خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها- کوروش دیباج: نخستین برنامه از سلسله برنامه‌های شب‌های هنر اصفهان با گرامیداشت استاد محمود فرشچیان شامگاه پنجشنبه در عمارت توحیدخانه دانشگاه هنر اصفهان و همزمان با نهصد و هجدهمین شب از شب‌های بخارا با همکاری مجله بخارا برگزار شد و حضور چهره‌های برجسته‌ای چون علی دهباشی، استادان، هنرمندان و دانشجویان دانشگاه هنر اصفهان، بر اهمیت و شور مراسم افزود.

فرشچیان و احیای گفتگوی هنر اصفهان

علیرضا خواجه‌احمد عطاری، رئیس دانشگاه هنر اصفهان در این برنامه اظهار کرد: شب‌های هنر اصفهان یکی از آرزوهای طولانی وی بوده تا بستری برای ارتباط مستمر دانشگاه و هنرمندان اصفهان فراهم شود.

وی گفت: سیاست فعلی دانشگاه هنر بر پیوند عمیق دانش نظری با کار عملی است؛ موضوعی که اکنون در سطح وزارتخانه نیز مورد توجه قرار دارد.

رئیس دانشگاه هنر اصفهان از بازنگری گسترده برنامه‌های رشته‌های مختلف دانشگاه خبر داد و توضیح داد: در بازنگری جدید رشته صنایع‌دستی برای هر گرایش تخصصی همچون سفال یا قلم‌زنی ۹ کارگاه تخصصی پیش‌بینی شده که دانشجو از ترم اول با آن‌ها آشنا می‌شود و از ترم چهارم تا پایان دوره در مسیر تخصصی خود آموزش عمیق می‌بیند.

لزوم استمرار سنت نگارگری فرشچیان در دانشگاه‌های هنر

وی افزود: این رویکرد در رشته نگارگری نیز در حال اجرا است و استادان دانشگاه تلاش دارند همان شیوه‌هایی را که استاد فرشچیان در کارگاه خود بنیان نهاده بود به دانشجویان آموزش دهند.

خواجه‌احمد عطاری با اشاره به ریشه‌های مکتب اصفهان و دیگر مکاتب نگارگری تاکید کرد: یکی از نخستین ویژگی‌های تمایزبخش استاد محمود فرشچیان طراحی پیوسته و خستگی‌ناپذیر وی بوده است.

وی ادامه داد: استاد بخش عمده عمر هنری خود را وقف طراحی کرد و حتی در گفتگوهایی اشاره داشته که شب‌ها تنها دو ساعت می‌خوابیده است. طراحی برای وی هم‌زمان با رنگ‌گذاری انجام می‌شد و برخلاف روش‌های قدیم که طرح جداگانه روی مقوا منتقل می‌شد استاد طرح را از ذهن مستقیم بر کاغذ اجرا می‌کرد.

رئیس دانشگاه هنر اصفهان افزود: قدرت قلم‌گیری، استحکام دست، رنگ‌گذاری‌های منحصر به فرد و مضامین یکتایی که استاد در آثار خود به کار می‌برد وی را از دیگر هنرمندان متمایز می‌کند و امروز بسیاری از شاگردان وی همین شیوه را ادامه می‌دهند.

وی تاکید کرد: استمرار مکتب استاد فرشچیان نیازمند تقویت آموزش‌های عملی، بازنگری در سرفصل‌ها و پرورش نسلی است که بتواند نگارگری ایرانی را با همان عمق، نوآوری و اصالت پیش ببرد.

فرشچیان هنرمندی که معاصر شدن را با حفظ ریشه‌ها محقق کرد

در ادامه این نشست سید محمد بهشتی شیرازی، عضو شورای عالی میراث فرهنگی و گردشگری کشور به تبیین جایگاه استاد فرشچیان در جریان هنر معاصر ایران پرداخت و با تأکید بر اینکه سنت اصیل همواره در طول تاریخ همزاد نو شدن بوده است، گفت: مدرن شدن در ذات خود تفاوتی لازم دارد که آن را از تجدد جدا می‌کند.

