یادداشت مهمان، احسان موحدیان: در هفته گذشته، حضور علنی نتانیاهو در خاک سوریه و پرواز جنگنده های رژیم صهیونیستی بر فراز دمشق در شرایطی که نیروهای ارتش ترکیه در سوریه در این مورد واکنشی نداشتند، واقعیات تلخی را عیان کرده است. نتانیاهو هفته قبل یک بازدید میدانی از مناطقی در جنوب سوریه انجام داد؛ مناطقی کوهستانی و مشرف به کل منطقه که رژیم صهیونیستی پس از پایان حکومت بشار اسد در سال قبل کنترل بخشی از آن ها را به دست گرفته است. نتانیاهو در جریان این بازدید که با تبلیغات رسانه های صهیونیست همراه شد، تأکید کرده که موقعیت نظامی رژیم صهیونیستی در این منطقه «هم دفاعی و هم تهاجمی» است و وی این اقدامات را برای امنیت تل آویو حیاتی می‌داند.

پرواز آزادانه و تحقیرآمیز جنگنده های ارتش رژیم صهیونیستی در آسمان حوران (قنیطره، درعا و سویدا) در جنوب سوریه و حتی بر فراز دمشق و طرطوس و لاذقیه تحت کنترل جولانی نیز حادثه دیگری بود که در هفته گذشته و در شرایطی روی داد که نظامیان ترکیه در بسیاری از این مناطق حضور دارند، ولی هیچ واکنشی نشان ندادند و صیونیست ها در بازدید میدانی خود با حضور نتانیاهو بی هیچ نگرانی تا چند کیلومتری نظامیان ترکیه پیشروی کردند تا تسلط خود بر شرایط سوریه را به رخ بکشند.

بخش رسانه ای ارتش رژیم صهیونیستی نیز در این زمینه اعلام کرد: نیروهای تیپ ذخیره «پیشتاز» (۵۵) که در ماه‌های اخیر بار دیگر به حالت ذخیره منتقل شده‌اند، در حال حاضر تحت فرماندهی لشکر ۲۱۰ ارتش اسرائیل در منطقه جنوبی سوریه مستقر و فعالیت می‌کنند. این نیروها مأموریت‌های دفاعی پیشگیرانه را برای حفظ امنیت ساکنان اسرائیل و به ویژه ساکنان ارتفاعات جولان انجام می‌دهند!

پیش از این، در مارس ۲۰۲۵ هم جنگنده‌های صهیونیست حملاتی علیه اهداف نظامی در سوریه انجام دادند. این حملات شامل سامانه‌های راداری، پایگاه‌های اسلحه، انبار مهمات و دیگر تاسیسات نظامی بوده است. در ژوئیه ۲۰۲۵، رژیم صهیونیستی حملاتی به مرکز دمشق داشته است، از جمله ساختمان وزارت دفاع سوریه و نواحی نزدیک کاخ ریاست‌جمهوری که در اثر این حملات ویران شدند. این حملات هشداری به جولانی و ترکیه به ویژه در رابطه با منازعات داخلی سوریه و درگیری‌های آنها با اقلیت دروزی در جنوب سوریه تلقی شدند و رژیم صهیونیستی نشان داد سوریه را یک زمین بازی بی دردسر برای جولان خود می داند.

واکنش سوریه و جامعه بین‌المللی

رژیم جولانی در سوریه که در همان ایام در حال درگیری با نیروهای کرد بود، صرفا بازدید نتانیاهو را محکوم کرده و این اقدام را «نقض جدی حاکمیت و تمامیت ارضی سوریه» دانست. همچنین برخی کشورهای دیگر مثل اردن نیز صرفا واکنش لفظی نشان داده‌اند و این اقدام را «خطرناک» و «تشدید تنش» نامیده‌اند. سازمان ملل نیز طبق معمول نگرانی خود را ابراز کرده است. ترکیه نیز به سکوت در این زمینه اکتفا کرده است.

