به گزارش خبرنگار مهر، حجت‌الاسلام صلح‌میرزایی بعد از ظهر دوشنبه در هفتمین همایش کتاب سال حکومت اسلامی که با موضوع «رهبری و مدیریت در نظام سیاسی» در مؤسسه امام خمینی (ره) برگزار شد، اظهار کرد: بحث پیرامون منطق تصمیم‌گیری رهبر انقلاب و نظام محاسباتی ایشان از موضوعات اساسی و بنیادینی است که لازم است طلاب و پژوهشگرانی که در حوزه فقه سیاسی یا سیاست اسلامی فعالیت دارند، در تبیین آن و تولید محتوا ورود جدی داشته باشند. در برخی موارد نیز ضروری است برای کسانی که در میدان جهاد تبیینی فعالیت می‌کنند، محتوای مستند و تحلیلی فراهم شود.

عضو مجلس خبرگان رهبری با اشاره به چرایی اهمیت این موضوع بیان کرد: پاسخ به پرسش‌هایی که امروز در جامعه مطرح است، هدف اصلی این بحث به شمار می‌رود؛ اینکه چه نظام محاسباتی و چه منطق فکری منجر به رفتار و تصمیم رهبر انقلاب می‌شود. این مسئله البته اختصاص به رهبر معظم انقلاب ندارد و درباره حضرت امام نیز صادق است. حتی می‌توان به صورت کلی‌تر بیان کرد که حاکم اسلامی بر اساس چه الگوی رفتاری عمل می‌کند و چارچوب فکری او چیست.

وی افزود: آنچه سبب شد بنده و جمعی از دوستان این بحث را پیگیری کنیم، افزایش شبهات نسبت به عملکرد ولیّ فقیه از سال ۹۸ بود و در آن سال نخستین موج شبهات با حوادث آبان ۹۸ مطرح شد، سپس موضوع کرونا و واکسن پیش آمد و برخی جریان‌های منتسب به ولایت فقیه، سخنانی طرح کردند که حاکی از فاصله گرفتن از مبانی صحیح بود. حتی برخی افراد مدعی، مطالب نادرستی درباره واکسن و رفتار رهبر انقلاب بیان کردند؛ گویی ایشان واکسن نزده یا رفتارشان از سر تقیه بوده است که این سخنان بدون درک جایگاه رهبری و مصلحت‌های کلان نظام، موجب تشویش افکار عمومی شد.

حجت الاسلام صلح‌میرزایی یادآور شد: برخی از کسانی که سابقاً اهل دفاع از انقلاب بودند، بعدها دچار ارتداد سیاسی شدند و امروز با پرچم‌های شاهنشاهی فیلم ضبط می‌کنند و در نهایت نیز به تعبیر شهید سلیمانی، آواره‌تر خواهند شد و حتی برخی نیز آغاز به ایجاد شبهه در الگوی حکمرانی ولیّ فقیه کردند و مباحثی غیر مستند و نادرست در حوزه فقهی و الهیاتی مطرح نمودند؛ از جمله اینکه سیره پیامبران چنین نبوده یا اینکه نحوه حکمرانی امامین انقلاب گذر از فقه جعفری و ورود به فقه زیدی است. این ادعاها بدون مبنا و برخاسته از تحلیل‌های سطحی بود.

عضو مجلس خبرگان رهبری گفت: مجموعه این شبهات ما را بر آن داشت که الگوی مشخص و قابل استنادی استخراج کنیم و رفتارهای حاکمیتی رهبر انقلاب را در چارچوبی علمی تحلیل نمائیم؛ چارچوبی که خود ایشان نیز بر آن استناد داشته باشند که بر همین اساس نموداری طراحی شد که نشان می‌دهد تصمیمات ولیّ فقیه چه اقدامات ایجابی، چه واکنش‌ها، چه کنش‌های مستقیم و چه سکوت و عدم اعلان همگی ریشه در یک نظام رفتاری و محاسباتی مشخص دارد و هر رفتار ایشان ناشی از یک سیاست کلان و از پیش تعریف شده است.

