مرتضی زارعی، رئیس انجمن صنفی مهندسان معمار آذربایجان شرقی عصر چهارشنبه ۲۸ آبان در این نشست، با اشاره به چالش‌های جدی پیش‌روی معماران کشور، بر ضرورت بازنگری در ساختارهای مرتبط با آموزش، صدور پروانه و سامان‌دهی فعالیت‌های حرفه‌ای تأکید کرد.

به گزارش ایسنا، وی با بیان اینکه سابقه و ظرفیت مجموعه‌های حرفه‌ای در ارتقای انسجام صنفی و توسعه مباحث معماری نقش مؤثری داشته است، اظهار کرد: فارغ‌التحصیلان معماری در آغاز مسیر حرفه‌ای با موانع متعدد آموزشی، تکنولوژیک و ساختاری روبه‌رو هستند و مشکلات معیشتی نیز فشار مضاعفی بر آن‌ها وارد می‌کند. نظام مهندسی باید در این زمینه بازنگری جدی انجام دهد.

رئیس انجمن صنفی مهندسان معمار آذربایجان شرقی بر ضرورت اصلاح روند صدور پروانه‌ها و نظارت کیفی بر پروژه‌های شهری اشاره کرد و افزود: در بخش‌های مختلف شهر، از جمله نقاط شاخصی مانند میدان ولیعصر و پروژه‌های تجاری جدید، نیاز به یک نظام نظارتی کارآمد و شفاف بیش از پیش احساس می‌شود. همچنین حفظ هویت تاریخی در محدوده‌هایی مانند میدان ساعت تبریز از مهم‌ترین مطالبات جامعه معماری است.

وی با اشاره به طرح «اولین برچسب انرژی ساختمان در ایران» در کمیته فنی استان، گفت: مدیریت مصرف انرژی و کاهش آشفتگی‌های ساخت‌وساز از مسائل حیاتی شهر است و تنها با هم‌افزایی نهادهای اجرایی، صنفی و دانشگاهی قابل حل خواهد بود.

وی با انتقاد از وضعیت برخی انجمن‌های صنفی، اظهار کرد: نبود هدف‌گذاری دقیق و ضعف ساختاری باعث شده بخشی از ظرفیت تشکل‌های حرفه‌ای تضعیف شود. اگر اصلاحات لازم انجام نشود، جایگاه مهندسان بیش از این آسیب خواهد دید.

زارعی در پایان ابراز امیدواری کرد که با برگزاری انتخابات شفاف و برنامه‌محور در نهادهای صنفی، مسیر توسعه حرفه معماری در کشور بهبود یابد و رویکردهای اصولی جایگزین روندهای ناکارآمد گذشته شود.

وحید بنائی، معاون معماری و شهرسازی اداره‌کل راه و شهرسازی آذربایجان شرقی نیز در این نشست، با اشاره به اهمیت مفهوم آگاهی در اندیشه سقراط، تأکید کرد: ریشه بسیاری از مسائل معماری و شهرسازی به فقدان شناخت و درک درست از مسئله بازمی‌گردد.

وی با بیان اینکه «آگاهی، پایه اصلی حل مسئله در معماری است»، اظهار کرد: وقتی مسئله به‌درستی تعریف نشود، یا بی‌معنا خواهد بود یا به مسئله‌ای غلط تبدیل می‌شود. بسیاری از چالش‌های ما در حوزه نما، کیفیت اجرا، جزئیات و حتی موضوعاتی مانند عایق صدا، از همین ضعف در فهم درست مسئله ناشی می‌شود.

وی در ادامه به بحث زیبایی‌شناسی در معماری پرداخت و افزود: زیبایی مفهومی واحد و مطلق نیست؛ در طول تاریخ هر فیلسوفی تعریفی متفاوت ارائه کرده است. افلاطون زیبایی را انعکاسی از حقیقت مطلق می‌دانست و سقراط آن را در تناسبات و عملکرد جست‌وجو می‌کرد. در معماری معاصر نیز برداشت‌های مختلفی از زیبایی وجود دارد؛ از زیباییِ ادراکی و حسی گرفته تا زیبایی مبتنی‌بر عملکرد و نماد.

معاون معماری و شهرسازی استان با اشاره به اینکه «ریتم، تکرار، تناسبات و اصول بنیادین زیبایی‌شناسی در تمام جهان مشترک‌اند»، گفت: با این حال، هر جامعه و هر منطقه هویت منحصربه‌فرد خود را دارد و نمی‌توان نسخه‌ای واحد برای همه فضاهای شهری پیچید.