هدف نتانیاهو از این کار چه بود

به نظر می‌رسد رژیم صهیونیستی قصد دارد حضور نظامی بلندمدتی در جنوب سوریه داشته باشد تا برای تضعیف بیشتر ترکیه از یکسو و تبدیل سوریه به جای پایی محکم برای مقابله با محور مقاومت برنامه‌ریزی کند. نتانیاهو پیش‌تر اعلام کرده که رژیم صهیونیستی قرار نیست اجازه دهد نیروهای سوری جدید یا گروه‌هایی مثل هیئت تحریر الشام (HTS) وارد بخش‌هایی از جنوب دمشق شوند. او همچنین خواستار غیرنظامی شدن کامل مناطقی مثل قنیطره، درعا و سویدا شده است.

هدف نتانیاهو دیگر فقط ضربه زدن به تهدیدات نیست، بلکه برنامه صهیونیست‌ها تثبیت حضور دائمی در مناطق گسترده ای از سوریه برای تأمین منافع امنیتی این رژیم و حفظ نفوذ در دیگر نقاط این کشور برای خنثی کردن هرگونه تحرک ضدصهیونیستی و سپس تبدیل رژیم صهیونیستی به یک پایگاه ضدمقاومت برای مقابله با ایران، حزب الله و سایر نیروهای مقاومت است و ترکیه با حضور منفعلانه خود در سوریه عملا به جاده صاف کن طرح های ضدمقاومت رژیم صهیونیستی مبدل شده است.

این راهبرد برای رژیم صهیونیستی دو وجه دارد: ‌یکی دفاع از مرزهای شمالی این رژیم و جلوگیری از تهدیدات بالقوه ناشی از نفوذ گروه‌های مقاومت یا نیروهای سوری مستقل مخالف اسرائیل و دیگری اعمال نفوذ سیاسی در تحولات داخلی سوریه، به خصوص پس از سقوط دولت اسد.

پیامدها و تأثیرات اقدامات اخیر نتانیاهو

افزایش تنش با سوریه: علیرغم واکنش منفعلانه جولانی، به هر حال بازدید نتانیاهو و حملات هوایی، تنش بین رژیم صهیونیستی و سوریه را بیشتر کرده است. دمشق این اقدامات را محکوم کرده و فضا برای همراهی جولانی با صهیونیست‌ها تنگ تر شده است.

تشدید درگیری‌های داخلی در سوریه: اگر راهبرد رژیم صهیونیستی موفق باشد، این رژیم می‌تواند حضور بلندمدت‌تری در نوار جنوبی سوریه داشته باشد و این امر معادلات منطقه‌ای را تغییر داده و از جمله زمینه‌ساز درگیری‌های بیشتر خواهد بود، خصوصاً اگر برخی نیروهای سوری مستقل یا گروه‌های مسلح ضد اسرائیلی در داخل سوریه که با نفوذ ان مشکل داشته باشند درصدد مقابله عملی با صهیونیست‌ها برآیند.

افزایش بی‌اعتمادی میان ترکیه و اسرائیل: آنکارا به دنبال تثبیت حضور نظامی خود در سوریه است و رژیم صهیونیستی این حضور را تهدیدی برای توسعه طلبی خود می‌بیند. ترکیه یک حکومت مرکزی اقتدارگرا و متمرکز را برای سوریه ترجیح می‌دهد، در حالی که رژیم صهیونیستی به ایجاد یک دولت غیرمتمرکز یا ضعیف‌تر در سوریه تمایل دارد تا این کشور را به تجزیه و فروپاشی نزدیک‌تر کند.

تداوم وضعیت فعلی علیرغم تلاش برای کنترل شرایط، ممکن است منجر به تقابل جدی‌تر شود. احتمال درگیری مستقیم یا برخوردهای ناخواسته وجود دارد و تقسیم بیشتر سوریه و تبدیل آن به دو یا چند منطقه نفوذ چیزی است که وضعیت امنیتی آن را ناپایدارتر می‌کند. البته سوریه ضعیف و چندپاره مطلوب صهیونیست‌هاست.