تحلیل منظومه معرفتی رهبر انقلاب در تصمیم‌سازی؛ تبیین مبانی، مأموریت‌های کلان و سیاست‌های رفتاری

حجت‌الاسلام صلح‌میرزایی به تشریح چرایی و چگونگی منطق تصمیم‌گیری رهبر معظم انقلاب پرداخت و تأکید کرد: سیاست‌های رفتاری ایشان بر یک دستگاه معرفتی–ارزشی منسجم استوار است؛ دستگاهی که مبانی ثابت، مأموریت‌های کلان و اهداف غایی آن پیش‌تر در بیانات سال‌های ۱۳۷۹ و ۱۳۸۹ رهبر انقلاب تبیین شده است.

عضو مجلس خبرگان رهبری اظهار کرد: رهبر انقلاب در مقام تصمیم‌گیری، رفتاری را انتخاب می‌کنند که حاصل حلّ تزاحم‌ها، سنجش شرایط و برایندگیری دقیق میان مصالح گوناگون است که ازاین‌رو، گاهی کنشی آشکار از ایشان صادر می‌شود، گاه سکوت اختیار می‌کنند و گاه صلاح را در عدم اقدام می‌بینند که این رفتارها هرگز اتفاقی نیست، بلکه ریشه در یک منظومه معرفتی و ارزشی دارد؛ منظومه‌ای که دارای مبانی معین است و از دل این مبانی، مأموریت‌های کلان استخراج می‌شود. اگرچه این مبانی را می‌توان «جهان‌بینی» و مأموریت‌های کلان را «ایدئولوژی» نامید، اما این اصطلاحات تنها برای تقریب ذهن است و از ادبیات دیگری وارد شده است.

وی افزود: این مبانی و مأموریت‌ها، هدف غایی نظام فکری را پدید می‌آورند و این هدف غایی نیز وابسته به مجموعه‌ای از اهداف میانی است. هنگامی که این اهداف میانی در کنار هم قرار می‌گیرند، حاصل آنان تحقق هدف نهایی است. بنابراین اگر رفتارهای رهبر انقلاب را مهندسی معکوس کنیم، خواهیم دید که تمام آنها به این مبانی، مأموریت‌ها و اهداف غایی بازمی‌گردد.

حجت الاسلام صلح‌میرزایی با اشاره به یکی از اسناد مهم تحلیل این منظومه گفت: رهبر معظم انقلاب در ۱۲ آذر ۱۳۷۹ در جمع کارگزاران نظام، اعضای مجلس خبرگان، مسئولان عالی‌رتبه کشور و شخصیت‌های برجسته فکری، نکاتی بنیادین را درباره نسبت رفتارهای حاکمیتی با مبانی معرفتی بیان کردند. ایشان تأکید فرمودند که در جمهوری اسلامی هر اقدام باید قادر باشد به مبانی فکری خویش ارجاع داده شود. سپس خود ایشان در همان جلسه به‌صورت صریح، بخش‌های مربوط به مبانی و مأموریت‌های کلان را تبیین کردند؛ مباحثی که بعدها در قالب جداول تحلیلی تنظیم شد.

عضو مجلس خبرگان رهبری ادامه داد: این مبانی و مأموریت‌ها، منظومه‌ای معرفتی و ارزشی را پیش چشم ما ترسیم می‌کند که سیاست‌های رفتاری از آن نشئت می‌گیرند. رهبر انقلاب در برخی بیانات، این سیاست‌های رفتاری را «احکام» نامیده‌اند؛ یعنی همان تجلی عینی مبانی، مأموریت‌ها و اهداف. نکته قابل‌توجه آن است که ایشان همین مباحث را ده سال بعد، در ۱۰ آذر ۱۳۸۹ و در نخستین نشست راهبردی «طراحی الگوی ایرانی–اسلامی پیشرفت» نیز با همان صراحت مطرح کردند.

