انسیه موسویان شاعر و منتقد ادبی در گفتگو با خبرنگار مهر درباره وضعیت شعر طنز کودک و نوجوان، گفت: من با توجه به علاقه‌ای که به شعر کودک و نوجوان و حوزه‌ی طنز داشتم، در سال ۹۰ موضوع پژوهشم را طنز در شعر کودک و نوجوان انتخاب کردم. در مسیر این پژوهش متوجه شدم که ما واقعاً در این زمینه دچار کمبود منابع هستیم؛ هم کمبود منابع تئوری و نظری درباره شعر طنز کودک و نوجوان، هم کمبود کتاب‌های شعر کودک و نوجوانی که به صورت تخصصی در قالب طنز کار شده باشد.

در شعر طنز کودک و نوجوان کمبود منابع نظری و کتاب شعر مواجهیم

موسویان ادامه داد: بعد از کلی جستجو در منابع مختلف، توانستم به چند کتاب شعر طنز دست یابم. مثلاً در بخش شعر کودک و خردسال ما فقط دو سه جلد کتاب داشتیم. یکی از آن‌ها مجموعه ۳ جلدی «شعرهای بی‌خیال میرزا» از آقای اسدالله شعبانی بود و یک کتاب هم به اسم «ترانه‌های موش و گربه» از خانم پیوند فرهادی. این‌ها اختصاصاً شعر طنز بود. به جز این‌ها در حوزه کودک و خردسال، کتابی که اختصاصاً طنز باشد، نداشتیم. به ناگزیر بین دویست سیصد کتاب از شاعران کودک جستجو کردم و شعرهایی را که رگه‌هایی از طنز داشتند، استخراج کردم.

سال ۹۰ موضوع پژوهشم را طنز در شعر کودک و نوجوان انتخاب کردم. در مسیر این پژوهش متوجه شدم که ما واقعاً در این زمینه دچار کمبود منابع هستیم؛ هم کمبود منابع تئوری و نظری درباره شعر طنز کودک و نوجوان.

وی افزود: در حوزه شعر طنز نوجوان هم همین مشکل را داشتیم؛ یعنی به جز عباس تربن که چند کتاب طنز به صورت تخصصی برای نوجوان‌ها به نام‌های «یک بستنی و چند زبان»، «سوت سکوت» و «ایستگاه لاغری» منتشر کرده بود، یک کتاب از آقای فرهاد حسن‌زاده به نام «خنده به شرط قلقلک» منتشر شده بود. شعرهای این کتاب به لحاظ شگردهای طنزپردازی و سوژه‌های نوجوانانه، بسیار زیبا و قابل تامل بود، اما به لحاظ ساختاری و رعایت اصول و مبانی شعری ایراداتی داشت. آقای حسن‌زاده بیشتر به عنوان یک نویسنده برجسته و تاثیرگذار در حوزه داستان و رمان کودک نوجوان شناخته شده‌اند و داستان‌های طنز درخشانی دارند، با این‌همه، ما ایشان را به عنوان شاعر نمی‌شناسیم. چند سال بعد دو سه کتاب شعر طنز نوجوان منتشر شد؛ «کیف پول من گرسنه است» از فاضل ترکمن و یکی دو کتاب از خانم سعیده موسوی‌زاده به نام‌های «شعرهای پاشنه بلند» و «جهان بینی شست پا». همچنین کتاب «آش شله قلمکار» از آقای اسماعیل امینی که البته حوزه کاری ایشان هم بیشتر شعر بزرگسال است. بعدتر انتشارات مدرسه چند کتاب نقیضه شعر نوجوان هم منتشر کرد. در میان شعرهای آقای حسین تولائی هم نمونه‌های طنز خوبی دیده و خوانده‌ام اما متأسفانه از آن زمان تا کنون، به جز این‌ها دیگر نمونه دیگری در شعر طنز نوجوان نداریم.