منافع ایران در سوریه شامل حفظ مسیرهای لجستیک و نفوذ سیاسی و نظامی در دمشق و جنوبِ سوریه برای کاهش تحرک صهیونیست‌ها، جلوگیری از تضعیف محور مقاومت و حفظ توان بازدارندگی سیاسی و نظامی در برابر صهیونیست‌ها و مقابله با بازیگری آزادانه رژیم صهیونیستی و ترکیه در سوریه است.

ایران برای تحقق منافع خود در سوریه قادر به اقداماتی به شرح زیر است:

الف) اجرای دیپلماسی چند بعدی

تلاش برای ایجاد کانال‌های دیپلماتیک مستقیم و پنهان با بازیگران کلیدی (روسیه، ترکیه، عراق، لبنان و حتی میانجی‌گران اروپایی) برای تعریف خطوط قرمز خود در سوریه و جلوگیری از تشدید تنش تا قبل از تکمیل و احیای ظرفیت دفاعی محور مقاومت. این تماس‌ها کاهش خطر درگیری تصاعدی را ممکن می‌کنند.

ب) ایجاد بازدارندگی

تقویت قابلیت‌ بازدارندگی از طریق ارسال پیام‌های شفاف و متناسب با شرایط در حوزه‌های سیاسی-اقتصادی-دیپلماتیک و در نهایت پاسخ‌های متناسب که هدفشان ایجاد بازدارندگی است نه تشدید جنگ.

ج) تقویت نفوذ سیاسی و اقتصادی در سوریه

سرمایه‌گذاری هدفمند در جهت بازسازی برخی جوامع محلی، ارائه کمک‌های انسانی، توافق‌های اقتصادی با بازیگران محلی و حمایت‌های سیاسی از شبکه‌های محلی که به تهران نزدیک هستند؛ این کار هم هزینه مقابله با ایران از طریق سوریه را برای اسرائیل بالا می‌برد و هم جای پای ایران را تثبیت می‌کند. بازسازی و نفوذ نرم می‌تواند به ابزار بازدارندگی تبدیل شود.

د) تبادلات اطلاعاتی و دیپلماتیک جهت افزایش آگاهی

افزایش تبادل اطلاعات با هم‌پیمانان و استفاده از کانال‌های دیپلماتیک برای هشدار زودهنگام در مورد تحرکات پیش رو به رقبا و نیروهای متخاصم. این اقدام کمک می‌کند تا هرگونه واکنشِ ایران منطقی و مبتنی بر ارزیابی دقیق باشد و شانس برخورد تصادفی بدون آمادگی قبلی کاهش یابد.

ه) بهره‌برداری از سازوکارهای حقوقی و بین‌المللی

ترغیب طرفهای ذی نفع به ثبت شکایات حقوقی از اسرائیل، اطلاع‌رسانی به سازمان‌های بین‌المللی و استفاده از دیپلماسی عمومی برای برجسته‌کردن نقض حاکمیت سوریه توسط اسرائیل. این کار می‌تواند فضای بین‌المللی را علیه اقدامات یک‌جانبه صهیونیست‌ها متحد کند و برای آنها هزینه سازی کند.

و) همکاری مشروط با ترکیه

رابطه ایران و ترکیه هم رقابتی است و هم تعاملی. ایران برای حفظ منافعش در سوریه باید هم «دیپلماسی فعال» داشته باشد و هم «توان بازدارندگی» خود را حفظ کند. همکاری ایران با ترکیه در سوریه ممکن اما محدود و مشروط است. بهترین نقاط همکاری، ایجاد سازوکارهای فنیِ کاهش خطر درگیری در نقاط حساس، تبادل اطلاعات موردی علیه تهدیدات مشترک و پیشبرد دیپلماسی منطقه‌ای در موضوعات غیرنظامی‌اند.