حجت الاسلام صلح‌میرزایی با اشاره به این شش اصل بنیادین اظهار کرد: رهبر انقلاب تأکید دارند که طراحی الگوی ایرانی–اسلامی پیشرفت بدون پذیرش این شش عنصر ممکن نیست: توحید؛ انسان‌محوری اسلامی (به‌معنای تکریم الهی انسان، نه اومانیسم غربی)؛ تداوم حیات پس از مرگ؛ پیوستگی دنیا و آخرت؛ استعداد بی‌پایان انسان؛ و حرکت عالم به‌سمت جریان حق. پذیرش این مبانی، ناگزیر به ترسیم مأموریت‌های کلان برای حاکمیت منجر می‌شود.

وی تصریح کرد: در مباحث اخیر که برخی مخالفان درباره اصول دین یا مبانی معرفتی شبهاتی مطرح کرده‌اند، باید توجه داشت که رهبر انقلاب در همان بیانات گذشته، انسان‌محوری اسلامی را بلافاصله پس از توحید ذکر کرده‌اند. سپس معاد، پیوستگی دنیا و آخرت، استعداد بی انتهای انسان و جهت‌گیری عالم به سمت حق را به‌عنوان مبانی لایتغیر نظام فکری بیان کرده‌اند که این مبانی، چه در دوران حکومت اسلامی و چه در دوران فقدان حکومت، چه در عصر طاغوت و چه در عصر حاکمیت دین، معتبر و ثابت‌اند.

وی افزود: بر اساس همین مبانی، مأموریت‌های کلان استخراج می‌شود. اگر کسی توحید را پذیرفته است، ناگزیر باید عبودیت انحصاری خداوند و نفی عبودیت غیرخدا را نیز باور داشته باشد. اگر انسان‌محوری اسلامی و تکریم الهی انسان را قبول دارد همان آموزه «وَلَقَدْ کَرَّمْنَا بَنِی آدَم» باید تعالی انسان را به‌عنوان مأموریت کلان بپذیرد.

تبیین منظومه معرفتی رهبر انقلاب و آرمان‌های حیات طیبه

عضو مجلس خبرگان رهبری با تحلیل بنیان‌های فکری رهبر معظم انقلاب اسلامی، «حیات طیبه» و آرمان‌های هشت‌گانه تبیین‌شده در بیانیه گام دوم را هدف نهایی حرکت انبیا و اساس سیاست‌گذاری‌های رفتاری رهبری دانست و تأکید کرد این منظومه مبتنی بر معنویت، عقلانیت، عدالت و استقلال، امتداد طبیعی مبانی معرفتی انقلاب اسلامی است.

حجت‌الاسلام صلح‌میرزایی در تبیین مبانی معرفتی رهبر انقلاب اسلامی اظهار کرد: هنگامی که استعداد بی‌پایان انسان و ظرفیت او برای مجاهدت مستمر در مسیر حق فهم شود، نتیجه آن امید به پیروزی در همه شرایط خواهد بود؛ و این دقیقاً همان بنیان‌های فکری‌ای است که رهبر معظم انقلاب بر آن تکیه دارند. بر پایه همین بنیادهای فکری، هدف نهایی ایشان «حیات طیبه» است؛ یعنی جمع میان سعادت دنیوی و اخروی و تحقق گوارایی حیات انسان در هر دو ساحت.

وی ادامه داد: در بیانیه گام دوم انقلاب، هشت آرمان به‌صورت پی‌درپی ذکر شده است. آرمان نهم نیز به‌عنوان «هدف میانی بعثت انبیا» مطرح است؛ یعنی «رفاه عمومی». البته این مفهوم با «اشرافی‌گری» و «تجمل‌گرایی» تفاوت بنیادین دارد. رفاه در نگاه رهبر انقلاب محدود به مسکن یا امکانات ظاهری نیست؛ بلکه شامل اشتغال، پوشاک، غذا، بهداشت و حتی تفریح در حد نیاز واقعی انسان است؛ همان چیزی که در روایات، از جمله سخن امام رضا (ع)، به آن توجه شده و برای سلامت روحی انسان ضروری دانسته شده است.