وی موضوع «هویت معماری» را یکی از چالش‌های جدی کشور دانست و مطرح کرد: وقتی از هویت معماری صحبت می‌کنیم، باید بدانیم نخستین چیزی که در ذهن مردم شکل می‌گیرد، همان مؤلفه‌های برگرفته از تاریخ، فرهنگ و محیط است. آذربایجان، اصفهان، همدان و خراسان هر کدام هویت مستقل خود را دارند. مسئله ما این است که گاهی تمایل، تداوم و پیوستگی در عناصر هویت‌ساز معماری از بین می‌رود و این موجب سردرگمی و بی‌تشخصی در سیمای شهر می‌شود.

وی با تأکید بر نقش ضوابط و مقررات در هدایت جریان معماری، بیان کرد: اگر قرار است هویت معماری تقویت شود، باید این مفاهیم در قالب ضوابط، مقررات و دستورالعمل‌های اجرایی روشن و قابل‌عمل تدوین شوند تا در مرحله اجرا نیز قابل استناد باشند.

بنائی در پایان ابراز امیدواری کرد که با برنامه‌ریزی دقیق، سازوکارهای نظارتی و توجه به اصول علمی و فلسفی معماری، بتوان کیفیت ساخت‌وساز و سیمای شهری را در استان بهبود بخشید.

جعفر صراف‌زاده، نایب‌رئیس انجمن صنفی مهندسان معمار آذربایجان شرقی، نیز در این نشست تخصصی با اشاره به چالش‌های جدی فراروی حرفه معماری، تأکید کرد: واقعیت‌های موجود فاصله قابل‌توجهی با تصویر ایده‌آل از معماری دارد و بسیاری از محدودیت‌ها، کیفیت نهایی بناها را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد.

وی با بیان اینکه «زندگی و معماری هر دو سرشار از چالش‌اند و باید پیش از هر چیز رویکرد خود را نسبت به آن‌ها اصلاح کنیم»، مطرح کرد: معمار در فرایند طراحی چندین آلترناتیو تولید می‌کند، اما در نهایت بسیاری از ایده‌ها به ناچار حذف می‌شوند. گاهی ایده معماری از بین می‌رود، گاهی محدودیت سازه‌ای، گاهی بودجه و گاهی هم ضابطه اجازه تحقق طرح را نمی‌دهد. این‌ها واقعیت‌هایی هستند که معمار با آن‌ها زندگی می‌کند.

وی افزود: نما، نتیجه یک کشمکش است؛ برخورد میان آنچه باید باشد و آنچه معمار تلاش می‌کند بسازد. نما یک تصویر آزاد نیست، بلکه خروجی مجموعه‌ای از فشارها و محدودیت‌هاست.

نایب‌رئیس انجمن صنفی مهندسان معمار آذربایجان شرقی با اشاره به محدودیت‌های اساسی حوزه معماری عنوان کرد: بخشی از مشکلات از ضوابطی ناشی می‌شود که در اصل می‌توانند بستری برای ارتقای کیفیت باشند، اما به‌دلیل اجرای خشک و انعطاف‌ناپذیر، عملاً به موانعی محدودکننده تبدیل شده‌اند. او همچنین اقتصاد ناکارآمد را عاملی دانست که به‌جای حمایت از کیفیت ساخت‌وساز، در بسیاری از پروژه‌ها موجب حذف آن می‌شود. 

وی اضافه کرد: علاوه بر این، نبود هماهنگی میان سازمان‌های تصمیم‌ساز را از دیگر چالش‌های جدی برشمرد و تأکید کرد که این ناهماهنگی وقت و انرژی معماران را به چانه‌زنی‌های اداری اختصاص می‌دهد و فرصت خلاقیت را از آن‌ها می‌گیرد.

وی مطرح کرد: نتیجه این فشارها، فرمی نیست که معمار انتخاب کرده باشد؛ بلکه اثری است که از برخورد نیروها ایجاد شده است. این خروجی نه هویت دارد و نه خلاقیت، و همین موضوع باعث شکل‌گیری نماهای بی‌هویت و ناهمگون در بافت شهری شده است.»

صراف‌زاده در پایان ابراز امیدواری کرد که این جلسه بتواند زمینه‌ای برای گفت‌وگوهای مؤثرتر و اصلاح جدی فرایندهای معماری در استان فراهم کند.

هادی آهنگر، رئیس انجمن صنفی بتن آماده آذربایجان شرقی، نیز با اشاره به نقش اساسی مصالح و کیفیت اجرا در توسعه شهری، تأکید کرد که «بتن» در کنار طراحی معماری، به‌عنوان یکی از پایه‌ای‌ترین عناصر ساختمان، نقش تعیین‌کننده‌ای در ایمنی و دوام سازه‌ها دارد.