وی در تحلیل روند تاریخی نو شدن در فرهنگ ایرانی اظهار کرد: سنت اصیل، در طول تاریخ همواره یکی از ارکان پویایی جامعه بوده و امتناع از نو شدن، نه نشانه سنت‌گرایی که نشانه تحجر است.

عضو شورای عالی میراث فرهنگی و گردشگری کشور با اشاره به نمونه‌های تاریخی معاصر شدن در معماری ایرانی افزود: مسجد جامع اصفهان گواه روشن این حقیقت است که نو شدن زمانی دوام می‌آورد که اتصال به ریشه برقرار باشد.

وی بیان کرد: در تاریخ معاصر ایران، سه جریان عمده وجود دارد: متجددین، متحجرین و گروه سومی که در سکوت و نجابت، همواره در پی معاصر شدن بوده‌اند.

بهشتی درباره مهم‌ترین چهره‌های این گروه گفت: از میرزا حبیب اصفهانی در ترجمه و دهخدا در روزنامه‌نگاری تا صبا و کلنل وزیری و پیرنیا در موسیقی، کسانی بودند که ضمن حفظ ریشه‌ها، سخن نو عرضه کردند.

فرشچیان از معدود نگارگرانی بود که توانست در هیاهوی تجدد و تحجر راه سومی بگشاید

وی با طرح این پرسش که فرشچیان در کدام‌یک از سه جریان فکری جای می‌گیرد تاکید کرد: که این استاد بزرگ نگارگری نه در شمار متجددین است که اتصال به گذشته را گسسته باشند و نه در شمار متحجرینی که تنها به تکرار گذشتگان بسنده می‌کنند. بلکه فرشچیان از معدود هنرمندانی بود که کوشش کرد معاصر باشد و همین میزان از معاصر شدن موجب شد جامعه با آثار وی ارتباط برقرار کند.

عضو شورای عالی میراث فرهنگی و گردشگری کشور با اشاره به حضور گسترده نقش‌ها و نگاره‌های خلق‌شده توسط فرشچیان در هنرهای کاربردی ایران گفت: از منبت‌کاری تا فرش، آثار وی الگو شده است. جامعه به‌روشنی نشان داده که این زبان بصری را درک می‌کند و با آن همراه می‌شود.

وی تأکید کرد: فرشچیان در میان هیاهوی دو گروه اول توانست با اتکا به قلم خود مسیر مستقلی بیافریند. این کار بسیار دشوار بود اما وی موفق شد به جایگاه هنرمندی از گروه سوم برسد. یادش گرامی و روحش شاد.

فرشچیان؛ پدیدآورنده مکتب و سرمایه فرهنگی ایران

در ادامه منیژه سادات طباطبایی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه، با اشاره به جایگاه بی‌بدیل استاد فرشچیان در هنر ایران، سخنان خود را با مروری بر نقش وی در نگارگری معاصر و اقتصاد هنر آغاز کرد.

وی افزود: عشق و معنویت در آثار استاد فرشچیان چنان در تار و پود نگاره‌ها تنیده شده که بیننده را به سوی وحدت و احدیت رهنمون می‌سازد و همین پیوند ژرف روح ایرانی با جلوه‌های بصری، آثار او را به نردبانی میان زمین و آسمان بدل کرده است.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه با اشاره به توصیف دکتر بهمن نامورمطلق یکی از رؤسای پیشین فرهنگستان هنر درباره استاد فرشچیان که وی را پدیدآورنده مکتب خوانده است، تاکید کرد: استاد فرشچیان نگارگری ایران را به زبان جهانی ترجمه کرد و حیاتی تازه به آن بخشید.

وی اظهار کرد: هنر و اقتصاد هنر عرصه‌ای است که در آن زیبایی و خلاقیت با سازوکارهای اقتصادی گره می‌خورد و ارزش‌های فرهنگی در قالب ارزش‌های اجتماعی و اقتصادی تجلی می‌یابد.

طباطبایی افزود: در سرزمینی چون ایران که برخوردار از پیشینه‌ای غنی فرهنگی است، هنر می‌تواند به مثابه کالای فرهنگی در بازار ارزش افزوده ایجاد کند.

