خبرگزاری مهر، یادداشت مهمان- علی کمیلی: فضل و وقار و جدیت و مهربانی و دین و دانش را یکجا در خود جمع داشت؛ استاد محمد فاضلی، استاد استادان کشور در عربیت و نقد ادبی، اسمی با مسما داشت، محمد یعنی ستوده بود و فاضلی یعنی اهل دانش و فضل. آمده از حجره‌های ساده و پرافتخار کردستان و از تبار علمای راستین و از آخرین سفرای نسل عالمان بی‌ادعا و مواج در دانش و علم.

او در ۱۳۱۷ خورشیدی، در روستای درگاه سلیمان در نزدیکی سقز، به دنیا آمد. بعدها نام نیک و آوازه علمی اش همه دانشگاه ها و کلاس های درس را در سراسر کشور در رشته ادبیات عرب و نقد ادبی فراگرفت.

تحصیل را از محضر پدر دانشمندش، ماموستا احمد درگاه سلیمانی که نمونه فضل و دانش و تقوا بود آغاز کرد و در ادامه در خدمت بزرگان منطقه چون شهید ماموستا کامل نقشبندی، ماموستا شیخ عزالدین حسینی و ماموستا عبدالهادی افخم زاده و علامه عبدالله احمدیان زانوی شاگردی بر زمین زد.

در سال ۱۳۴۰ به دانشگاه رفت و در کنار کار معلمی، در مدارس سقز و بعدها تهران، تحصیل را تا اخذ درجه دکترای زبان و ادبیات عرب ادامه داد. از استادان برجسته‌اش در دانشگاه، ماموستا محمد شیخ‌الاسلام سنندجی، ابوالقاسم گرجی، مجتبی مینوی و بدیع الزمان کردستانی و امیرحسین یزدگردی بودند.

از بدیع الزمان با عنوان ابر استاد یاد می کرد؛ در دانشکده الهیات دانشگاه فردوسی، پس از گذراندن آزمونی سخت، جذب شد؛ بعدها با دعوت دکتر غلامحسین یوسفی به دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد منتقل شد و بنیانگذار مقاطع لیسانس، فوق لیسانس و دکترای ادبیات عرب در آنجا شد و درخت پر ثمر دانش را در این رشته پروراند و منشأ خدمات آموزشی و پژوهشی زیادی در کشور شد.

بسیاری از دانشجویان از سراسر کشور برای گذراندن مقاطع فوق لیسانس و دکتری، به مشهد می رفتند تا محضر استاد فاضلی را دریابند و مشهد را بر دیگر جاها ترجیح می‌دادند؛ گروه عربی دانشگاه فردوسی در زمان وی، دوران طلایی خود را می گذراند. بعدها بواسطه حضور پانزده ساله‌اش در دانشگاه‌های تربیت مدرس، علامه طباطبایی و الزهرا در مقطع دکتری، غالب استادان کنونی دانشگاه‌های کشور، شاگرد این دانشمند کردستانی شدند.

فضل و دیانت و تواضع و دلسوزی او را محبوب دل همه کرده بود؛ رنج‌های بسیار از جمله دوری و غربت و بیماری بعضی از عزیزانش، او را که دلی بسیار عطوف و مهربان داشت آزارش می‌داد اما کوهی از صبر و شکیبایی بود و روحی متوکل داشت.

آثارش در ادبیات و نقد ادبی و بلاغت، در نوع خود بی نظیر بود که هر یک به چاپ های متعدد رسیده‌اند. آثارش به دقت و عمق شهره‌اند. نثرش محکم و روان بود و خط بسیار زیبایی داشت. کلاس درس و محضرش همیشه پربار و در از تحلیل‌ها و نکته‌سنجی‌ها و نقد و نظرهای تازه و شگفت بود.

ازجمله آثارش التعریف بالمتنبی، مسئولیت شاعر در زندگی و شعر نسل امروز (ترجمه)، برخی شیوه‌های بیان در قرآن کریم (برنده جشنواره فارابی)، شرح الشواهد الشعریه فی کتاب جواهر البلاعه، دراسةو نقد فی مسایل لاغیة هامة، تصحیح کتاب محاکمه انسان و حیوان از وقار شیرازی و سیبویه پیشوای نحویان (ترجمه از عربی) و از چشمه سار فضیلت (مجموعه مقالات در تفسیر، ادبیات عرب و ادبیات فارسی) است.