وی با قدردانی از انجمن صنفی مهندسان معمار استان به‌دلیل انتخاب موضوعات تخصصی در این سلسله نشست‌ها، گفت: در سال‌های اخیر با گسترش تکنولوژی و سرعت انتقال اطلاعات، ارتباط میان معماری و صنعت ساختمان بسیار پیچیده‌تر شده است. زمانی تصور می‌شد معمار بیشتر در حوزه طراحی و آتلیه فعالیت می‌کند، اما امروز رشته‌های مختلف از جمله معماری، سازه، ترافیک، مکانیک و برق عملاً در یک مسیر مشترک قرار گرفته‌اند و تفکیک آن‌ها دیگر مانند گذشته ممکن نیست.

وی با اشاره به اینکه قوانین کنونی امکان ورود معماران به عرصه مدیریت پیمان، مشارکت در ساخت و حتی کارفرمایی را فراهم کرده است، افزود: این تغییرات نشان می‌دهد که نقش معمار در فرایند ساخت‌وساز باید هم‌تراز با نقش سازه‌سازان دیده شود؛ چراکه معماری، نما و طراحی داخلی بخش جدایی‌ناپذیر کیفیت نهایی ساختمان است.

رئیس انجمن صنفی بتن آماده آذربایجان شرقی در ادامه با بیان اینکه شهر تبریز دومین بافت فرسوده کشور از نظر گستره مساحتی را دارد، هشدار داد: با توجه به اینکه منطقه در پهنه خطر نسبی بالا از نظر زلزله قرار دارد، توجه به اصول ساخت‌وساز به‌ویژه در بخش بتن و جزئیات اجرایی ضروری است. زلزله‌های با بزرگای ۶ و نیم تا ۷ و نیم در مطالعات آماری برای این منطقه پیش‌بینی شده و این موضوع لزوم ارتقای کیفیت ساخت را چندبرابر می‌کند.

وی با اشاره به پیشرفت‌های جهانی در صنعت بتن، اظهار کرد: بتن دیگر یک ماده خشن، بی‌روح و صرفاً سازه‌ای نیست. امروز انواع بتن‌های شفاف، سبک، رنگی و شکل‌پذیر در جهان مورد استفاده قرار می‌گیرند و حتی در تبریز نیز نمونه‌هایی از بتن شفاف تولید شده است. ترکیب بتن با شیشه، نورپردازی و فناوری‌های نو، امکان ایجاد نماهای مقاوم و درعین‌حال زیبا را فراهم کرده است.

وی تأکید کرد: در دنیا گرایش به‌سمت تلفیق استحکام و زیبایی در نماهاست. بتن به دلیل قیمت مناسب، در دسترس بودن، شکل‌پذیری و دوام بالا، می‌تواند بستری برای خلق نماهای هویتمند باشد. اگر این روند در کشور تقویت شود، می‌توان از طریق بتن، مفاهیم معماری و سازه را هم‌زمان به نمایش گذاشت.

آهنگر در پایان اعلام کرد: انجمن آمادگی دارد جلسات تخصصی بیشتری با حضور معماران، سازه‌سازان و فعالان صنعت بتن برگزار کند تا زمینه همکاری میان بخش‌های مختلف و تولید مصالح نوین فراهم شود. همچنین کارخانه‌ها و مجموعه‌های صنعتی استان آماده حمایت مالی و تجهیزاتی از طرح‌های پژوهشی مرتبط با توسعه نماهای بتنی مدرن هستند.

میرسعید موسوی، استاد دانشگاه و عضو هئیت مدیره سازمان نظام مهندسی آذربایجان شرقی نیز با اشاره به سابقه فعالیت‌های علمی و صنفی در حوزه معماری، از احیای مجدد انجمن معماران استان پس از یک دوره وقفه خبر داد و گفت: حدود ۱۲ سال پیش همراه مرحوم مهندس رسول فعالیت‌های گسترده‌ای را برای توسعه آموزش‌های معماری آغاز کردیم. امروز خوشحالم که انجمن معماران استان دوباره به مرحله‌ای از پویایی رسیده که بتواند نقش مؤثری در ارتقای کیفیت ساخت‌وساز ایفا کند.

