مسعود رحیمی دوشنبه ۱۰ آذر در نشست تخصصی «بررسی ظرفیت‌های ژئوتوریسم در خراسان رضوی»، که در دانشگاه فردوسی مشهد برگزار شد، اظهار کرد: زمین‌گردشگری در اصل به شناخت ویژگی‌های زمین‌شناسی و ژئومرفولوژی یک منطقه کمک می‌کند و مهم‌تر از آن، نگاه حفاظتی نسبت به این میراث را در بازدیدکنندگان تقویت می‌کند. نتیجه این فرایند می‌تواند بهبود اقتصادی و معیشتی ساکنان منطقه باشد.

وی با اشاره به اینکه ژئوپارک تعاریف مختلفی دارد، بیان کرد: یکی از تعاریف مهم آن این است که ژئوپارک پلی میان مردم و طبیعت ایجاد کرده و توجه به پتانسیل‌های اقتصادی میراث زمین را تقویت می‌کند. هر منطقه می‌تواند حداقل یک ژئوسایت داشته باشد، به شرط آنکه از نظر علمی، نادر، زیبا و دارای ارزش ویژه باشد. مجموعه‌ای از این سایت‌ها می‌توانند ارزیابی شوند و در نهایت به‌عنوان ژئوپارک شناخته شوند. تاکنون حدود ۳ ژئوپارک در ایران ثبت شده و امید می‌رود شمال‌شرق کشور نیز به ‌دلیل پتانسیل‌های فراوانش به جمع این مناطق بپیوندد.

عضو هیأت علمی گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی با بیان اینکه کلات به دلیل موقعیت خاص و چشم‌اندازهای بی‌نظیر زمین‌شناسی، همچون گنجینه‌ای ارزشمند و شبیه یک آزمایشگاه طبیعی برای جغرافیا و زمین‌شناسی عمل می‌کند، تأکید کرد: بسیاری از مفاهیمی که در کلاس درس می‌آموزیم، به‌ صورت زنده در این منطقه قابل مشاهده است. پدیده‌های زمین‌ساختی، فرسایشی و چینه‌شناسی در اینجا حضور ملموس دارند و این موضوع ارزش علمی منطقه را چندبرابر کرده است.

رحیمی ادامه داد: همچنین کاتازو، آبشار زاویه، غار باران‌گلو و نواحی‌ مانند سیمارت خورشید، کتیبه نادری و منطقه‌های دارای لایه‌های خاکستر خاص، هرکدام ظرفیت مطالعاتی و گردشگری قابل‌توجهی دارند. این تنوع پدیده‌ها نشان می‌دهد که کلات از نظر زمین‌ گردشگری، سرشار از قابلیت‌های علمی، زیباشناختی و حفاظتی است.

وی با بیان اینکه اهمیت منطقه از سه محور قابل بررسی است، اظهار کرد: نخست اهمیت علمی و پژوهشی است؛ زیرا وجود پدیده‌های منحصربه‌فرد امکان مطالعه میدانی و آموزش ساده‌تر مباحث تخصصی را فراهم می‌کند. دوم، ارزش گردشگری بالای منطقه است که به ‌دلیل چشم‌اندازهای خیره‌کننده، جذابیت زیادی برای بازدیدکنندگان ایجاد می‌کند. سوم، ترکیب ویژه عناصر طبیعی، فرهنگی و تاریخی در کلات است که می‌تواند به‌عنوان پتانسیلی مهم برای جلوگیری از مهاجرت ساکنان منطقه عمل کند.

عضو هیأت علمی گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی ادامه داد: در پژوهشی پنج ژئوسایت از میان ظرفیت‌های فراوان منطقه انتخاب شده است. هدف تنها معرفی آن‌ها نبوده بلکه با استفاده از مدل‌های ارزیابی ژئوتوریسم، وضعیت هر سایت نیز بررسی شده است. این مدل‌ها دسته‌های مختلفی دارند. برخی تحلیل‌های کمی و تصمیم‌گیری چندمعیاره هستند و برخی مدل‌های اختصاصی‌اند که در مناطق دیگر کاربرد محدود دارند. یکی از مدل‌های جامع، مدلی است که ۲۸ شاخص را در حوزه‌های علمی، زمین‌شناسی، مدیریتی، گردشگری و فرهنگی در نظر می‌گیرد و به همین دلیل برتری بیشتری دارد.