وی با بیان اینکه اقتصاد هنر با اتکا بر نوآوری و خلاقیت، علاوه بر خلق زیبایی بصری، توان تولید ثروت دارد، تصریح کرد: استاد فرشچیان با نوآوری در رنگ‌گذاری و حرکت خطوط، سبکی منحصر به فرد و تقلیدناپذیر آفرید که پیوند سنت نگارگری با روح زمانه را ممکن ساخت و آثار وی را واجد پیام‌های فرهنگی و معنوی فراوان کرد.

آثار استاد فرشچیان؛ میراث پایدار و مزیت رقابتی در اقتصاد هنر

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه با اشاره به اینکه آثار استاد فرشچیان علاوه بر سرمایه فرهنگی، واجد مزیت رقابتی اقتصادی نیز هست، اظهار کرد: آثار وی اصالت و نوآوری را توأمان دارد و همین ویژگی ارزش افزوده و جایگاه اقتصادی ویژه آن را رقم می‌زند. به گفته وی نگهداری آثار استاد در مجموعه‌های معتبر داخلی و خارجی، ایران را به عنوان یک برند فرهنگی در سطح جهان معرفی می‌کند و فرصت‌هایی تازه در حوزه دیپلماسی فرهنگی و تعاملات اقتصادی فراهم می‌آورد.

طباطبایی بیان کرد: آثار استاد فرشچیان بارها به عنوان هدیه‌ای رسمی به سران کشورها تقدیم شده و نقشی مؤثر در تقویت روابط فرهنگی و اقتصادی داشته است. این آثار به دلیل پیام‌آوری امید، همبستگی و معنویت، از منظر اجتماعی نیز جامعه را در برابر بحران‌ها مقاوم می‌سازد و از نظر زیست‌محیطی نیز برخلاف اقتصاد متکی بر منابع طبیعی، بر دانش، فرهنگ و نوآوری تکیه دارد.

وی افزود: استاد فرشچیان نگارگری را از محدوده سنتی بیرون آورد و آن را به شکوهی تازه در هنر معاصر و عرصه اقتصاد هنر رساند؛ از این رو شخصیت والای این استاد بزرگ، مفاهیمی چون توسعه پایدار، ارزش افزوده فرهنگی و معنا را یکجا در آثار خود گنجانده و آن را به بشریت عرضه کرده است.

هنر استاد فرشچیان سرمایه ژئوپلیتیک است

علی مطیفی‌فرد، نویسنده و معمار با تبیین رابطه ژئوپلیتیک، اقتصاد و هنر، بر ضرورت تغییر پارادایم توسعه در اصفهان تأکید کرد.

وی با اشاره به تفاوت ارزش اقتصادی هنر متعالی با صنایع پرمصرفی چون فولاد اظهار کرد: مقایسه اثری چون معراج استاد فرشچیان با تولید هر تن فولاد در اصفهان نشان می‌دهد مصرف انرژی و آب در صنایع فعلی با واقعیت‌های اقلیمی سازگار نیست و باید هنر و اقتصاد هنر بیش از صنایع مورد توجه قرار گیرد.

وی افزود: در شرایطی که تولید فولاد برای هر تن حداقل ۲۰ مترمکعب آب نیاز دارد، آثار هنر ایرانی می‌توانند با مصرف نزدیک به صفر منابع، ارزآوری بسیار بالاتری برای کشور فراهم کنند.

این معمار و پژوهشگر با تشریح روند تاریخی تحولات ایران از جنگ‌های ایران و روس تا دوران معاصر اظهار کرد: ایران پس از دوره‌ای طولانی از فروپاشی‌های پیاپی، تحت فشار توهم توسعه سخت‌افزاری قرار گرفت و بخش عمده توان خود را بر ساخت صنایع سنگین همچون توپخانه و فولاد متمرکز کرد.

وی این رویکرد را پاسخی ضروری برای حفظ تمامیت ارضی ایران دانست اما افزود: که تبدیل این صنایع به الگوی درآمدی، اشتباه راهبردی توسعه ایران بوده است.

