خبرگزاری مهر -گروه استان‌ها: سال‌های اخیر تغییرات اقلیمی و کاهش چشمگیر بارندگی در بسیاری از مناطق کشور، به‌ویژه استان‌های غربی، موجب بروز بحران‌های جدی در حوزه منابع طبیعی شده است؛ استان ایلام نیز با اقلیم نیمه‌خشک و وابستگی بالای اقتصادی به کشاورزی، از جمله مناطقی محسوب می‌شود که به‌شدت تحت تأثیر این شرایط قرار گرفته و با محدودیت‌های جدی در تأمین منابع آبی مواجه شده است.

در چنین شرایطی، اهمیت کشاورزی در ایلام بیش از پیش نمایان می‌شود، چرا که این بخش، فراتر از یک فعالیت اقتصادی، پایه اصلی زندگی و معیشت بخش بزرگی از جمعیت استان را تشکیل می‌دهد و نقشی کلیدی در اشتغال روستایی، پایداری اجتماعی و تأمین امنیت غذایی دارد.

با این حال، خشکسالی‌های پیاپی و افت محسوس بارش‌ها طی سال‌های اخیر، این ستون حیاتی را با چالش‌های چندوجهی روبه‌رو کرده و توان تولیدی کشاورزان را به‌شدت کاهش داده است.

باید گفت، تأثیرات این بحران به‌ویژه در حوزه منابع آب، به‌وضوح در وضعیت زمین‌های کشاورزی استان قابل مشاهده است؛ کاهش آب رودخانه‌ها، افت سطح آب‌های زیرزمینی و خشک شدن منابع سنتی تأمین آب، موجب شده بسیاری از اراضی زراعی با کمبود شدید آب برای آبیاری مواجه شوند که این شرایط نه‌تنها سطح زیر کشت محصولات را کاهش داده، بلکه کیفیت و کمیت تولیدات کشاورزی را نیز تحت تأثیر قرار داده و کشاورزان را با مشکلات جدی در حفظ معیشت و ادامه فعالیت روبه‌رو ساخته است.

در چنین وضعیتی، بازنگری در الگوی کشت و حرکت به‌سوی محصولات کم‌مصرف و مقاوم به خشکی، به ضرورتی اجتناب‌ناپذیر تبدیل شده است؛ استفاده از گونه‌های بومی سازگار با اقلیم منطقه، توسعه کشت دیم و بهره‌گیری از روش‌های نوین آبیاری، از جمله راهکارهایی به شمار می‌رود که می‌تواند به کاهش فشار بر منابع آب و افزایش تاب‌آوری کشاورزی استان کمک کند.

با این حال، اجرای این راهکارها هنوز آن‌طور که باید و شاید در سطح استان عملیاتی نشده، زیرا ضعف در برنامه‌ریزی، نبود حمایت‌های مالی و فنی کافی و عدم آموزش گسترده به کشاورزان، موجب شده بخش قابل توجهی از بهره‌برداران همچنان به شیوه‌های سنتی و پرمصرف ادامه دهند.

لازم به ذکر است، ادامه این روند، علاوه بر تشدید بحران آب، می‌تواند منجر به افزایش مهاجرت روستایی، کاهش تولید داخلی، وابستگی بیشتر به واردات محصولات کشاورزی و در نهایت تضعیف امنیت غذایی در سطح منطقه‌ای و ملی شود.

ضرورت تغییر الگوی کشت در شرایط بحرانی

رئیس سازمان جهاد کشاورزی ایلام در گفتگو با خبرنگار مهر اظهار داشت: خشکسالی در ایلام دیگر یک پدیده مقطعی نیست، بلکه به یک بحران ساختاری تبدیل شده که اگر برای آن چاره‌اندیشی نشود، تبعات سنگینی برای بخش کشاورزی و معیشت مردم خواهد داشت.

حشمت عزیزان افزود: متأسفانه کاهش بارندگی و افت منابع آب، ظرفیت تولید را به‌شدت کاهش داده و بسیاری از کشاورزان در مناطق روستایی با خطر از دست دادن زمین‌های خود مواجه‌اند.

وی با اشاره به ضرورت تغییر الگوی کشت در استان، تصریح کرد: ادامه کشت‌های سنتی و پرمصرف مثل صیفی‌جات یا برنج در شرایط فعلی نه‌تنها منطقی نیست، بلکه به اتلاف منابع محدود آب منجر می‌شود؛ از این رو ما باید با اخذ آموزش‌های لازم، به سمت کشت‌های مقاوم به خشکی مثل گیاهان دارویی، دانه‌های روغنی و محصولات دیم حرکت کنیم.