رحیمی افزود: این مدل شامل ارزش‌های اصلی مانند علمی، زیباشناختی و حفاظتی و همچنین ارزش‌های مکمل مانند عملکردی و گردشگری است. در مجموع ۲۷ شاخص در ارزیابی سایت‌ها بررسی می‌شود و همین گستردگی باعث شده بیشتر پژوهشگران به این مدل تمایل داشته باشند.

وی اضافه کرد: یکی از این این ژئوسایت‌ها، آبشار بابا رمضان است. این آبشار به دلیل عبور آب از روی سنگ‌های سیاه‌رنگ، چهره خاصی پیدا کرده و در پنج کیلومتری غرب کلات قرار گرفته است. این منطقه علاوه بر آبشارهای متعدد، دارای اشکال فرسایشی متنوع و تنگه‌های تو در تو است که ارزش ژئومورفولوژیک بالایی دارند. کمی بالاتر از مسیر آبشار، چشم‌اندازهایی دیده می‌شود که نتیجه تفاوت جنس سنگ‌ها و فرایندهای فرسایشی است و منطقه را به یک فضای جذاب زمین‌گردشگری تبدیل کرده است.

عضو هیأت علمی گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی ادامه داد: دسترسی به برخی از این بخش‌ها سخت است زیرا پله‌های قدیمی تخریب شده‌اند، اما این نواحی همچنان دارای چشم‌اندازهای حیرت‌انگیز و ترکیب لایه‌های عمودی زمین‌شناسی هستند. در جنوب‌ غربی کلات، منطقه‌ای با دو آبشار مشهور وجود دارد که ارتفاع یکی از آن‌ها به ۳۰ متر می‌رسد. این مسیر علاوه بر ارزش‌ گردشگری، اهمیت علمی نیز دارد. نزدیکی ژئوسایت‌ها به هم و مسیرهای بکر طبیعی، جذابیت منطقه را برای بازدیدکنندگان بیشتر کرده است.

رحیمی با بیان اینکه در شمال‌ غرب کلات، ژئوسایت بابا رمضان نیز قرار دارد که در دامنه مسجد و نزدیک روستایی به همین نام است، گفت: برای رسیدن به آبشار حدود پنج کیلومتر پیاده‌روی لازم است. در سال‌های اخیر برای بهبود خدمات گردشگری، بوم‌گردی‌ها و تفرجگاه‌هایی در نزدیکی روستا ایجاد شده است. چشم‌اندازهای این مسیر از خود آبشار تا مسیرهای منتهی به آن، نمونه‌ای کم‌نظیر از زیبایی‌های طبیعی منطقه را نشان می‌دهد.

وی افزود: یکی از ژئوسایت‌های مهم، درهٔ معلّق کلات است، عمق آن در برخی نقاط به ۲۰۰ متر می‌رسد و عرض آن بین ۱۰ تا ۱۲۰ متر متغیر است. این دره حدود ۱۴ کیلومتر با کلات فاصله دارد و یکی از نزدیک‌ترین روستاها به ورودی آن قرار گرفته است. تصاویر این منطقه نشان‌دهنده شکل‌گیری یک دره منحصربه‌فرد در فصل‌های مختلف سال و غاری زیبا در دل آن است که همه این ویژگی‌ها چشم‌انداز کم‌نظیری ایجاد کرده‌اند. سایت زاویه نیز به علت آبشارهای فراوان و چشمه‌های زلال خود از زیبایی‌های خیره‌کننده برخوردار است. سد زابین نیز در همین محدوده قرار دارد و چشم‌اندازهای جذابی را برای گردشگران فراهم کرده است.

