خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها: زعفران برای مردم خراسان جنوبی تنها یک محصول کشاورزی نیست بلکه بخش جدایی‌ناپذیر از هویت، فرهنگ و زندگی آنان است.

در هر رشته باریک و ظریف از این گل بنفش داستانی از تلاش، صبوری و عشق کشاورزان این دیار نهفته است.

این استان با بیش از ۱۶ هزار هکتار سطح زیر کشت زعفران، جایگاه دومین تولیدکننده بزرگ زعفران کشور را داراست، اما آنچه این سرزمین را متمایز می‌سازد، کیفیت بی‌نظیر و شهرت جهانی زعفران آن است.

اقلیم ویژه خراسان جنوبی با شب‌های سرد و روزهای گرم، خاک شور و کم‌حاصل اما پرخاصیت، و رطوبت اندک، شرایطی منحصربه‌فرد برای پرورش زعفرانی با عطر، رنگ و طعم مثال‌زدنی فراهم آورده است.

نبود برند ملی و بین‌المللی معتبر و ساختار منسجم در فرآوری و صادرات همچنان یکی از چالش‌های اساسی این حوزه به شمار می‌رود.

بنا به گفته کارشناسان، بخش قابل توجهی از زعفران تولیدی استان به‌صورت فله‌ای و از مسیرهای غیررسمی صادر می‌شود. موضوعی که باعث می‌شود بخش عمده‌ای از سود این “طلای سرخ” نه به دست کشاورز، بلکه نصیب واسطه‌ها و شرکت‌های خارجی شود.

امسال رنج زعفران‌کاران تنها به این چالش‌ها محدود نمانده است. کاهش منابع آبی و خشکسالی‌های پیاپی، خسارت‌های جدی به مزارع وارد کرده و میزان تولید را به شکل محسوسی کاهش داده است.

در حالی که هزینه‌های تولید از قبیل نیروی کار، کود، حمل‌ونقل و انرژی روزبه‌روز افزایش می‌یابد، نرخ پایین خرید زعفران همچنان دغدغه اصلی کشاورزان است. آنان معتقدند، اگر نهادهای متولی و سیاست‌گذاران به‌دنبال حفظ جایگاه طلای سرخ ایران در جهان هستند، باید برای اصلاح نظام قیمت‌گذاری، حمایت از صادرات رسمی و ایجاد برندهای ملی قدرتمند گام‌های عملی بردارند.

چالش کم‌آبی در مزارع زعفران

یکی از کشاورزان فردوسی در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به چالش‌های پیش‌روی زعفران‌کاران گفت: مهم‌ترین مشکل کنونی، کمبود بارندگی، کاهش آب‌دهی قنات‌ها و پایین آمدن سطح آب چاه‌های کشاورزی است.

رضازاده در ادامه با بیان تأثیر کم‌آبی بر محصولات افزود: به دلیل کمبود آب، امکان کوددهی مناسب فراهم نیست و در نتیجه، محصول در معرض آفت‌هایی مانند کنه و قارچ قرار می‌گیرد.

وی با اشاره به کاهش چشمگیر برداشت امسال گفت: من دو و نیم هکتار زمین زیر کشت زعفران دارم، سال گذشته ۱۲ کیلوگرم زعفران برداشت کردم، اما پیش‌بینی می‌کنم امسال تنها نیم کیلوگرم محصول داشته باشم.

این کشاورز با اشاره به وضعیت آبیاری بیان کرد: سال گذشته با ۱۲۰ فنجان آب قنات بلده، معادل ۶ ساعت، زمین را آبیاری می‌کردم، اما امسال حتی با ۱۹۰ فنجان آب (۹ ساعت و نیم) و استفاده از چاه موتور نیز امکان آبیاری کامل فراهم نیست، زیرا با افت جدی منابع آبی مواجه هستیم.

گلایه‌ای از مسئولان

رضازاده با اشاره به روش آبیاری بارانی امسال گفت: متأسفانه به دلیل گرمای هوا، کوددهی باعث سوختن پیاز زعفران و کاهش کیفیت و قیمت محصول می‌شود.

