خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها - محمدحسین مشگین گر: روزی با شعار گسترش عدالت آموزشی به میدان آمدند تا علم و فرصت را به شهرستان‌ها ببرند، اما امروز همان دانشکده‌های اقماری به مسئله‌ای پیچیده در نظام آموزش عالی تبدیل شده‌اند؛ مراکزی که نه مأموریت تعریف‌شده دارند و نه از پیوست فرهنگی برخوردارند.

پس از پیگیری‌های جدی بسیج دانشجویی و گلایه‌های فراوان دانشجویان، گفت‌وگویی تفصیلی با اساتید و مسئولان دانشگاه بوعلی‌سینا انجام شد تا ابعاد بحران روشن‌تر شود.

دانشگاه‌سازی بدون نقشه راه؛ توسعه‌ای که به بن‌بست رسید

عضو هیئت علمی دانشگاه بوعلی‌سینا در گفتگو با خبرنگار مهر با انتقاد از توسعه بدون آینده‌پژوهی در آموزش عالی اظهار کرد: هیچ توسعه‌ای بدون چشم‌انداز معنا ندارد. ما باید توسعه دانشگاهی را بر مبنای برنامه‌های پنج‌ساله، ده‌ساله و بیست‌ساله پیش ببریم، اما در عمل شاهد آغاز پروژه‌ها بدون سنجش آینده و پیامدهای اجتماعی هستیم.

اکبر عروتی‌موفق با اشاره به تجربه دانشگاه پیام‌نور در سطح ملی افزود: در ابتدای فعالیت، برای این دانشگاه جذب پنج میلیون دانشجو پیش‌بینی شد، اما امروز کمتر از ۳۰۰ هزار نفر در آن مشغول تحصیل‌اند؛ این یعنی شکاف عظیم بین طرح و تحقق اتفاق افتاده است.

عروتی موفق ریشه بخشی از این بحران را در بی‌توجهی به پیوست فرهنگی دانست و خاطرنشان کرد: در طراحی دانشکده‌های اقماری باید ارزیابی می‌شد که آیا شهر میزبان از نظر فرهنگی و اجتماعی ظرفیت پذیرش این حجم دانشجو را دارد یا نه، متأسفانه در موارد متعدد، هم بومیان و هم دانشجویان دچار ناسازگاری فرهنگی شدند و امکان ارتباط سازنده از دست رفت.

عدالت آموزشی در آمار جا مانده است

یوسف صنعتی، استاد دانشگاه و از مدیران سابق دانشکده‌های اقماری نیز در گفتگو با خبرنگار مهر با ارائه یافته‌های میدانی از وضعیت این مراکز گفت: بررسی‌های میدانی در دانشکده تویسرکان، تنها ۶.۸ درصد دانشجویان بومی‌اند؛ در حالی که هدف اصلی این طرح، تسهیل تحصیل برای دانشجویان محلی بود.

وی به بحران کیفیت آموزشی اشاره کرد و افزود: در گروه‌های صنایع و کامپیوتر، حتی یک استاد تمام‌وقت وجود ندارد؛ بیشتر دروس توسط حق‌التدریس‌هایی تدریس می‌شود که بعضاً دانش آکادمیک و تجربه کافی ندارند، و در برخی موارد حتی از دانشجویان ارشد برای تدریس استفاده شده است.

صنعتی با گلایه از ضعف فرهنگی در محیط‌های اقماری ادامه داد: وقتی دانشجویان از شهرهای بزرگ به فضاهای محدود شهرستانی منتقل می‌شوند، اختلاف فرهنگی محسوس است؛ در برخی موارد حتی برگزاری مراسم‌های مذهبی مانند نماز جماعت نیز با بی‌میلی و بی‌نظمی مواجه شده و موارد افسردگی میان دانشجویان گزارش شده است.

در ادامه کزازی، پژوهشگر و استاد دانشگاه، در تحلیل خود از وضعیت آموزش عالی کشور گفت: حدود ۹۸ درصد دانشگاه‌های ایران از نظر کیفیت و مأموریت در وضعیت نامطلوب قرار دارند، چون برای همه مأموریت ملی مشابه تعریف شده است؛ در حالی که دانشگاه‌های مناطق باید بر اساس ظرفیت بومی و نیازهای محلی مأموریت‌محور شوند.

کزازی با اشاره به تجربه نظام‌های آموزشی پیشرفته جهان تأکید کرد: در آن کشورها گروه‌های دکتری با انعقاد قراردادهای صنعتی می‌توانند کل هزینه دانشگاه را تأمین کنند؛ اما در ایران آئین‌نامه‌های ارتقا صرفاً بر محور مقاله‌نویسی تنظیم شده‌اند. باید شاخص‌های فعالیت صنعتی، پژوهش کاربردی و ایجاد شرکت دانش‌بنیان در امتیازات اساتید لحاظ شود تا انگیزه نخبگان احیا گردد.

گفتنی است؛ پس از گذشت دو دهه از تأسیس دانشکده‌های اقماری در استان همدان، امروز همه کارشناسان بر یک نکته متفق‌القول‌اند؛ ضرورت بازنگری. نمایندگان مجلس، وزارت علوم و مدیریت دانشگاهی باید با فوریت در مسیر اصلاح قدم بردارند تا تبعات آموزشی و اجتماعی گسترش بی‌رویه متوقف شود.

به‌گفته اساتید حاضر در میزگرد دانشگاه بوعلی‌سینا، راهکار نهایی شامل تحول ساختاری، تغییر مأموریت، بازتعریف نقش منطقه‌ای و حتی تغییر کاربری برخی مراکز است؛ اقدامی که اگر به‌موقع انجام شود، می‌تواند عدالت آموزشی را از شعار به واقعیت تبدیل کند.

دانشکده‌های اقماری همدان، از آرمان عدالت آموزشی تا واقعیت بحران کیفیت، امروز نماد بروز شکاف میان سیاست و عمل در آموزش عالی‌اند. پرسش اصلی پیش‌روی مدیران و قانون‌گذاران این است: آیا می‌توان این تجربه ناکام را با اصلاح مأموریتی و پیوست فرهنگی، دوباره به مسیر درست بازگرداند؟