عضو هیأت علمی گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی با بیان اینکه در نمودارهای خروجی مدل، مشخص شد برخی سایت‌ها از نظر زیبایی‌شناختی پتانسیل بسیار بالایی دارند، ادامه داد: اما در شاخص‌های حفاظتی و عملکردی امتیاز کمتری گرفته‌اند؛ زیرا زیرساخت‌های گردشگری و امکانات تفریحی در آن‌ها به ‌خوبی ایجاد نشده است. سایت بابا رمضان با وجود امتیاز علمی کمتر، به‌ دلیل آغاز توسعه زیرساخت‌ها و خدمات گردشگری، نمره عملکردی بالاتری کسب کرده است.

رحیمی با تأکید بر اینکه توسعه پایدار ژئوتوریسم در کلات نیازمند یک رویکرد میان‌رشته‌ای است، بیان کرد: زیرا طبیعت، فرهنگ و تاریخ در این منطقه در کنار هم قرار دارند. اگر هدف، دستیابی به توسعه پایدار باشد، ضروری است طرح جامع مدیریت سایت‌ها تدوین شود، زیرساخت‌های گردشگری تقویت گردد، سرمایه‌گذاری در منطقه افزایش یابد و برندسازی تخصصی صورت گیرد. تنها در این صورت کلات می‌تواند جایگاه واقعی خود را در حوزه ژئوپارک کسب کند.

وی افزود: امید است با توجه به ظرفیت‌های گسترده کلات، این منطقه به‌عنوان یکی از ژئوپارک‌های کشور ثبت شود. امروزه شهرهای بزرگ به ‌دلیل آلودگی و ازدحام، جذابیت گردشگری کمتری دارند و گردشگران به ‌سمت طبیعت و مقاصد آرام حرکت کرده‌اند. کلات با داشتن طبیعت، فرهنگ و تاریخ در کنار هم می‌تواند مقصدی مهم باشد. ثبت ژئوپارک باعث می‌شود همه سایت‌ها ملزم به حفاظت شوند و اقتصاد منطقه نیز رونق بگیرد. نزدیکی به مشهد و شمار بالای زائران فرصتی ارزشمند است تا این منطقه حتی به گردشگران خارجی معرفی شود.

شهر طرقبه ظرفیت تبدیل‌ شدن به یک مقصد مهم گردشگری پایدار را دارد

در ادامه فروزان طاهری، مدرس گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد و دانشگاه بینالود درباره ژئوتوریسم شهر گردشگری طرقبه با تأکید بر سنگ‌نگاره‌های تاریخی محوطه کمرمقبولا، اظهار کرد: ژئوتوریسم نوعی گردشگری طبیعی بر پایه دانش زمین‌شناسی است و به بررسی پدیده‌های ژئومورفولوژیکی در مناطقی با رخساره‌ها و یادمان‌های خاص زمین‌شناسی می‌پردازد.

وی با اشاره به اینکه در این نوع گردشگری، غارها، آبشارها، دریاچه‌ها، کوه‌ها، دره‌ها، سنگواره‌ها، چشمه‌ها و حتی مخاطرات زمین‌شناسی جزو جاذبه‌ها محسوب می‌شوند، بیان کرد: طرقبه یکی از شهرهای خوش‌آب‌وهوای استان خراسان رضوی است که در فاصله ۱۶ کیلومتری مشهد و میان رشته‌کوه‌های بینالود قرار دارد. نام طرقبه در زبان فارسی به معنای «آبادی بزرگ» است و به ‌دلیل موقعیت کوهستانی، دارای زمستان‌های سرد، تابستان‌های معتدل و باغ‌های میوه فراوان است.

مدرس گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد اضافه کرد: جاذبه‌های گردشگری این منطقه شامل غار مغان، دره ارغوان، چالیدره، بند تاریخی گلستان و روستاهای دیدنی اطراف است. تصاویر بسیار زیبایی از این منطقه وجود دارد که ظرفیت بالای آن را در حوزه گردشگری نشان می‌دهد. ارغوان، چالیدره و بند گلستان، هر یک بخشی از هویت طبیعی و تاریخی طرقبه را تشکیل می‌دهند و سالانه گردشگران بسیاری را جذب می‌کنند.