حجت الاسلام صلح‌میرزایی یادآور شد: رهبر انقلاب رفاه را حداقلی نمی‌دانند، بلکه حد مطلوبی را مطرح می‌کنند؛ به‌گونه‌ای که انسان نه دچار غفلت شود و نه چنان سرگرم دنیا گردد که از یاد خدا بازماند. این همان مضمون دعای هفتم صحیفه سجادیه است که در آن از خداوند خواسته می‌شود انسان را چنان در دنیا غرق نکند که از عبادت و بندگی محروم شود.

وی با اشاره به ضرورت تحلیل معرفتی و ارزشی این مفاهیم تأکید کرد: همین منظومه معرفتی و ارزشی است که سیاست‌های رفتاری رهبری را تعیین می‌کند. در دوره‌ای تلاش کردیم این مباحث را بر اساس «نسل‌گرایی در اندیشه» تنظیم کنیم تا بتوانیم آن‌ها را با استناد مستقیم به بیانات رهبر انقلاب استخراج کنیم. شما می‌فرمودید چرا این گزاره‌ها ۶ مورد یا ۷ مورد است و نه ۴۵ مورد؛ و از همین رو کوشیدیم تنها بر پایه آنچه ایشان در مقام «بیان مبانی» گفته‌اند، استنباط منقّحی ارائه دهیم.

عضو مجلس خبرگان رهبری با اشاره به آرمان‌های هشت‌گانه‌ای که رهبر انقلاب در ابتدای بیانیه گام دوم برمی‌شمارند، افزود: زمانی که ایشان می‌فرمایند «شعارهای انقلاب کهنه نمی‌شود زیرا فطری است»، همین هشت آرمان را بیان می‌کنند؛ یعنی معنویت، عقلانیت، آزادی، استقلال، اخلاق، عزت، برادری و عدالت. اگر گاهی دلزدگی از این شعارها در میان مردم یا مسئولان دیده می‌شود، به معنای ضعف در فهم این منظومه نیست، بلکه ناتوانی در تحقق عملی آن‌هاست.

حجت الاسلام صلح‌میرزایی با بیان اینکه «آرمان‌ها جهت‌دهنده رفتار رهبری هستند»، گفت: خود ایشان آرمان‌ها را به «ستارگانی» تشبیه می‌کنند که راه را نشان می‌دهند. بنابراین ایشان تحقق معنویت، ارتقای عقلانیت، گسترش عدالت اجتماعی، تحکیم اخلاق، و پاسداشت استقلال را برای خود یک «واجب» می‌دانند. این آرمان‌ها نه شعاری گذرا، بلکه تکلیف مستمر رهبری در مقام هدایت جامعه است.

بنیان‌های معرفتی رهبری مسیر سیاست‌گذاری را از عبودیت تا مردم‌سالاری دینی ترسیم می‌کند

عضو مجلس خبرگان رهبری با تبیین نقش مبانی معرفتی رهبر انقلاب در شکل‌دهی به سیاست‌های رفتاری و راهبردی، تأکید کرد که اصولی همچون عبودیت انحصاری خدا، مردم‌سالاری دینی، حفظ نظام و رعایت اخلاق، چارچوب‌های ثابت هدایت جامعه در منظومه فکری رهبری است و هر رفتار حکومتی باید به هدف غایی «حیات طیبه» ارجاع یابد.

حجت‌الاسلام صلح‌میرزایی اظهار کرد: اگر یک جامعه مبانی اسلامی را به‌درستی فهم کند، این مبانی به‌طور طبیعی در رفتار رهبری نیز جلوه‌گر می‌شود. بر اساس این منظومه معرفتی، نخستین عنصر «عبودیت انحصاری خداوند» است؛ اصلی که به‌طور مستقیم یک سیاست رفتاری بنیادین در اختیار رهبر قرار می‌دهد؛ سیاستی که ایشان از آن با تعبیر «جهاد کبیر» یاد کرده و آن را به معنای عدم تبعیت از کفار دانسته‌اند. چنان‌که در آیه «لا تطع الکافرین» نیز این معنا مورد تأکید قرار گرفته است.

