ایلنا: تحقیقات جدید باستان‌شناسی بر روی یک کوزه آلاباستر (سنگ کالسیت) متعلق به دوران هخامنشی که در مصر کشف شده است، پرده از حقیقتی شگفت‌انگیز درباره عادات دارویی و تفریحی نخبگان جهان باستان برداشت.

 این کوزه که دارای کتیبه‌ای چهارزبانه (اکدی، عیلامی، فارسی باستان و مصری) است، برخلاف تصورات پیشین که آن را ظرف نگهداری عطر یا روغن می‌دانستند، حاوی مواد افیونی بوده است.

آنالیز شیمیایی دقیق

 پژوهشگران مجموعه بابلی موزه «ییل» با استفاده از روش پیشرفته «گاز کروماتوگرافی-طیف‌سنجی جرمی»، محتویات باقی‌مانده در این کوزه باستانی را تجزیه و تحلیل کردند. نتایج حیرت‌انگیز بود: وجود قطعی مورفین، نوسکاپین، تیبائین، پاپاورین و هیدروکوتارنین تایید شد. این ترکیبات دقیق‌ترین شاخص‌های شیمیایی گیاه خشخاش و تریاک هستند.

تغییر دیدگاه تاریخی

سال‌ها تصور می‌شد که ظروف ظریف و گران‌قیمت آلاباستری که اغلب در مقبره‌های فراعنه و نخبگان (از جمله مقبره توت‌عنخ‌آمون) یافت می‌شدند، محفظه‌هایی برای نگهداری لوازم آرایشی، عطرهای گرانبها یا روغن‌های مقدس بوده‌اند. اما این کشف تازه نشان می‌دهد که این ظروف، بسته‌بندی‌های لوکس و «برندسازی شده» دوران باستان برای توزیع مواد مخدر در میان طبقه حاکم و نخبگان سیاسی بوده‌اند.

تریاک؛ کالایی برای همه طبقات

 یافته‌های این کوزه سلطنتی در کنار کشفیات قبلی در گورستان «سِدمنت» (متعلق به افراد کم‌برخوردار در جنوب قاهره)، تصویری کامل‌تر از مصرف مواد مخدر در مصر باستان ارائه می‌دهد. اکنون مشخص شده است که مصرف تریاک تنها مختص به یک طبقه خاص نبوده، بلکه هم در میان مردم عادی و هم در دربار پادشاهان و نخبگان سیاسی (چه در مصر و چه در بین‌النهرین) رواج داشته است.

نمادشناسی ظروف آلاباستری

 نویسندگان این پژوهش معتقدند که شکل خاص این ظروف آلاباستری در دنیای باستان، احتمالا کارکردی نمادین شبیه به قلیان در عصر حاضر داشته است؛ یعنی دیدن این ظروف بلافاصله مفهوم مصرف افیون را در ذهن تداعی می‌کرده است. این کشف دریچه‌ای نو به روی درک سنت‌های دارویی و فرهنگی جهان باستان گشوده و نشان می‌دهد که تجارت و مصرف سازمان‌یافته مواد افیونی، ریشه‌ای چند هزار ساله دارد.