نعمت‌الله فاضلی، امروز یکشنبه ۲۵ آبان در نشست تخصصی «جایگاه سواد آکادمیک در فرهنگ دانشگاهی» که به مناسبت هفتۀ فرهنگ دانشگاهی در دانشگاه بیرجند برگزار شد، با اشاره به دوگانگی عمیق مفهوم فرهنگ اظهار کرد: فرهنگ از یک‌سو ما را به سوی فرهیختگی سوق می‌دهد، اما از سوی دیگر در واقعیت معاصر، یکی از خطرناک‌ترین میدان‌های رقابت، تبعیض و خشونت است. دانشگاه نیز همین دو سویه را در خود دارد؛ هم آرمانی است و هم آکنده از چالش‌های واقعی.

وی با بیان اینکه مفهوم "آکادمی" نیز در زبان فارسی با طنز و کنایه همراه شده است، گفت: دانشگاه در ذهن بسیاری محلی است که منزلت، قدرت و مادیت با هم درگیر می‌شوند. هر جا منزلت و مادیت کنار هم قرار بگیرند، رقابت شدید، تبعیض و ستیزه پدید می‌آید. ورود سیاست و قدرت به محیط دانشگاه مثل اتصال برق است؛ اگر رخ دهد همه‌چیز را می‌سوزاند.

این جامعه‌شناس تأکید کرد: فرهنگ دانشگاهی در جهان واقعی خالی از خشونت نیست، اما در عین حال دانشگاه تنها فضایی است که امکان یادگیری، اخلاق‌ورزی و فرهیختگی در آن فراهم می‌شود. ما در دانشگاه می‌آییم تا بخوانیم، بفهمیم و توانایی زیستن در زبان را تمرین کنیم؛ کرامات کلمات را کشف کنیم و معجزه مفاهیم را دریابیم.

فاضلی با اشاره به نقش مفاهیم در تحول انسان گفت: مفاهیم شفا می‌دهند، پیشگیری می‌کنند و منبع لایزال انرژی‌اند. دانشگاه جایی است که نیم‌کرۀ مفهومی مغز انسان فعال می‌شود. اگر این نیم‌کره فعال نشود، تصویر کارآمد نیست. آموزش عمومی باید این مهارت را تقویت کند تا انسان بفهمد زبان چگونه کار می‌کند.

وی ادامه داد: انسان سه خانه‌ وجودی دارد: خانه جغرافیا، خانه تاریخ و خانه زبان. در دانشگاه باید این سه خانه را زیست کرد. به میزانی که در زبان مستقر می‌شویم، به همان اندازه دانشگاهی می‌شویم. زبان آکادمیک یعنی زبان مفاهیم و گویش‌های مختلف علوم؛ از مدیریت و روان‌شناسی گرفته تا فلسفه، ادبیات، اقتصاد و انسان‌شناسی.

فاضلی زبان را «نظام نشانه و مفاهمه» دانست و افزود: ما با دیگری، با طبیعت و حتی با خداوند از طریق یک نظام زبانی-نشانه‌ای ارتباط برقرار می‌کنیم. فهم جهان تنها در امکان زبان رخ می‌دهد.

این پژوهشگر فرهنگی اظهار کرد: فرهنگ بزرگ‌ترین میدان پیکار است. در سطح جهان، بسیاری از خشونت‌ها، تبعیض‌ها و نفرت‌ها به نام فرهنگ توجیه می‌شود؛ از تبعیض نژادی و مذهبی تا طبقه‌بندی انسانی و ایدئولوژیک.

جامعه‌شناس و پژوهشگر فرهنگی با تشریح دوگانگی‌های فرهنگ در جهان امروز، از نقش دانشگاه به‌عنوان «خانه زبان، مکان و زمان» سخن گفت و تأکید کرد: دانشگاه باید جایی باشد که معجزه مفاهیم، اخلاق‌ورزی و فرهیختگی در آن تمرین شود. با اشاره به این‌که «دستان فرهنگ به خون آغشته است»، افزود: هیچ ظلمی وجود ندارد که در نقاب ارزش‌های فرهنگی انجام نشود؛ چه به نام دین، چه عدالت، چه آزادی، چه اخلاق و چه حقوق بشر. این است که سخن گفتن از فرهنگ، پارادوکسی در خود دارد و دانشجویان وقتی کلمه فرهنگ را می‌شنوند، گمان می‌کنند باز قرار است از آرمان‌ها و ایدئولوژی‌ها بازخواست شوند.

فاضلی سپس به سنت ایرانی پرداخت و گفت: در شاهنامه، فرهنگ ۷۳ بار به کار رفته و معنای آن فرهیختگی، رشد و بالندگی انسان است. در روایت ایرانی، فرهنگ یعنی تراکم فرهیختگی و دیگرخواهی. 

وی افزود: ما قربانی فرهنگ هستیم و عامل آن نیز هستیم. اگر می‌خواهیم تبعیض، سرکوب و نابرابری را در جامعه بفهمیم، باید ببینیم چگونه آنها با ایدئولوژی فرهنگ توجیه می‌شوند. اما فرهنگ روی زیبایی هم دارد؛ زیباییِ تناقض درونی‌اش. انسان نیز به واسطۀ همین تعارضات درونی زیبا می‌شود.

نشست «جایگاه سواد آکادمیک در فرهنگ دانشگاهی» با حضور اساتید، دانشجویان و جمعی از فعالان فرهنگی دانشگاه بیرجند در تالار ولایت برگزار شد.

انتهای پیام