به گزارش خبرگزاری مهر، حسین شیرزاد تحلیلگر حوزه توسعه کشاورزی در خصوص پدیده تغییرات اقلیمی و چالش امنیت غذایی آینده جهان در یادداشتی اختصاصی برای مهر نوشت، در عصر جهانی شدن مداوم، حکمرانی اقلیمی به عنوان یک نگرانی برجسته در جامعه نظری و ادارات دولتی کشورهای مختلف از جمله ایران، ظهور پررنگی دارد.

تغییرات اقلیمی، تورم قیمت مواد غذایی و فقر به شکل پیچیده‌ای بهم مرتبط هستند و یک تعامل پیچیده را تشکیل می‌دهند که بر زندگی میلیون‌ها نفر در کشورها تأثیر می‌گذارد. بانک جهانی تخمین می‌زند که تغییرات اقلیمی می‌تواند تا سال ۲۰۵۰ میلادی قیمت مواد غذایی را ۵۰ تا ۱۲۰ درصد افزایش دهد و سطح بالای گرسنگی و سوءتغذیه را در سراسر جهان تشدید کند.

مطالعه‌ای هم که توسط کارشناسان بانک مرکزی اروپا (ECB) با همکاری محققان مؤسسه تحقیقات تأثیر آب و هوا در پوتسدام (PIK) انجام شده، بینش‌های نگران‌کننده‌ای را در مورد پیامدهای اقتصادی تغییرات اقلیمی آشکار کرده است. یافته‌ها، نشان می‌دهد که افزایش میانگین دما ممکن است باعث افزایش تورم سالانه مواد غذایی و تورم کل تا ۱.۱۸ درصد تا سال ۲۰۳۵ شود؛ چنانکه گرمای شدید تابستان ۲۰۲۲ تورم مواد غذایی در اروپا را حدود ۰.۶ درصد افزایش داد.

تغییرات اقلیمی تورم غذایی را تشدید می‌کند

تأثیرات تغییرات اقلیمی، تورم قیمت مواد غذایی را تشدید می‌کند که به نوبه خود فقر را مضاعف و یک چرخه معیوب ایجاد می‌کند که شکستن آن دشوار است.

درک این تعامل برای تدوین سیاست‌ها و مداخلات مؤثر برای کاهش اثرات ترکیبی آنها بسیار مهم است. تأثیرات تغییرات اقلیمی، تورم قیمت مواد غذایی را تشدید می‌کند که به نوبه خود فقر را مضاعف و یک چرخه معیوب ایجاد می‌کند که شکستن آن دشوار است سال ۲۰۲۴ گرم‌ترین سال ثبت شده در تاریخ بود به طوری که دمای جهانی برای اولین بار از ۱.۵ درجه سانتیگراد بالاتر از شرایط آب و هوایی پیش از صنعتی شدن فراتر رفت و رکوردها در بخش‌های بزرگی از سطح زمین شکسته شدند.

در میان تأثیرات گسترده گرمای استثنایی، افزایش قیمت مواد غذایی نقش برجسته‌ای در درک عمومی ایفا می‌کند که اکنون پس از گرمای شدید، دومین تأثیر مکرر ذکر شده از تغییرات اقلیمی تجربه شده در سطح جهانی است. تجزیه و تحلیل‌های اقتصادسنجی اخیر تأیید می‌کند که دمای غیرطبیعی بالا مستقیماً باعث افزایش قیمت مواد غذایی می‌شود، زیرا تأثیرات آن بر تولید کشاورزی به کمبود عرضه و تورم قیمت مواد غذایی تبدیل می‌شود.

هستی‌شناسی تغییرات اقلیمی

طبق تعریف سازمان جهانی هواشناسی (WMO)تغییرات اقلیمی به تغییر در الگوهای میانگین آب و هوا در یک دوره زمانی طولانی اشاره دارد.