مطیفی‌فرد بیان کرد: اکنون که مزیت‌های اقتصادی صنایع سنگین در جهان به حداقل رسیده، اصفهان ناگزیر به بازاندیشی در مدل توسعه است و هنر می‌تواند محور این بازتعریف قرار گیرد. به گفته وی، ملت‌ها چهار دوره شکل‌گیری، استقرار، بقا و موقعیت‌یابی جهانی را طی می‌کنند و ایران امروز وارد مرحله رقابت‌های هنری شده است؛ دوره‌ای که نمادهای هویت‌بخش همچون نگارگری استاد فرشچیان اهمیت ویژه‌ای پیدا می‌کنند.

فرشچیان؛ نقطه اتصال اقتصاد خلاق و هویت تمدنی ایران

وی با اشاره به اینکه آثار استاد فرشچیان مصداق اقتصاد کم‌مصرف و پربازده فرهنگی است افزود: هنر اصیل ایرانی ظرفیت ایجاد مزیت رقابتی جهانی دارد و نمونه‌های آن را می‌توان در ارزش‌گذاری بین‌المللی آثار نگارگری مشاهده کرد. از طرفی هنر استاد فرشچیان نه تشریفات بلکه سرمایه ژئوپلیتیک است و می‌تواند نقش سیاست‌گذاری فرهنگی را متحول کند.

این نویسنده با اشاره به اینکه میدان نقش جهان در دوره صفوی با راهبردی درست شکل گرفت اظهار کرد: با وجود فاصله تکنولوژیک ایران و غرب، صفویان با انتخاب مسیر صحیح، درگیر رقابت‌های فرسایشی نشدند و با ترکیب تجارت، صنایع و هنر، الگوی بی‌بدیلی از توسعه شهری و اقتصادی خلق کردند.

وی این تجربه را قابل بازخوانی برای امروز اصفهان دانست و تاکید کرد: که شهر آمادگی ورود به مرحله جدیدی از اقتصاد هنر را دارد.

چگالی ارزش آثار استاد فرشچیان؛ از فولاد صدها برابر سودآورتر

علی صادقی همدانی دکترای اقتصاد و عضو هیئت علمی دانشگاه اظهار کرد: ارزیابی اقتصادی کشور نشان می‌دهد ما درس‌های بسیاری از مکتب‌های اقتصادی روز جهان به‌ویژه سنتز نئوکلاسیک جدید نیاموخته‌ایم و این خلأ بر سیاستگذاری صنعتی کشور سایه انداخته است.

وی با اشاره به مطالعه موردی خود درباره یک کارخانه فولاد در استان کرمان توضیح داد: در این تحلیل به‌جای اشاره مستقیم به صنایع فولادی اصفهان نمونه فولاد زرند ایرانیان با ظرفیت یک و نیم میلیون تن مورد بررسی قرار گرفت تا نشان داده شود چگونه اختصاص صدها میلیون یورو سرمایه صرفاً برای احداث یک کارخانه هم‌سنگ ذوب آهن اصفهان بار مالی سنگینی بر اقتصاد گذاشته است در حالی که ظرفیت‌های هنری اصفهان به‌مراتب پربازده‌تر هستند به گفته وی ارزش احداث این کارخانه بیش از پانصد میلیون یورو بوده و اکنون با بدهی چند هزار میلیارد تومانی به نظام بانکی و با سود بسیار اندک کار می‌کند.

به باور این دکترای اقتصاد مقایسه ساده هزینه ساخت این مجموعه فولادی با سودآوری بالقوه آثار هنری نشان می‌دهد راهبرد صنعتی کشور مسیر درستی را نپیموده است صادقی‌همدانی یادآور شد برخلاف صنایع سنگین که با چالش‌هایی همچون آلودگی محیط زیست بهره‌وری پایین قیمت‌های دستکاری‌شده انرژی و محدودیت‌های صادراتی مواجه‌اند صنایع هنری از مزایایی چون عدم وابستگی تکنولوژیک معافیت ضمنی از تحریم‌ها امکان درآمد ارزی بالا و قابلیت خلق ارزش افزوده عظیم برخوردار هستند.