اگر کتاب شعر طنز کودک و نوجوان منتشر شود، بچه‌ها از آن استقبال می‌کنند

این شاعر درباره ضرورت پرداختن به مقوله طنز برای کودکان و نوجوانان، گفت: طنز و شوخ طبعی، برای این گروه‌های سنی یک نیاز ذاتی است که با سرشت آن‌ها پیوند دارد. کودکان از همان ابتدای تولد و خردسالی به طنز و شوخ طبعی گرایش دارند، از سوی دیگر، در دنیای امروز که مملو از خشونت و اضطراب و نابرابری است، طنز می‌تواند برای کودکان امیدآفرین و تسکین بخش باشد، اعتماد به نفس آن‌ها را افزایش دهد، توانایی‌های زبانی آن‌ها را تقویت کند و در برابر ناملایمات و بحران‌های زندگی، فرصت تاب‌آوری و تحمل برای آن‌ها ایجاد کند. طنز برای کودکان و نوجوانان حتی اگر صرفاً جنبه سرگرمی و ایجاد شادی و نشاط داشته باشد بازهم ارزشمند است. در جلسات و نشست‌هایی که با کودکان و نوجوانان کتابخوان داشته‌ام همیشه علاقه و تمایل آن‌ها را به کتاب‌های طنز دیده‌ام و این نشان می‌دهد اگر آثار خوب و فاخر در این زمینه منتشر شود و به دست مخاطب برسد، حتماً با استقبال مواجه خواهد شد.

او همچنین در پاسخ به سوالی درباره کمبود کتاب‌های شعر طنز کودک و نوجوان، گفت: فکر می‌کنم این مساله چند دلیل عمده دارد؛ نخست کمبود یا نبود منابع نظری و آموزشی در این حوزه است. یعنی اگر شاعری علاقه‌مند باشد در حوزه طنز کار کند، منبعی ندارد که بخواهد اصول طنز را از آن بیاموزد و با شگردهای طنزآفرینی در شعر آشنا شود. دوم اینکه جلسات و کارگاه‌هایی که مختص شعر طنز کودک و نوجوان باشد، نداریم. به عنوان مثال در حوزه هنری و سازمان‌های دیگر، جلسات طنز برای شاعران بزرگسال یا حتی جلسات شعر کودک و نوجوان به صورت عمومی داریم، اما جلسه‌ای ویژه شعر طنز کودک و نوجوان نداریم. جایی نیست که علاقه‌مندان به این حوزه را دور هم جمع کند تا با هم تبادل تجربه داشته باشند و از هم بیاموزند. از سوی دیگر، طنز کودک و نوجوان حساسیت‌ها و محدودیت‌هایی به لحاظ ساختاری و محتوایی دارد که کار شاعر را کمی دشوار می‌کند و همین امر باعث می‌شود شاعران کمتری به سراغ سرودن شعر طنز بروند.

در حال حاضر جشنواره یا مسابقه‌ای در کشور نداریم که شاعران را به نوشتن شعر طنز کودک و نوجوان ترغیب کند.

چرا جشنواره‌های شعر کودک، بخش «شعر طنز» ندارند؟

موسویان به نبود بخش «شعر طنز» در جشنواره‌های شعر کودک و نوجوان اشاره کرد و گفت: در حال حاضر جشنواره یا مسابقه‌ای در کشور نداریم که شاعران را به نوشتن شعر طنز کودک و نوجوان ترغیب کند. خاطرم هست که سال‌ها قبل کانون پرورش فکری استان تهران چندین دوره جشنواره طنز موفقی با عنوان «تحفه طهرون» برگزار کرد. در جشنواره‌های سراسری کانون هم بخش شعر طنز گنجانده می‌شد. اما الان جای خالی این بخش در جشنواره‌ها احساس می‌شود. شاید برگزاری یک جشنواره مختص شعر طنز در ابتدای راه سخت باشد، ولی می‌توان بخشی جنبی به عنوان «شعر طنز» در جشنواره‌های شعر کودک و نوجوان در نظر گرفت تا شاعران برای خلق اثر در این گونه‌ ادبی محبوب و پرطرفدار، اشتیاق بیشتری پیدا کنند.