طاهری به اهمیت معدن طلای طرقبه اشاره کرد و گفت: این معدن که اولین طرح ژئوتوریسم معدنی ایران محسوب می‌شود، مساحتی حدود ۱۲ هکتار دارد و در هشت کیلومتری غرب مشهد و سه کیلومتری طرقبه قرار گرفته است. استخراج طلا در این معدن در گذشته به‌ صورت روباز و تونلی انجام می‌شده و سال‌هاست که بهره‌برداری از آن متوقف شده است. در این پروژه ابتدا اثرات محیط‌زیستی استخراج بررسی شده و سپس امکان توسعه ژئوتوریسم و ایجاد بخش‌هایی مانند پارک طبیعت و پارک کتیبه‌ها ارزیابی شده است.

وی ادامه داد: از نظر زمین‌شناسی، این محدوده در زون ساختاری بینالود قرار دارد و عمدتاً از توده گرانیتی مشهور به «گرانیت مشهد» و سنگ‌های دگرگونی تشکیل شده است. کانه‌زایی طلا در داخل سنگ‌های دگرگونی و بقایای گرانیتی دیده می‌شود. طبق مطالعات انجام ‌شده در معدن، میزان بازیابی کانسنگ ۹۵ درصد گزارش شده که عددی قابل توجه است. در سال ۱۳۵۲ تیمی از سازمان زمین‌شناسی کشور وجود طلا را در نمونه‌های آبرفتی گزارش کرد و در سال ۱۳۷۵ نیز کارشناسان با نمونه‌گیری دقیق‌تر مقدار قابل‌توجهی طلا را تأیید کردند.

مدرس گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد با بیان اینکه همین موضوع باعث شد که پیشنهاد بررسی‌های اکتشافی دقیق‌تر مطرح شود، تأکید کرد: از آنجایی ‌که معدن طلای طرقبه متروکه است و نیاز به تعیین ذخیره و عیار اقتصادی دارد، پروژه اکتشاف تفصیلی آن در سال ۱۳۷۷ آغاز شد. مطالعات نشان می‌دهد که استحصال طلا با راندمان حدود ۹۴ درصد امکان‌پذیر است و از نظر فنی و اقتصادی قابلیت سرمایه‌گذاری دارد.

طاهری بیان کرد: غار مغان در جنوب روستای مغان و در ۳۵ کیلومتری مشهد قرار دارد و یکی از جاذبه‌های طبیعی مهم خراسان رضوی است. قدمت غار بر اساس فسیل‌های حلزونی کشف ‌شده در مسیرهای منتهی به آن، به دوره دوم زمین‌شناسی و حدود ۱۰۰ میلیون سال پیش نسبت داده می‌شود. مسیر دسترسی به غار از جاده‌ای کوهستانی و پرپیچ‌وخم می‌گذرد و روستاهای بسیار زیبایی در این مسیر قرار دارند. ورودی غار در انتهای روستا واقع شده و به دلیل دهلیزها و پرتگاه‌های خطرناک، ورود بدون راهنما توصیه نمی‌شود.

وی افزود: غار مغان دارای ستون‌های آهکی فراوان و شیب رو به پایین است که هرچه به داخل پیش برویم، هدایت مسیر دشوارتر می‌شود. پیمایش کامل غار حدود دو ساعت زمان می‌برد و بهترین فصل بازدید، بهار، تابستان و پاییز است. این غار در مرداد ۱۳۲۴ توسط ۷۰ نفر از کوهنوردان مشهد کشف شد. تصاویر زیبای ثبت‌شده از داخل غار نشان‌دهنده ساختار شگفت‌انگیز و اهمیت زمین‌شناسی آن است.