هیئت بین دولتی تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد (IPCC) تغییر اقلیمی را به عنوان کاربرد تحلیل‌های آماری برای تشخیص تغییرات در میانگین یا نرخ تغییر در داده‌های مربوطه تعریف می‌کند و از این طریق، تغییراتی را در وضعیت آب و هوایی که برای دهه‌ها یا بیشتر ادامه دارد، شناسایی می‌کند. علاوه بر این، UNFCCC تغییر اقلیمی را به عنوان تغییراتی در سیستم آب و هوایی جهانی در یک بازه زمانی طولانی تعریف می‌کند که به طور مستقیم یا غیرمستقیم به فعالیت‌های انسانی نسبت داده می‌شود. وقوع فزاینده بلایای طبیعی شدید و ناهنجاری‌های دمای جهانی، شوک‌های اقلیمی را به مانعی مهم برای بقا و توسعه انسان تبدیل کرده است.

اثرات تغییرات اقلیمی در چند دهه گذشته تشدید شده و توجه زیادی را در سراسر جهان به خود جلب کرده است. در ژانویه ۲۰۲۳، گزارش خطرات جهانی ۲۰۲۳ توسط مجمع جهانی اقتصاد (WEF) رتبه‌بندی خطرات جهانی را از نظر شدت ارائه داد که شامل چشم‌انداز کوتاه‌مدت (۲ سال آینده) و بلندمدت (۱۰ سال آینده) بود. علاوه بر این، در مارس ۲۰۲۳، هیئت بین دولتی تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد، ششمین گزارش ارزیابی خود (AR6) را منتشر کرد که نقش انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از فعالیت‌های انسانی را در افزایش گرمایش جهانی برجسته می‌کند هیئت بین دولتی تغییرات اقلیمی سازمان ملل متحد، ششمین گزارش ارزیابی خود (AR6) را منتشر کرد که نقش انتشار گازهای گلخانه‌ای ناشی از فعالیت‌های انسانی را در افزایش گرمایش جهانی برجسته می‌کند. این گزارش بر پیامدهای گسترده آن بر امنیت غذایی و آب و سلامت انسان و همچنین توسعه اقتصادی، اجتماعی و زیست‌محیطی گسترده به عنوان ۳ رکن پایداری تأکید دارد.

آوریل ۲۰۲۳، پایگاه داده بلایای اضطراری (EM-DAT) گزارش داد که مجموع خسارات اقتصادی ناشی از تغییرات اقلیمی به رقم سرسام‌آور ۲۲۳.۸ میلیارد دلار آمریکا رسیده است. سال ۲۰۲۲ شاهد وقوع ۳۸۷ فاجعه طبیعی در سراسر جهان بودیم که منجر به از دست رفتن غم‌انگیز ۳۰ هزار و ۷۰۴ نفر و تحت تأثیر قرار گرفتن تقریباً ۱۸۵ میلیون نفر شد.

نکته قابل توجه این است که شرایط آب و هوایی گرم به تنهایی ۱۶ هزار و ۳۰۵ مورد مرگ‌ومیر را به خود اختصاص داده است که بیش از نیمی از کل مرگ‌ومیرهای ثبت شده در سال ۲۰۲۲ را تشکیل می‌دهد.

تغییرات اقلیمی یک مسئله جهانی فوری است که چالش‌های مهمی را برای توسعه ملت‌ها در سراسر جهان ایجاد می‌کند. تغییرات دما به طور مداوم توجه قابل توجهی را از کشورهای سراسر جهان را به خود جلب کرده است. نمونه‌ای از این توجه، بیست و ششمین کنفرانس طرفین (COP26) کنوانسیون چارچوب سازمان ملل متحد در مورد تغییرات اقلیمی (UNFCCC) در نوامبر ۲۰۲۱ است. در این کنفرانس ۲۰۰ کشور و اقتصاد بزرگ، کنوانسیون اقلیمی گلاسکو را امضا کردند. آنها متعهد شدند که گرمایش جهانی را به ۱.۵ درجه سانتیگراد (که در حال حاضر نزدیک به ۱.۲ درجه سانتیگراد است) محدود کنند تا از تشدید رویدادهای آب و هوایی فاجعه‌بار شدید در مقیاس جهانی جلوگیری شود.