وی در ادامه به وضعیت نامتناسب قیمت‌ها با هزینه‌های تولید اشاره کرد و گفت: هر کیلوگرم زعفران نگین در حال حاضر ۱۶۰ تا ۱۷۰ میلیون تومان قیمت دارد که در مقایسه با هزینه‌های کاشت تا برداشت، بسیار ناکافی است.

این کشاورز فردوسی با ابراز گلایه از عدم حمایت مسئولان گفت: با اینکه به عنوان کشاورز نمونه انتخاب شدم، تاکنون هیچ مسئولی برای بررسی مشکلات به مزارع من مراجعه نکرده است.

رضازاده با انتقاد از عملکرد بیمه‌ها خاطرنشان کرد: در سال ۸۲، چهار هکتار از محصولم که بیمه شده بود، در اثر سرما آسیب دید، اما بیمه تنها چهار هزار تومان غرامت پرداخت کرد و از آن پس، دیگر محصولاتم را بیمه نکردم.

کاهش برداشت زعفران

ولی‌الله امینی از دیگر زعفران‌کاران نمونه کشوری در خراسان جنوبی در گفتگو با مهر با هشدار درباره کاهش چشمگیر تولید زعفران در سال جاری گفت: متأسفانه میزان تولید زعفرانم امسال در مقایسه با سال گذشته حدود ۶۰ درصد کاهش عملکرد یافته است.

وی دو عامل اقلیمی را دلیل این افت عملکرد دانست و بیان کرد: گرمای غیرمعمول در نیمه اول فروردین ماه، باعث خشکیدگی گل‌های زعفران شد و از سوی دیگر، پس از عید بارندگی مناسبی صورت نگرفت که این موضوع به‌طور مستقیم بر کاهش محصول تأثیر گذاشت.

این کشاورز با اشاره به سطح زیر کشت پنج هکتاری خود، به چالش اقتصادی این کار اشاره کرد و گفت: قیمت فعلی زعفران هر کیلو ۱۷۰ میلیون تومان است که این میزان برای زعفران‌کاران به‌صرفه نیست.

امینی با ابراز گلایه از نقش برخی تجار در بازار، افزود: در حال حاضر تنها ۱۵ درصد از زعفران تولیدی در بازار داخلی مصرف می‌شود و مابقی توسط دلالان و تجار خریداری می‌شود اما حتی اگر قیمت هر کیلو زعفران سرگل به ۲۵۰ میلیون تومان هم برسد، این مبلغ پاسخگوی هزینه‌های سرسام‌آور کاشت، داشت و برداشت نیست.

عرضه سموم تقلبی

وی به هزینه‌های بالای راه‌اندازی این کسب‌وکار اشاره و عنوان کرد: برای احداث تنها یک هکتار مزرعه زعفران به روش مکانیزه، به حدود یک و نیم میلیارد تومان سرمایه اولیه نیاز است.

امینی به معضل عرضه نهاده‌های نامرغوب پرداخت و هشدار داد: متأسفانه در شرایطی که مزارع زعفران با آفات جدی مانند کنه و قارچ دست‌وپنجه نرم می‌کنند، برخی افراد سودجو اقدام به عرضه کود و سموم تقلبی می‌کنند و نظارت کارآمدی در این زمینه وجود ندارد.

وی با تأکید بر لزوم مدیریت یکپارچه در این حوزه، گفت: برای حل واقعی مشکلات زعفران‌کاران، لازم است حدود ۲۰ گروه و شورای مختلف فعال در زمینه زعفران، ادغام و تحت نظارت و هدایت یک «سازمان ملی زعفران» واحد، تصمیم‌سازی و سیاست‌گذاری هماهنگی انجام دهند.