وی با قدردانی از پیشکسوتان جامعه مهندسی، به چالش‌های موجود در حوزه نظارت بر طراحی و اجرای نما اشاره کرد و افزود: در یک دهه اخیر موضوع نظارت بر نمای ساختمان‌ها به‌طور جدی در ایران مطرح شده است. ابتدا شهرداری تهران دستورالعمل‌هایی را برای کنترل کیفیت نما تدوین کرد و سپس شهرهایی مانند تبریز، اصفهان و مشهد نیز کمیته‌های نما، سیما و منظر شهری را تشکیل دادند. اداره‌کل راه و شهرسازی استان نیز در سال‌های اخیر ساختارهای مشابهی را راه‌اندازی کرده است.

وی تأکید کرد: این کمیته‌ها با وجود تلاش‌های قابل‌تقدیر، هنوز فاصله قابل‌توجهی با استانداردهای جهانی دارند، برخی از ضوابط تدوین‌شده اصطکاک ایجاد می‌کنند، برخی ناقص‌اند و برخی دیگر هنوز از مرحله بررسی موردی فراتر نرفته‌اند. برای همین در چند ماه گذشته مجموعه‌ای از استانداردها و شیوه‌نامه‌های بین‌المللی را بررسی کردیم تا ببینیم دنیا در حوزه طراحی نما چه تجربه‌هایی دارد و کدام الگوها برای ایران قابل‌اقتباس است.

به گفته او، سابقه نظارت رسمی بر نما در جهان به دهه ۱۹۵۰ در آمریکای شمالی بازمی‌گردد؛ جایی که نخستین دستورالعمل‌ها با هدف جلوگیری از «مداخلات خودسرانه مالکان» تدوین شد.

موسوی توضیح داد: در آن دوره هدف این بود که مالکان نتوانند بدون ضابطه رنگ در، نوع پنجره یا تزیینات نما را تغییر دهند. اما در ۲۰ سال اخیر تقریباً تمام کشورهای آمریکای شمالی، اروپا و بسیاری از کشورهای آسیایی، استانداردهای حرفه‌ای‌تر و دقیق‌تری برای طراحی نما تدوین کرده‌اند.

وی افزود: در نسخه‌های جدید این استانداردها، نماها بر اساس نوع، ماهیت، کانسپت، مصالح، اقلیم و نقش‌شان در فرم ساختمان دسته‌بندی شده‌اند. حتی برخی شهرها ساختمان‌ها را بر اساس قدمت ممیزی می‌کنند و دستورالعمل‌های بازسازی را مطابق دوره تاریخی آن‌ها تنظیم می‌کنند.

موسوی از مهم‌ترین ارزش‌های نسخه‌های پیشرفته استانداردهای جهانی به وجود یک «واژگان مشترک و دقیق» اشاره کرد و گفت: یکی از مشکلات جدی ما در ایران ناهماهنگی زبانی است. برای یک جزء مشخص نما، چندین واژه متفاوت استفاده می‌شود؛ مثل کتیبه، قرنیز، جان‌پناه و… . درحالی‌که در بسیاری از استانداردهای دنیا یک بانک واژگان مشخص تدوین شده تا طراحان، مهندسان و ناظران زبان مشترکی داشته باشند.

وی ادامه داد: در برخی دستورالعمل‌های جهانی، «چهره ساختمان» علاوه بر اجزای خود نما، شامل عناصر مکمل همچون نورپردازی، فلاورباکس، پوشش گیاهی، مبلمان و حتی محل نصب تابلو و فونت نوشتاری نام ساختمان نیز می‌شود، درحالی‌که در کمیته‌های داخلی معمولاً از طراح می‌خواهند تابلو، نورپردازی و عناصر جانبی را از طرح حذف کند؛ درصورتی‌که این اجزا بر کیفیت ادراک بصری اثر مستقیم دارند.

وی افزود: متأسفانه در ایران نه تنها ضوابط نما پراکنده و موردی است، بلکه برای عموم مهندسان نیز قابل‌دسترسی نیست. ما به یک کتاب جامع، مشابه مقررات ملی ساختمان، نیاز داریم؛ کتابی که همه دستورالعمل‌ها، ضوابط و واژگان را یکپارچه و در اختیار معماران، ناظران و سازندگان قرار دهد.

موسوی از ضرورت دسته‌بندی نما بر اساس کاربری، اقلیم، منطقه شهری و نیازهای واقعی کاربران نیز سخن گفت: نمی‌توان یک نسخه را برای همه ساختمان‌ها پیچید. نیاز یک خانواده با یک ساختمان خدماتی یا اداری متفاوت است. اما در بسیاری از کمیته‌ها سلیقه جمعی بر خواست کاربر و طراح غلبه می‌کند. درحالی‌که در استانداردهای معتبر، برای هر وضعیت چندین آلترناتیو ارائه می‌شود تا طراح و سرمایه‌گذار امکان انتخاب داشته باشند.