افزایش قیمت ۳ کالای اساسی تا ۲۰۵۰

گرمایش جهانی به عنوان یکی از مظاهر مهم تغییرات اقلیمی عمل کرده و تغییر دما به عنوان شاخصی حیاتی برای آن عمل می‌کند. در این زمینه، محققان و کارشناسان به بررسی تأثیر چندوجهی تغییر دما بر جنبه‌های حیاتی مانند امنیت جان انسان، توسعه اقتصادی، ثبات مالی، تولید کشاورزی، مصرف انرژی و اکوسیستم‌ها پرداخته‌اند.

تا سال ۲۰۵۰، قیمت تعدیل‌شده با نرخ تورم ۳ کالای اساسی مهم جهان یعنی ذرت، برنج و گندم به دلیل اثرات تغییرات اقلیمی ۳۱ تا ۱۰۶ درصد افزایش خواهد یافت

تغییرات قابل توجه و پایدار در الگوهای اقلیمی جهانی که عمدتاً ناشی از فعالیت‌های انسانی مانند سوزاندن سوخت‌های فسیلی، جنگل‌زدایی و فرآیندهای صنعتی است، تأثیرات عمده‌ای بر کشاورزی دارد. افزایش دما، تغییرات بارندگی و افزایش فراوانی رویدادهای شدید آب و هوایی مانند خشکسالی، سیل و طوفان مستقیماً بر عملکرد محصولات کشاورزی تأثیر می‌گذارد. شوک‌های دمایی باعث ایجاد فشارهای تورمی در کشورهای توسعه‌یافته و در حال توسعه می‌شوند و اثرات آن در کشورهای در حال توسعه برای مدت طولانی‌تری ادامه دارد. به عنوان مثال، تنش گرمایی می‌تواند بهره‌وری محصولات اساسی مانند گندم، برنج و ذرت را کاهش دهد، در حالی که بارندگی غیرقابل پیش‌بینی می‌تواند منجر به خرابی محصولات کشاورزی شود. علاوه بر این، تغییر شرایط اقلیمی منجر به شیوع بیماری‌ها و آفات گیاهی می‌شود که تولید مواد غذایی را بیشتر تهدید می‌کند.

شبیه‌سازی‌های مبتنی بر مدل تحلیل سیاست‌های تجاری و محصولات کشاورزی بین‌المللی نشان می‌دهد که تا سال ۲۰۵۰، قیمت تعدیل‌شده با نرخ تورم ۳ کالای اساسی مهم جهان (ذرت، برنج و گندم) به دلیل اثرات تغییرات اقلیمی ۳۱ تا ۱۰۶ درصد افزایش خواهد یافت.

تورم قیمت مواد غذایی در ایران

تغییرات اقلیمی از ۵ دهه قبل شروع به تأثیرگذاری بر بخش‌هایی از اقتصاد ملی کشور ما کرده است، هزینه مسکن را در مناطق پرخطر اقلیمی افزایش داده و کمبود شدید عرضه کالاهای غذایی در سراسر جهان از برنج، روغن زیتون گرفته تا کاکائو را تشدید کرده است و غذا بزرگترین جز تورم خواهد بود که تحت تأثیر این امر قرار دارد.