آن روی صادرات زعفران

رئیس شورای ملی زعفران چندی پیش در گفتگو با رسانه‌ها با بیان اینکه مهم‌ترین مانع، مسائل مرتبط با بازگشت ارز و مشکلات نظام بانکی است، گفت: اگرچه سطح زیر کشت زعفران در کشور به ۱۲۷ هزار هکتار افزایش یافته است، اما بازارهای صادراتی متناسب با این رشد توسعه نیافته‌اند.

محسن احتشام با اشاره به دیگر مشکلات، بیان کرد: قاچاق زعفران به کشورهای همسایه، علاوه بر کاهش درآمد رسمی صادرات، موجب تضعیف برند ملی ایران در بازار جهانی شده است، افزود: بر اساس آمار ارائه‌شده، ۸۵ درصد زعفران ایران به‌صورت خام و فله‌ای صادر می‌شود و تنها ۱۵ درصد با بسته‌بندی و برند ایرانی به بازارهای جهانی راه می‌یابد.

وی یکی از اقدامات راهبردی شورای ملی زعفران را پیگیری ثبت برند ملی زعفران ایران در ۶۰ کشور جهان عنوان کرد و گفت: ثبت جهانی برند ملی زعفران می‌تواند نقطه عطفی در مسیر جلوگیری از سوءاستفاده برندهای خارجی و تقویت اعتبار بین‌المللی زعفران ایرانی باشد.

پیش‌بینی برداشت ۴۲ تن زعفران خشک

محسن اسفندیاری، رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی هم در گفتگو با مهر با اشاره به جایگاه ممتاز خراسان جنوبی در کیفیت زعفران و رتبه دوم سطح زیرکشت در کشور، بیان کرد: راهبرد اصلی در شرایط کنونی، توسعه عمودی و افزایش بهره‌وری در واحد سطح است تا با توجه به بحران آب، از هر قطره آب بیشترین استفاده صورت گیرد.

وی از ثبات نسبی سطح زیرکشت زعفران در استان خبر داد و گفت: پیش‌بینی می‌شود میزان تولید زعفران خشک در سال جاری به حدود ۴۲ تن برسد که افزایشی حدود ۲۰ درصدی نسبت به سال گذشته را نشان می‌دهد.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی، فروش فله‌ای و خام‌فروشی را از چالش‌های اصلی این حوزه عنوان کرد و گفت: برای خروج از این وضعیت، حمایت از توسعه صنایع بسته‌بندی، تبدیلی و تکمیلی، ایجاد ارزش افزوده و توسعه زنجیره تولید در دستور کار قرار دارد.

جذب سرمایه‌گذاری و حمایت از کشاورزان

اسفندیاری، جذب سرمایه‌گذاری و حمایت همه‌جانبه از کشاورزان را دو اولویت اصلی دانست و افزود: با اختصاص تسهیلات کم‌بهره، اعطای زمین و آب، بسترهای لازم برای سرمایه‌گذاری فراهم شده است.

اسنفدیاری با بیان اینکه اکنون سطح زیرکشت زعفران در استان به ۱۶ هزار و ۱۲۱ هکتار رسیده که نسبت به سال گذشته تغییر محسوسی نداشته است، گفت: بیشترین سطح زیرکشت زعفران مربوط به شهرستان‌های قائنات با پنج هزار هکتار، سرایان با سه هزار و ۴۵۷ هکتار و فردوس با سه هزار و ۱۷۷ هکتار است.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی خراسان جنوبی بیان کرد: عمده تولید طلای سرخ خراسان جنوبی به کشورهای چین، امارات، اسپانیا و کشورهای حاشیه خلیج فارس صادر می‌شود.

به نظر می‌رسد نجات طلای سرخ بیش از هر چیز نیازمند عزمی ملی است. عزمی که باید در قالب یک «سازمان ملی زعفران» برای مدیریت یکپارچه، پایان دادن به خام‌فروشی و ثبت برند ایرانی این محصول در بازارهای جهانی تجلی یابد. در غیر این صورت، جیغ بنفش زعفران‌کاران همچون بسیاری از فریادهای دیگر، در بادهای گرم کویر گم خواهد شد.