مدرس گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد در مورد محوطه کمرمقبولا، بیان کرد: این منطقه در سه کیلومتری شمال طرقبه و یک کیلومتری دره داغستان قرار دارد و از مسیر دوراهی ترقدر قابل دسترسی است. بوستان سنگی کمربند یکی از دیدنی‌ترین محوطه‌های باستانی استان است و حدود پنج کیلومتر وسعت دارد. این محوطه با تخته‌سنگ‌های آتشفشانی و آثار سنگی بکر، بخشی از هویت دیرین منطقه را در دل خود نگه داشته است. سنگ‌نگاره‌های این محوطه عموماً مضامین یکسانی را با اندازه و طرح‌های مختلف نمایش می‌دهند. این نقش‌ها شامل اشکال ابتدایی انسان‌ها، صحنه‌های شکار، ابزارهای اولیه، گاومیش‌های کوهاندار، نقوش نمادین، و تصاویری از انسان در حال نزاع یا اجرای مراسم آیینی است. یکی از مهم‌ترین نشانه‌های دیده‌شده در این نگاره‌ها، «گردونه خورشید» است که در فرهنگ‌های باستانی اهمیت زیادی دارد. بیشترین نقشی که در سنگ‌های طرقبه مشاهده شده، نقش بز کوهی است که پس از آن نقش‌های انسانی قرار می‌گیرد.

طاهری با اشاره به اینکه این منطقه حدود پنج کیلومتر وسعت دارد و با تراکم بسیار بالا از سنگ‌های آتشفشانی و نقش‌های حک‌شده، یکی از بزرگ‌ترین مجموعه‌های سنگ‌نگاره ایران محسوب می‌شود، ادامه داد: به گفته کارشناسان، حدود ۱۵ هزار سنگ‌نگاره در مناطق مختلف شهرستان ازجمله دره‌ها و روستاهایی مانند گلستان، حصار و نایان وجود دارد. این آثار به‌دلیل کمبود پژوهش‌های علمی و ضعف منابع مکتوب، بیشتر بر پایه مشاهدات میدانی و اطلاعات ثبت‌شده توسط شهرداری شاندیز شناخته شده‌اند. با توجه به اهمیت تاریخی و فرهنگی این محوطه، ضرورت حفاظت و ثبت آن بیش از پیش احساس می‌شود. برخی پیشنهادهای ارائه‌شده شامل اجرای طرح سایت‌موزه باستان‌شناسی در منطقه کمربند، ثبت این مجموعه به‌عنوان بزرگ‌ترین محوطه سنگ‌نگاره ایران، و تشکیل انجمنی برای توسعه مطالعات و پژوهش‌های کاربردی جهت حفاظت از منطقه است. همچنین برگزاری همایش‌های تخصصی درباره سنگ‌نگاره‌ها و فراهم‌کردن زمینه برای تورهای گردشگری نیز ضروری به‌نظر می‌رسد.

وی با بیان اینکه در کنار حفاظت، توسعه مدیریت‌شده گردشگری نیز اهمیت دارد، گفت: توسعه زیرساخت‌های مناسب، ساماندهی فضایی منطقه و رعایت اصول پایداری محیط‌زیست، می‌تواند ضمن جذب گردشگران، از آثار ارزشمند این محوطه محافظت کند. شهر طرقبه با توجه به اقلیم مطلوب و پتانسیل طبیعی بالا، ظرفیت تبدیل‌ شدن به یک مقصد مهم گردشگری پایدار را دارد. برای دستیابی به این هدف، می‌توان از الگوهای جهانی مانند شهرهای سبز و شهرهای اکولوژیک بهره گرفت. این الگوها بر کاهش آسیب‌های محیط‌زیستی، افزایش کیفیت زندگی، حفظ منابع طبیعی و تقویت پیوند مردم با طبیعت تأکید دارند. پیاده‌سازی چنین طرح‌هایی در طرقبه می‌تواند علاوه بر جذب گردشگر، کیفیت زندگی ساکنان را نیز بهبود بخشد و زمینه توسعه پایدار را فراهم کند.

مدرس گروه جغرافیای دانشگاه فردوسی مشهد اضافه کرد: باید توجه داشت که منافع اقتصادی حاصل از گردشگری پایدار نه‌تنها به جوامع محلی می‌رسد بلکه برای دولت و سایر ذی‌نفعان نیز سودآور است؛ بنابراین، حفاظت از تاریخ و طبیعت این منطقه، سرمایه‌گذاری بر روی ژئوتوریسم و برنامه‌ریزی بلندمدت می‌تواند آینده درخشانی برای طرقبه رقم بزند.

انتهای پیام