وی با ارائه داده‌هایی از فروش آثار استاد محمود فرشچیان در حراجی‌های معتبر جهان تاکید کرد: آثار این استاد بزرگ دارای چگالی ارزش کم‌نظیری در بازار جهانی هنر هستند. تابلوی پنجمین روز آفرینش که در نیویورک فروخته شد ۲۶ دلار به ازای هر سانتی‌متر مربع ارزش داشته همچنین تابلوی پیدایش در تهران حدود ۲۸۰ دلار به ازای هر سانتی‌متر مربع فروش رفته و برخی آثار دیگر استاد نیز در لندن و دیگر شهرها ارزش‌هایی چشمگیر داشته‌اند که به گفته وی میانگین ارزش چگالی آثار فرشچیان بین ۱۰۰ تا ۵۰۰ دلار برآورد می‌شود رقمی که به‌طور مطلق با صنعت فولاد قابل مقایسه نیست.

صادقی همدانی افزود: مقایسه واحدی که انجام شد نشان داد یک اثر فرشچیان بین چندصد تا چند هزار برابر سودآورتر از فولاد است

وی نمونه‌هایی ارائه داد از جمله اینکه اثر پنجمین روز آفرینش حدود هزار برابر فولاد چگالی ارزش دارد و اثر پیدایش بیش از دوازده هزار برابر این اقتصاددان تصریح کرد هنر ایرانی کالایی با کمیابی مطلق است اثری منحصر به فرد و غیرقابل تکرار که ارزش آن برخلاف محصولات صنعتی دچار استهلاک یا رقابت‌پذیری فشرده نمی‌شود.

اصفهان؛ خوشه جهانی هنر با ظرفیت مغفول اقتصاد ملی

این پژوهشگر با اشاره به اینکه اصفهان یک خوشه جهانی هنر است و تمرکز هنرمندان صنایع‌دستی استادکاران و رشته‌های وابسته در آن مزیت بی‌بدیلی ایجاد کرده بیان کرد متأسفانه نبود استراتژی صنعتی مشخص در حوزه فرهنگ و هنر سبب شده این ظرفیت عظیم مورد بهره‌برداری قرار نگیرد به گفته وی اصفهان دارای بیش از هفتاد هزار هنرمند و صنعتگر و بیش از نود و چهار رشته صنایع‌دستی است اما هیچ برنامه مدون برای تبدیل این مزیت به ثروت و اشتغال پایدار وجود ندارد.

صادقی‌همدانی نبود تشکل‌یابی مؤثر در میان هنرمندان را از علل اصلی عقب‌ماندگی اقتصاد هنر دانست و گفت: در بسیاری از کشورها اتاق‌های هنر مشابه اتاق بازرگانی فعالیت می‌کنند و هنرمندان در قالب ساختاری قدرتمند بر سیاستگذاری فرهنگی و تخصیص بودجه اثر می‌گذارند اما در ایران فعالیت‌های جمعی در این حوزه محدود و پراکنده است.

به باور وی آثار هنری علاوه بر ارزش بازار خود دارای پیامدهای خارجی مثبت هستند و می‌توانند مدت اقامت گردشگران افزایش درآمد بخش خدمات و رونق زنجیره‌های تأمین فرهنگی را سبب شوند موضوعی که در کشورهای پیشرو به یکی از ارکان توسعه گردشگری فرهنگی تبدیل شده است.

فرشچیان؛ نماد مزیت نسبی ایران در اقتصاد هنر جهان

صادقی‌همدانی تاکید کرد: هنر برخاسته از فرهنگ و تاریخ ایران است و دانش فنی آن در داخل کشور وجود دارد برخلاف صنایع سنگین که وابستگی تکنولوژیک دارند هنر ایرانی مزیتی اصیل و جهانی است آثار استاد فرشچیان نمونه بارز این مزیت‌اند و نشان می‌دهند ایران می‌تواند بر پایه اقتصاد هنر و خلاقیت فرهنگی مسیر توسعه‌ای متفاوت از اقتصاد وابسته به منابع طبیعی طی کند.

وی با اشاره به نظریه مزیت نسبی اظهار کرد: مسیر درست برای ایران سرمایه‌گذاری بر حوزه‌هایی است که در آن خلاقیت و توانمندی واقعی دارد نه حوزه‌هایی که فناوری بومی برای آنها وجود ندارد صادقی‌همدانی افزود: همان‌گونه که پروفسور هاشم پسران در پژوهش خود درباره صد سال نفرین منابع تأکید کرده اتکای بیش از حد به ثروت‌های زیرزمینی کشور را از ظرفیت‌های حقیقی خود دور کرده است.