تأثیر تورمی تغییرات اقلیمی در سراسر جهان نامتعادل بوده و بیشترین فشارها بر کشورهای خاورمیانه‌ای، آفریقا و آمریکای جنوبی خواهد بود. اما این فشارها را می‌توان با رویکرد سیاستی درست مهار کرد تأثیر تورمی نیز نامتعادل و بیشترین فشارها بر کشورهای خاورمیانه‌ای، آفریقا و آمریکای جنوبی خواهد بود. این فشارها را می‌توان با رویکرد سیاستی درست مهار کرد، اما محققان همچنین هشدار دادند که اگر انتشار گازهای گلخانه‌ای کاهش نیابد، به این معنی است که تأثیرات تورمی فقط بدتر خواهد شد. تورم، یک عامل کلیدی اقتصاد کلان، نقش محوری در اهداف سیاست پولی بانک‌های مرکزی دارد و به عنوان معیاری برای سلامت اقتصادی و پیشرفت روان یک کشور، عمل می‌کند. این موضوع برای شهروندان نیز اهمیت زیادی دارد و مستقیماً بر استانداردهای زندگی و رفاه آنها تأثیر می‌گذارد.

آگاهی در بین محققان در مورد تأثیر تغییرات دما، در چارچوب شوک‌های اقلیمی، بر سطح تورم به طور پیوسته افزایش یافته است. تغییرات اقلیمی، محرک رو به رشد و مداوم تورم است. تورم قیمت مواد غذایی که نشان دهنده افزایش قیمت مواد غذایی در طول زمان است، معمولاً توسط عوامل مختلفی مانند اختلالات زنجیره تأمین، افزایش هزینه‌های تولید و تغییر در تقاضا هدایت می‌شود. با این حال، اخیراً، اختلال ایجاد شده در تولید کشاورزی ناشی از تغییرات اقلیمی به یک نگرانی عمده تبدیل شده است زیرا عرضه مواد غذایی کاهش یافته و منجر به افزایش قیمت مواد غذایی شده و در نتیجه تورم قیمت مواد غذایی را افزایش داده است.

تغییرات اقلیمی نخست یک شوک منفی عرضه است؛ این شوک با کاهش عرضه مؤثر نیروی کار و نرخ انباشت سرمایه مولد، تولید را کاهش داده و منجر به افزایش نرخ تورم می‌شود. برخی از کالاها به ویژه قهوه و کاکائو، افزایش چشمگیر قیمت را در رابطه با تأثیرات تغییرات اقلیمی تجربه کرده‌اند. دمای ماهانه بی‌سابقه در غنا و ساحل عاج که در مجموع تقریباً ۶۰ درصد از کاکائوی جهان را تولید می‌کنند در فوریه ۲۰۲۴، همراه با خشکسالی طولانی‌مدت سال قبل، منجر به افزایش تقریباً ۳۰۰ درصدی قیمت جهانی کاکائو در سال ۲۰۲۴ در مقایسه با سال ۲۰۲۳ شد.

اثرات مشابهی برای قهوه پس از موج گرما و خشکسالی در ویتنام و سایر رویدادهای شدید آب و هوایی در برزیل در طول سال ۲۰۲۴ مشاهده شد. این افزایش قیمت‌ها می‌تواند با سرمایه‌گذاری ناکافی در تولید و همچنین گمانه‌زنی‌ها تشدید شود، موضوعی که نیاز به توجه بسیار بیشتری دارد. همچنین اختلالات ناشی از تغییرات اقلیمی به دلیل رشد جمعیت نگران کننده تر هستند زیرا غذای کمتری برای تعداد فزاینده‌ای از مردم تولید می‌شود. اختلال در عرضه مواد غذایی هنگامی که تقاضا به دلیل رشد جمعیت افزایش می‌یابد، فشار دیگری بر سیستم‌های تولید مواد غذایی جهانی است که منجر به افزایش قیمت‌ها می‌شود؛ علاوه بر این، تغییرات اقلیمی هزینه کشت محصولات را افزایش می‌دهد. به عنوان مثال، دمای بالاتر نیاز به آبیاری گسترده‌تر دارد که باعث افزایش مصرف آب و هزینه‌های انرژی می‌شود. همچنین نیاز به کنترل افزایش بیماری‌ها و آفات بوده و بازار مصرف آفت کش‌ها و زمان کار بیشتر می‌شود که همه این موارد نیز در افزایش قیمت مواد غذایی نقش دارند.