عزیزان در ادامه گفت: یکی از مشکلات اساسی، نبود سیستم‌های نوین آبیاری در بسیاری از مناطق استان است؛ هنوز هم بخش زیادی از زمین‌ها با روش‌های سنتی آبیاری می‌شوند که راندمان پایینی دارند.

وی افزود: اگر دولت و مجلس تسهیلات لازم برای تجهیز مزارع به آبیاری قطره‌ای یا بارانی فراهم کنند، هم مصرف آب کاهش می‌یابد و هم بهره‌وری بالا می‌رود.

عزیزان در پایان بیان کرد: اگر این روند ادامه پیدا کند و هیچ اقدام عملی صورت نگیرد، ما با موجی از مهاجرت روستایی، کاهش تولید داخلی و وابستگی بیشتر به واردات محصولات کشاورزی مواجه خواهیم شد که این فقط یک بحران زیست‌محیطی نیست، بلکه تهدیدی برای امنیت غذایی و پایداری اجتماعی استان محسوب می‌شود.

اصلاح الگوی کشت؛ تنها راه عبور از بحران خشکسالی

معاون بهبود تولیدات گیاهی جهاد کشاورزی ایلام، در گفتگو با خبرنگار مهر با اشاره به ابعاد گسترده خشکسالی در استان اظهار داشت: خشکسالی‌های پیاپی در ایلام دیگر صرفاً یک ناهنجاری اقلیمی نیستند، بلکه به بحرانی مزمن و فرساینده تبدیل شده‌اند که با کاهش شدید بارندگی، افت محسوس منابع آب و نابودی بخش قابل توجهی از اراضی دیم، شالوده تولید کشاورزی را به لرزه انداخته و کشاورزان را در تأمین معیشت، حفظ زمین و ادامه‌ی فعالیت با چالش‌هایی جدی و روزافزون روبه‌رو کرده است.

حشمت الله زرین جوب با تأکید بر ضرورت اصلاح الگوی کشت، افزود: در شرایط فعلی، ادامه‌کشت‌های پرمصرف مثل صیفی‌جات یا برنج، نه‌تنها توجیه اقتصادی ندارد، بلکه فشار مضاعفی بر منابع محدود آب وارد می‌کند.

وی تصریح کرد: به همین سبب ما باید به‌سوی محصولات مقاوم به خشکی حرکت کنیم؛ گیاهان دارویی، دانه‌های روغنی و کشت‌های دیم، هم با اقلیم استان سازگارند و هم می‌توانند درآمد پایدارتری برای کشاورزان فراهم کنند.

زرین‌جوب در ادامه به تجربه‌های موفق در استان اشاره کرد و گفت: تغییر زمان کشت نخود از بهار به پاییز، یکی از اقدامات مؤثر در سازگاری با شرایط جدید بود؛ این تغییر ساده، با بهره‌گیری از رطوبت خاک و کاهش تبخیر، موجب افزایش عملکرد و کاهش وابستگی به منابع آبی شد.

وی افزود: چنین تجربه‌هایی نشان می‌دهد که اصلاحات علمی، اگر با مشارکت کشاورزان همراه باشد، می‌تواند نتایج ملموسی به‌دنبال داشته باشد.

وی همچنین به موانع اجرایی در مسیر اصلاحات اشاره کرد: متأسفانه، توسعه زیرساخت‌های نوین آبیاری هنوز در بسیاری از مناطق استان به کندی پیش می‌رود؛ به گونه‌ای که نبود سیستم‌های قطره‌ای و بارانی، اتلاف منابع آب را تشدید کرده و بهره‌وری را پایین نگه داشته است.

زرین‌جوب در پایان با بیان اینکه، برای عبور از این بحران، باید حمایت‌های مالی، آموزش‌های تخصصی و تسهیلات هدفمند در اختیار کشاورزان قرار گیرد، هشدار داد: اگر این اقدامات به‌موقع انجام نشود، تبعات آن فراتر از بخش کشاورزی خواهد بود و ما با خطر مهاجرت روستایی، کاهش تولید داخلی و وابستگی بیشتر به واردات مواجه خواهیم شد.

خشکسالی در ایلام دیگر یک هشدار نیست، بلکه واقعیتی است که ساختار کشاورزی استان را به چالش کشیده و آینده معیشت روستاییان را در هاله‌ای از ابهام قرار داده؛ همانطور که گفته شد عبور از این بحران، نیازمند اصلاحات فوری در الگوی کشت، توسعه زیرساخت‌های آبیاری، و حمایت‌های هدفمند از کشاورزان است تا پایداری تولید و امنیت غذایی منطقه حفظ شود.