این عضو هیئت علمی دانشگاه تاکید کرد: لازم است بازنگری اساسی در استراتژی صنعتی کشور صورت گیرد چراکه توسعه گردشگری بدون توجه به اقتصاد هنر ممکن نیست و هنر می‌تواند ثروت اشتغال و رفاه پایدار برای کشور به همراه بیاورد.

نگاه جهانی استاد فرشچیان چگونه به الگویی برای برندینگ هنر ایران تبدیل شد؟

در ادامه این نشست جلیل جوکار نگارگر و عضو هیئت‌علمی دانشگاه هنر اصفهان با اشاره به جایگاه بی‌بدیل استاد فرشچیان در هنر ایران و جهان نکاتی درباره اهمیت برندینگ هنر ایرانی بیان کرد.

وی اظهار کرد: تربیت هنرمند در رمز و راز خلقت موجودات ریشه دارد و عشق به زیبایی در فطرت آدمی به صورت بی‌پایان در نقوش هنری تجلی پیدا می‌کند. نگارگری استاد فرشچیان تجلی گفت: ار نیک رفتار نیک و اخلاق نیک است که در قلم وی ظهور یافته است.

جوکار افزود: دانشمندان و هنرمندانی که در این آئین حضور دارند می‌دانند که استاد فرشچیان یکی از گنجینه‌های زنده بشری است که عنوان جهانی دارد و بسیاری از نگارگران امروز مستقیم یا غیرمستقیم از مکتب وی بهره‌مند شده‌اند. نخستین آموزه‌ای که شاگردان وی فرا گرفتند درس اخلاق بود سپس درس هنر.

برندسازی شرط ورود هنر اصفهان به چرخه اقتصاد

این عضو هیئت‌علمی دانشگاه هنر اصفهان با اشاره به سخنان کارشناسان حوزه اقتصاد هنر بیان کرد: برندینگ مقدمه مارکتینگ است یعنی ابتدا باید برای هنر یک برند معتبر ساخت سپس انتظار بازار گسترده داشت. فقدان این مرحله مهم یکی از چالش‌های جدی هنر اصفهان است.

وی تأکید کرد: استاد فرشچیان به واسطه موقعیت خانوادگی و مهم‌تر از آن هوشمندی و سلوک فردی توانست برند شخصی بسیار قدرتمندی ایجاد کند که امروز مخاطبان جهانی دارد. اگر می‌خواهیم هنر اصفهان به چرخه اقتصاد منتهی شود باید روی برندینگ هنرمندان صاحب‌ذوق و صاحب‌نامه اصفهان با تیم‌های حرفه‌ای کار تخصصی انجام شود.

جوکار با اشاره به رابطه هنر و بازار گفت: همان‌گونه که در اقتصاد سنجش بازار و شناخت سلیقه مخاطب شرط نخست ورود به یک بازار است در هنر نیز هنرمند باید به شناخت زبان جهانی برسد. هنری که مخاطب جهانی با آن ارتباط برقرار کند قابلیت تبدیل شدن به ارزش اقتصادی را دارد.

اثر هنری، سند صیقل یافتگی درون هنرمند است

جوکار با اشاره به جایگاه معنوی و درونی هنر استاد فرشچیان اظهار کرد: آثار این استاد نه‌تنها از منظر تکنیک که به دلیل صفای درون وی ارزشمند است. هر اثر هنری در حقیقت سندی از فرهیختگی هنرمند و نتیجه تهذیب درونی اوست.

وی ادامه داد: ارزش هنر ایرانی بر پشتوانه هزاران سال فرهنگ ادبیات عرفان و حکمت است و همین پشتوانه فرهنگی و فکری است که به مثقالی رنگ و بوم ارزش می‌بخشد و سبب می‌شود آثار نگارگران بزرگی چون استاد فرشچیان در جهان درخشندگی داشته باشد.

این استاد دانشگاه با آرزوی استمرار این سلسله برنامه‌ها گفت: امید است شب‌های هنر اصفهان همانند شب‌های بخارا که اکنون به ۹۱۸ برنامه رسیده است استمرار یابد و روزی شاهد گردهمایی هنرمندان در هزارمین برنامه این سلسله باشیم.