وی در پایان ابراز امیدواری کرد که با بازنگری در ضوابط موجود، استفاده از الگوهای جهانی و مشارکت بیشتر متخصصان، بتوان «مسیر نماسازی در ایران» را به سمت استانداردهای دقیق‌تر، هماهنگ‌تر و کاربرمحورتر هدایت کرد.

رضا میکائیلی، استاد دانشگاه و عضو هئیت مدیره سازمان نظام مهندسی آذربایجان شرقی نیز اظهار کرد: براساس بررسی‌های میدانی و کارشناسی، بسیاری از ساختمان‌ها به ویژه ساختمان‌های تازه‌ساز با مشکلات جدی در کیفیت دیوارها و مقاومت مصالح مواجه هستند. کارشناسان تاکید می‌کنند که نمای ساختمان و دیوارهای داخلی، به ویژه دیوارهای بین تیر و ستون، باید از مصالح مقاوم و استاندارد ساخته شوند تا از نفوذ رطوبت و آسیب‌های احتمالی جلوگیری شود.

وی مطرح کرد: ارتفاع دیوارها در بسیاری از ساختمان‌ها باید بین ۳۰ تا ۶۰ سانتی‌متر باشد تا استحکام لازم فراهم شود. با این حال، در برخی ساختمان‌ها، به دلیل استفاده از مصالح نامرغوب و اجرای غیر استاندارد، شاهد ترک‌ها، فرورفتگی‌ها و مشکلات ناشی از رطوبت هستیم که کیفیت و دوام سازه را تحت تاثیر قرار می‌دهد.

وی همچنین تأکید کرد که رعایت استانداردهای ساختمانی و استفاده از پوشش‌های حفاظتی در تمامی مراحل ساخت ضروری است و عدم توجه به این موارد می‌تواند تبعات گران‌قیمتی برای مالکین و ساکنان ساختمان‌ها به همراه داشته باشد.

وی مطرح کرد: با کنترل کیفیت مصالح، اجرای صحیح دیوارها و رعایت استانداردهای لازم، می‌توان از مشکلات ناشی از رطوبت و ترک‌های ساختمانی جلوگیری کرد و عمر مفید سازه‌ها را افزایش داد.

حبیب شاه حسینی، عضو هئیت علمی دانشکده معماری و شهرسازی دانشگاه آزاد اسلامی اظهار کرد: یکی از پروژه‌های تازه‌ساز در منطقه کوه فردوس تبریز، با طراحی منحصربه‌فرد خود توجه معماران و علاقه‌مندان به معماری ایرانی را جلب کرده است. استفاده از آجر در این ساختمان، برخلاف روند رایج استفاده از سنگ و نماهای رومی، یکی از محورهای اصلی طراحی بوده است. 

وی افزود: اجرای آجر در پروژه نه با ملات سنتی و نه با تکنیک دوپا، بلکه با چسب و سیمان انجام شد تا هماهنگی بیشتری با طراحی مدرن پروژه ایجاد شود.

وی ادامه داد: بخشی از فضای پروژه به کافی‌شاپ و رستوران اختصاص یافته و طراحی آن به گونه‌ای است که با الهام از معماری ایرانی، اما بدون رعایت محورها و سلسله مراتب سنتی، فضایی امروزی و کاربردی ایجاد شود. از جمله ویژگی‌های پروژه می‌توان به بالکن‌های دوبل، نورپردازی غیرمستقیم و ایجاد گودال باغچه با درختان داخل بالکن اشاره کرد که تجربه فضایی متفاوت و تعاملی برای کاربران فراهم می‌کند.

این معمار همچنین به چالش‌های اجرایی و حمایت محدود ارگان‌های دولتی اشاره کرد، گفت: متأسفانه به دلیل مسائل مالی و کمبود حمایت‌های شهرداری و میراث فرهنگی، اجرای پروژه با دشواری‌هایی مواجه شد و تمام تلاش برای پیشبرد پروژه بر عهده خود تیم طراحی بود.

وی مطرح کرد: با وجود این محدودیت‌ها، پروژه موفق شده است ارزش افزوده اقتصادی و عملکردی بالایی ایجاد کند و به عنوان یکی از ساختمان‌های شاخص منطقه فردوس شناخته شود.

وی تاکید کرد: آموزش جامعه و مسئولان در زمینه معماری نوین و احترام به اصول سنتی، یکی از نیازهای ضروری برای پیشبرد چنین پروژه‌هایی است.

انتهای پیام