به گزارش گروه بین‌الملل خبرگزاری تسنیم، جمهوری آذربایجان پس از تثبیت کامل حاکمیت خود بر منطقه قره‌باغ، اکنون تمام توان اقتصادی و سیاسی خود را بر روی یک ابرپروژه ملی متمرکز کرده است: برنامه دولتی «بازگشت بزرگ». این طرح که به عنوان اولویت اصلی ملی برای سال‌های 2024 تا 2026 تعریف شده، فراتر از یک بازسازی ساده، یک پروژه راهبردی برای ادغام کامل اقتصادی، زیرساختی و جمعیتی مناطق بازپس‌گرفته‌شده در بدنه اصلی آذربایجان محسوب می‌شود.

دولت آذربایجان با تخصیص بودجه‌های هنگفت (2.2 میلیارد منات در 2023 و 4.3 میلیارد منات در 2024)، در حال اجرای یکی از گسترده‌ترین عملیات‌های عمرانی پس از جنگ در تاریخ معاصر است.

1. زیربنای حاکمیت: فرودگاه‌ها، خطوط آهن و شریان‌های حیاتی

هدف اولیه باکو، شکستن انزوای جغرافیایی قره‌باغ و اتصال سریع آن به پایتخت و شبکه حمل‌ونقل بین‌المللی است. در این راستا، پروژه‌های زیرساختی عظیمی در دستور کار قرار گرفته است:

فرودگاه‌های بین‌المللی: ساخت و بهره‌برداری از سه فرودگاه بین‌المللی در فضولی، زنگیلان و لاچین در دستور کار قرار گرفت. این فرودگاه‌ها که در مدت زمانی کوتاه ساخته شدند، نقشی راهبردی در لجستیک، حمل‌ونقل و تثبیت حاکمیت دولت مرکزی ایفا می‌کنند.

شبکه ریلی و جاده‌ای: خطوط آهن حیاتی مانند هورادیز-آغ‌بند (که به مرز ایران و کریدور اتصال به نخجوان منتهی می‌شود)، برده-آغدام و فضولی-شوشا در حال ساخت هستند. شبکه گسترده‌ای از جاده‌ها و تونل‌ها نیز در مناطق صعب‌العبور کوهستانی در حال احداث است.

تولید انرژی: ایستگاه‌های برق آبی در جبرائیل و قبادلی برای تأمین انرژی پایدار منطقه راه‌اندازی شده‌اند.

2. بازگشت ملموس: از «روستای هوشمند» تا بازسازی شهرها

برنامه بازگشت صرفاً بر روی کاغذ نمانده و اسکان جمعیت آواره آذربایجانی (که در طول سه دهه گذشته مجبور به ترک این مناطق شده بودند) به صورت مرحله‌ای آغاز شده است:

روستای آغالی (زنگیلان): این روستا به عنوان اولین پروژه آزمایشی با مفهوم «روستای هوشمند» بازسازی کامل شد و تاکنون بیش از 1100 نفر (طبق برخی آمارها) در آن ساکن شده‌اند.

شهر لاچین: این شهر شاهد یکی از سریع‌ترین روندهای بازگشت بوده است. تا اواسط سال 2024، بیش از 5 هزار نفر به لاچین بازگشتند و برنامه‌ریزی برای رسیدن جمعیت به 10 هزار نفر تا سال 2026 ادامه دارد.

شهر فضولی: اولین گروه از ساکنان در آگوست 2023 به فضولی بازگشتند و انتظار می‌رود تا پایان 2024، حدود 2 هزار نفر در این شهر ساکن شوند.

شهر آغدام: این شهر که به دلیل ویرانی کامل در دوران اشغال، به «هیروشیمای قفقاز» معروف شده بود، در حال بازسازی از صفر است. طرح جامع شهر شامل احداث یک پارک صنعتی بزرگ برای احیای اقتصادی آن است.

3. تثبیت حاکمیت در مراکز حساس: شوشا و خانکندی

بازگشت جمعیت به دو شهر شوشا و خانکندی (استپاناکرت سابق) از اهمیت نمادین و سیاسی فوق‌العاده‌ای برای باکو برخوردار است:

شوشا: این شهر به عنوان «پایتخت فرهنگی» آذربایجان معرفی شده است. تمرکز در شوشا بیش از اسکان انبوه، بر مرمت آثار تاریخی و اسلامی (مانند مساجد، چشمه‌ها و دیوارهای قلعه) بوده است. روند بازگشت ساکنان به شوشا بسیار آهسته و نمادین (تاکنون تنها چند خانواده) پیش می‌رود که نشان‌دهنده رویکرد محتاطانه و مبتنی بر حفظ هویت تاریخی شهر است.

خانکندی (استپاناکرت): پس از عملیات نظامی 2023 و خروج کامل جمعیت ارمنی، باکو روند اسکان مجدد آذربایجانی‌هایی را که در سال‌های 1988 تا 1991 از این شهر رانده شده بودند، آغاز کرده است. تا سپتامبر 2024، حدود 1500 آذربایجانی به خانکندی بازگشتند. همزمان، فرآیند ادغام کامل اداری در حال انجام است؛ پلیس آذربایجان در شهر مستقر شده، واحد پول رسمی (منات) جایگزین شده و زیرساخت‌های برق و ارتباطات به شبکه سراسری آذربایجان متصل شده‌اند.

4. چالش شماره یک: میراث مرگبار مین‌ها

بزرگترین و پرهزینه‌ترین مانع بر سر راه برنامه «بازگشت بزرگ»، آلودگی گسترده مناطق به مین و مهمات منفجر نشده است:

• این مناطق به عنوان یکی از آلوده‌ترین نقاط جهان به مین شناخته می‌شوند.
• عملیات مین‌روبی بسیار کند، پرهزینه و خطرناک است و پیش‌نیاز هرگونه فعالیت عمرانی یا کشاورزی محسوب می‌شود.
• مقامات آذربایجان مکرراً از عدم حمایت کافی جامعه بین‌المللی در ارائه کمک‌های فنی و مالی برای این پاکسازی بشردوستانه انتقاد کرده‌اند.

جمع‌بندی

برنامه «بازگشت بزرگ» صرفاً یک پروژه بازسازی پس از جنگ قره‌باغ نیست؛ این یک طرح جامع دولتی برای مهندسی مجدد اقتصادی و جمعیتی قره‌باغ است. باکو با سرمایه‌گذاری هنگفت در زیرساخت‌های راهبردی (به ویژه حمل‌ونقل و انرژی)، در تلاش است تا پیروزی نظامی خود را به یک واقعیت اقتصادی و اجتماعی غیرقابل بازگشت تبدیل کند.

هرچند پیشرفت در ساخت‌وسازها سریع است، اما اسکان کامل صدها هزار آواره به دلیل چالش عظیم مین‌روبی، فرآیندی طولانی و نیازمند دهه‌ها زمان خواهد بود. موفقیت این ابرپروژه، فصل پایانی در تثبیت حاکمیت کامل و بلامنازع جمهوری آذربایجان بر منطقه قره‌باغ تلقی می‌شود.

انتهای پیام/