عضو مجلس خبرگان رهبری افزود: بر همین اساس، مسئله‌ای مانند مذاکره ذیل همین اصل معنا می‌یابد و از دیدگاه رهبری، مذاکره‌ای که عزتمندانه و هوشمندانه نباشد، در چارچوب این مبانی قابل پذیرش نیست.

وی ادامه داد: دومین محور اساسی در اندیشه رهبری، مردم‌سالاری دینی است. در برخی تحلیل‌ها گفته می‌شود که بخش جمهوریت جمهوری اسلامی منشأ مشکلات است، اما رهبری همواره بر این باور بوده‌اند که حق انتخاب مردم یک اصل دینی و نه صرفاً یک سازوکار سیاسی است. وی افزود: گاه برخی می‌پندارند که اگر حاکمیت از سرمایه اجتماعی مردم بی‌نیاز شود، می‌توان به‌سوی «حکومت اسلامی» بدون جمهوریت حرکت کرد؛ در حالی‌که این تصور کاملاً برخلاف اندیشه امام خمینی و رهبر انقلاب است و مردم‌سالاری دینی، بنیان شرعی استمرار مشروعیت و کارآمدی نظام است.

وی به برخی شبهات نیز اشاره کرد و گفت: این پرسش‌ها که چرا رهبر انقلاب از مواضع یا چهره‌های مختلف سیاسی حمایت کرده‌اند، یا چرا بر حضور جریان‌های متفاوت در رسانه‌ها تأکید دارند، همه در همین چارچوب قابل فهم است. ایشان بارها تصریح کرده‌اند که جامعه تنها از یک نگاه فکری تشکیل نشده و تنوع دیدگاه‌ها لازمه بقا و رشد مردم‌سالاری دینی است.

حجت‌الاسلام صلح‌میرزایی در ادامه با اشاره به برخی تحلیل‌های نادرست نسبت‌داده‌شده به اندیشه علامه مصباح، افزود: متأسفانه گاه ادعا می‌شود که دیدگاه علامه مصباح بر حاکمیت با زور و بدون اتکا به مردم استوار بوده است؛ در حالی‌که این تهمت بارها پاسخ داده شده و با هیچ‌یک از آثار و دیدگاه‌های ایشان سازگار نیست. حتی امیرالمؤمنین (ع) نیز با وجود مشروعیت ذاتی، هرگز با تقلب یا تحمیل، اعمال حاکمیت نکردند؛ چنان‌که در سخنان رهبر انقلاب نیز این نکته بارها مورد تأکید قرار گرفته است.

عضو مجلس خبرگان رهبری افزود: یکی دیگر از سیاست‌های رفتاری رهبری، «حفظ نظام» است؛ مفهومی که دو بُعد دارد: حفظ ساختار نظام و حفظ آرمان‌های آن و کوتاهی در انتخابات، بی‌توجهی به مردم یا نادیده‌گرفتن ارزش‌ها، می‌تواند آسیب‌هایی ایجاد کند که از نظر شرعی در زمره گناهان بزرگ قرار می‌گیرد.

وی با اشاره به نقش اخلاق و تقوا در جهت‌دهی رفتار رهبری گفت: این اصول، زاویه نگاه و نحوه مواجهه با مسائل را تغییر می‌دهد. زمانی که مسئله‌ای جدید در جامعه پدید می‌آید، رهبر جامعه موظف است آن را در منظومه مبانی و مأموریت‌های کلان بررسی کرده، پیوند آن را با هدف غایی «حیات طیبه» بسنجد و سپس رفتار و سیاست متناسب را اتخاذ کند.

حجت الاسلام صلح‌میرزایی با بیان این‌که «تزاحم‌ها» دشوارترین بخش تصمیم‌گیری در سطح رهبری است، افزود: در این موقعیت‌ها باید میان مجموعه‌ای از اصول شامل مبانی معرفتی، مأموریت‌های کلان، آرمان‌های انقلاب و ضرورت‌های عینی جامعه، جمع‌بندی دقیقی صورت گیرد تا مسیر جامعه در چارچوب الهی و عقلانی تداوم یابد.