، کم‌ترین بودجه اختصاص‌یافته به شهر قم است.

در همین حال؛ یک کارشناس امور گردشگری معتقد است؛ بازآفرینی بافت‌های فرسوده و تاریخی قم علاوه بر بهبود کیفیت زندگی ساکنان، به جذب گردشگر و رونق اقتصادی شهر نیز کمک می‌کند. تیمچه ایران، یکی از ارزشمندترین مساجد جامع، بازار کهنه به عنوان یکی از قدیمی‌ترین بازارهای کشور، سایت باستانی‌تاریخی قلی‌درویش، کاروانسرای دیرگچین به عنوان مادر کاروانسراهای کشور، پامنار و… در قم هستند، اما متأسفانه در کشور ناشناخته مانده‌اند.

عبدالرضا ملایی افزود: مرمت محلات تاریخی، ساماندهی فضاهای عمومی و ارتقای خدمات شهری، قم را به مقصدی جذاب برای گردشگران داخلی و خارجی تبدیل کرده است در کنار اینکه ساکنان محلی در این محلات ماندگار شده و از مهاجرت‌های معکوس جلوگیری می‌کند به ارتقای زندگی و سیما و بصری بافت تاریخی قم نیز چهره‌ای تازه می بخشد.

به گفته وی، پروژه‌هایی مانند ساماندهی اطراف امامزاده موسی مبرقع و مرمت مدرسه علمیه حجتیه، ضمن حفظ هویت فرهنگی، تجربه‌ای متفاوت و پایدار از گردشگری شهری برای بازدیدکنندگان فراهم می‌کند و به توسعه کسب‌وکارهای محلی نیز کمک می‌کند اقتصاد شهر نیز ارتقا و در کنار گردشگری مذهبی قم مقصدی برای گردشگری فرهنگی و تاریخی تبدیل می‌شود.

این کارشناس امور گردشگری با اشاره به شهرهای موفق در زمینه بازآفرینی شهری گفت: برخی شهرهای ایران در زمینه بازآفرینی شهری موفقیت‌های قابل توجهی داشته‌اند. اصفهان با بازسازی محلات اطراف میدان نقش جهان و حفظ بافت تاریخی، گردشگری شهری را تقویت کرده است.

ملایی اظهار داشت: یزد با احیای بافت خشتی و ساماندهی قنوات و بازارهای تاریخی، تجربه‌ای پایدار از گردشگری فرهنگی ارائه کرده است. شیراز با بازسازی محلات تاریخی مانند باغ جهان‌نما و بازار وکیل، و تبریز با مرمت و نوسازی مرکز شهر و بازار تاریخی، نمونه‌هایی از تلفیق نوسازی شهری با حفظ هویت فرهنگی و ارتقای کیفیت زندگی ساکنان هستند